AFET: İnsanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun kendi olanak ve kaynaklarını kullanarak üstesinden gelemeyeceği, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı, doğal, teknolojik veya insan kökenli olaylardır.
6 Şubat 2023 tarihinde merkez üssü Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri olan ve 10 ili etkileyen depremlerde birçok can kaybı yaşanmış ve birçok kişi de ağır yaralanmıştır. Yaşanan bu depremler, depremzede vatandaşlar ile birlikte ülkedeki bütün insanları önemli ölçüde etkilemiştir.
Travmatik olay olarak adlandırdığımız bu durum ani, beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan, bireyin baş etme potansiyelini etkisiz kılan, kendisinin veya yakınlarının yaşamını, fiziksel / bilişsel /duygusal bütünlüğünü tehdit eden bireysel veya toplumsal etkileri olan olayı/durumu ifade eder.
Bireyler travmatik bir olay/durum sonrasında farklı tepkiler gösterebilirler. Normal olan bazı tepkiler şunlardır:
· Üzgün ya da sinirli bir ruh haline,
· Önceden keyif aldığı etkinliklere ilginin azalması,
· Sevilen birinin kaybını kabullenmeme,
· Uykusuzluk ya da aşırı uyuma,
· Huzursuzluk,
· Değersizlik duygusu,
· Suçluluk duyguları,
· Odaklanmada ya da karar vermede zorluk çekme,
· Diyet yapılmadığı halde bariz şekilde kilo kaybı veya artışı,
Yukarıda ifade edilen tepkiler afetlere ve travmatik olaylara karşı verilen normal tepkilerdir. Bir başka ifadeyle bu tepkiler olağan dışı bir duruma verilen normal tepkilerdir. Yukarıda söz edilen tepkilerin sıklığı ve şiddeti kişiden kişiye farklılık gösterebilir.
Travma sonrası gösterilen bu tepkilerin bir aydan sonra sıklığının ve şiddetinin artması, günlük yaşam düzeninde aksaklıklara sebep olması, iş, okul, aile, arkadaş sisteminde sorunların artarak devam etmesi durumunda ruh sağlığı uzmanından profesyonel destek alınması gerekmektedir.
Travmatik Olaylar Sonrasında Çocuklarda Görülebilecek Tepkiler
Öncelikle yaşanılan depremin her çocukta farklı tepkilere yol açabileceği unutulmamalıdır. Dolayısıyla deprem sonrası verilecek tepkilerde “bireysel farklılıklar” esastır.
0-5 Yaş
· Ebeveynlerin yanından ayrılmak istememe
· Sürekli ağlama ya da ağlamaklı olma
· Huzursuzluk hissetme, huysuz ve sinirli olma
· Öfke nöbetleri geçirme,
· Karın ağrısı ya da baş ağrısı gibi fiziksel şikâyetler
· Parmak emme ya da alt ıslatma
· Aşırı ürkeklik ya da korkuların başlaması (yalnız kalma, karanlık, hayalet vb.)
· Oynadığı oyunlarda sürekli depremi canlandırma
· Konuşma zorluğu yaşama
6-11 Yaş
· Okulda çeşitli problemler yaşama
· Ders başarısının düşmesi
· Herkesten uzaklaşma / içine kapanma
· Kâbus görme, uyumak istememe ya da uyku problemleri
· Karın ağrısı ya da baş ağrısı gibi fiziksel şikâyetler
· Aşırı alıngan, sinirli ya da kavgacı olma
· Dikkatini toplamada güçlük çekme
· Korkular geliştirme ve sürekli bu korkuları dile getirme
· Sevdiği şeylerden artık zevk alamama
· Yeme düzeninin bozulması, normalde yediğinden az ya da fazla yemesi
12-18 Yaş
· Okulda çeşitli problemler yaşama
· Uyku problemleri (uykusuzluk, kâbus vb.) yaşama
· Depremi hatırlatıcı yerlerden ya da kişilerden kaçma
· Deprem hakkında konuşmaktan kaçınma
· Zararlı alışkanlıkları kullanmaya başlama (Tütün, alkol, madde vb.)
· Aile ve arkadaşlardan uzaklaşma, sürekli yalnız kalma isteği
· Aşırı alıngan ya da öfkeli olma
· Sevdiği şeylerden artık zevk almama
Afetlerde Psikolojik Desteğin Önemi
Afet sırasında ya da bir süre sonra, doğrudan dahil olan insanlar ve topluluğun diğer üyeleri, afetin yıkıcı doğasının bir sonucu olarak psikolojik belirtiler gösterebilir (Koop, D., Ward, M. 2011). Psikolojik destek sağlanmadığında, insanlar farklı ruhsal hastalıklarla karşı karşıya gelmekte ve birlikte yaşadıkları bireylere de zarar vermektedirler (Kukuoğlu, A. 2018). Buradan da anlaşılacağı gibi afet sonrası tüm bireyler psikolojik desteğe ihtiyaç duymakta olup ruh sağlığı planlaması, danışmanlık ve diğer devam eden destekleyici programlar sağlamak yararlı olacaktır (Koop, D., Ward, M. 2011, Kukuoğlu, A. 2018).
Psikolojik destek afet süreçlerinin bir aşamasıdır ve bu aşamada insanlara yalnızca fiziksel ilk yardım ile fayda sağlanamayacağı gibi sadece psikolojik ilk yardım ile de yarar sağlanamaz. Her ikisini de içeren bütünsel bir yaklaşım ile topluma fayda sağlanabilir. Bu yaklaşımı oluşturabilmek için müdahale içerisinde yer alan tüm meslek gruplarının da (polis, yardım kuruluşları, vb.) eğitimlere dahil edilmelidir. Afet döneminde okulların çok önemli bir işlevi vardır ki bu da okulun bireyler için rehberlik hizmetleri ile gerekli desteği sağlamasıdır. Afetten hemen sonra verilen psikolojik hizmetler bir tedavi/ terapi niteliği taşımayıp bireyleri destekleyen bir yapıdır. Kısacası insanları topluma tekrar katabilmek için gerekli psikolojik destek sağlanmalıdır.
