Dikkatimizin her şeyimiz olduğunun farkında olarak, kitapların kapaklarını daha çok açıp, ekranları daha fazla kapatmamız gerektiğinin bilincinde olmalıyız her zaman.
2023 yılının ilk günü elime aldığım bir kâğıt parçasına, birçok insan gibi yeni yılda yeni planlar ve yeni hedefler karaladım. Çünkü bilirim ki zamanı en iyi kullanmanın yolu onu planlamaktan geçer. Oysa kaç zamandır kâğıt üzerinde planladığım zamanım verimsiz ve boş işlerle geçip duruyor. Birçoklarına göre üretken ve çalışkan biri olsam da, kendi gözümde yıllar yılı verimim düşmüş, yapılacaklarını zamana sığdıramayan biri olup çıkmıştım.
Şuan okuduğum kitaptan dolayı mı bu farkındalığa sahibim yoksa bu farkındalığa sahip olduğumdan mı bilmem, yeni yılda evdekilere hediye alırken benim kendime hediyem de Johann Hari tarafından kaleme alınmış, Çalınan Dikkat adlı kitap oldu. Kitabın her sayfasını çevirdikçe kendi gerçekliğimi gördüm. Her çevrilen sayfaya ‘Evet yalnız değilim, bende bu durumdan rahatsızım, demek ki bundan dolayı” cümlelerim eşlik etti.
Aynı heyecan ve duyguyla bu yazıyı satırlara döküyorum.
Öğrencilerimde, çevremde ve kendimde gördüğüm, bende rahatsızlık yaratan birçok şeyin cevabını Johann Hari bu kitabında yazmıştı. Çünkü derdimiz ortak, aynı sıkıntının köşelerini farklı ülkelerde tutmuştuk.
Danimarka Teknik Üniversitesi Uygulamalı Matematik ve Bilgisayar Bilimi Bölümünde Profesör Sune Lehmannn, Facebook’un kurucusu Mark Zuckerberg’in hepsi sanal gerçeklik başlıkları takan bir oda dolusu insanın önünde çektirdiği bir fotoğraf görmüş. Fotoğrafta asıl gerçeklik içinde duran tek kişi Zukerberg, diğer insanlara bakıp gülümsüyor. Göğsünü gere gere etraflarında geziniyormuş. Fotoğrafı görünce, “ Vay anasını, işte geleceğin metaforu bu” demiş. Rotamızı değiştirmediğimiz takdirde, bir tarafta dikkat becerisinin karşı karşıya olduğu tehlikelerin “gayet farkında olan” ve sınırları dahilinde yaşamanın yollarını bulan “bir üst sınıfın”, diğer tarafta ise toplumun geri kalanının, yani “manipülasyona karşı koyma imkanları daha az olup gitgide daha fazla bilgisayarların içinde yaşayacak ve gitgide daha fazla manipülasyona maruz kalacak olanların” olduğu bir dünyaya doğru gidiyoruz.
Mesele şu ki insanlar telefonlarına ne kadar çok bakarsa Silikon Vadisindeki şirketler de o kadar para kazanıyorlar. Nokta. Bu şirketlerin sahipleri ve insanları telefon başında zaman geçirmeye ikna etmeye çalışan mühendisler, zamanlarının çoğunu derin düşünme (meditasyon) ve yoga yaparak geçiriyorlar. Tasarladıkları siteleri ve cihazları çoğu zaman kendi çocuklarına yasaklayıp, onları teknolojiden muaf Montessori okullarına gönderiyorlar.
Kısacası sevgili okurum, yaptıkları tasarımlar ile geliştirdikleri algoritmalarla devamlı dikkatimizi çalıyorlar. En kıymetli hazinemiz dikkatimiz çalınınca, odaklanma süremiz azalıyor. Beynimiz hasar görüyor ve zaman elimizden akıp gidiyor. Biz ne kadar karşı koymaya çalışsak ta ekranın öbür tarafında bin tane mühendis var. İnce planlar, bilimden, psikolojiden destek alınarak hazırlanmış algoritmalar var. Algoritmalar değişse de tek gerçek asla değişmiyor. Ekrana bakmaya devam etmemizi sağlayacak şeyler gösteriyorlar bizlere.
Yazımı sosyal medyada kullandığımız uygulamaların mesajı ile bitirmek istiyorum. Twitter’a giriş yaptığımızda, o mecra üzerinden aldığımız ve takipçilerimize gönderdiğimiz bir mesaj oluyor. Ne gibi bir mesaj bu? Birincisi: Hiç bir şeye uzun süre odaklanmamalısın. Dünya 280 karakterden oluşan, kısa, basit ifadelerle anlaşılabilir ve anlaşılmalı. İkincisi: Dünya çok çabuk yorumlanmalı ve anlaşılmalı. Üçüncüsü: İnsanların hemen seninle aynı fikirde olmasından, kısa, basit, hızlı ifadelere alkış tutmasından daha önemli bir şey yok. Bu gözlükleri takıp dünyaya öyle bakıyoruz.
Peki Facebook ? Bu mecranın mesajı ne ? Öncelikle şu gibi: Hayatınız başkalarına sergilenmek için var olan bir şey, her gün arkadaşlarınıza hayatınızın öne çıkan anlarını düzeltilmiş, elden geçirilmiş halleriyle göstermeye çalışmalısınız. İkincisi: Önemli olan, insanların dikkatle seçtiğiniz, elden geçirdiğiniz ve işlemek için hayatınızı harcadığınız bu öne çıkan anları hemen beğenip, beğenmemesi. Üçüncüsü: Bir kişinin hayatının bu öne çıkan anlarına düzenli bakıyorsanız, o kişi de sizinkine bakıyorsa “arkadaşsınız” demektir, arkadaşlığın anlamı budur.
Peki ya İnstagramın? Birincisi: Önemli olan dışarıdan nasıl göründüğünüz. İkincisi: Önemli olan dışarıdan nasıl göründüğünüz. Üçüncüsü: Önemli olan dışarıdan nasıl göründüğünüz. Dördüncüsü: Önemli olan dışarıdan nasıl göründüğünüzün insanlar tarafından beğenilip, beğenilmediği. (Yazar bunu öylesine ya da kinayeyle yazmamış, gerçekten sitenin mesajı bu.)
Hayatta en sevdiğim şeyin, kitabın mesajını yazmadan geçemeyeceğim, kitap bize neler söylüyor acaba. Birincisi: Hayatın karmaşık olduğunu, hayatı anlamak istiyorsanız derin düşünmeye önemli vakit ayırmamız gerektiğini söylüyor. İkincisi: Diğer kaygıları bir kenara bırakıp, cümle cümle, sayfa sayfa dikkatimizi tek bir şeye vermenin kıymetli olduğunu söylüyor. Üçüncüsü: Diğer insanların nasıl yaşadığı, zihinlerinin nasıl çalıştığı hakkında derinlemesine düşünmenin önemli olduğunu, onlarında sizin gibi karmaşık iç dünyaları olduğunu söylüyor.
Sevgili okurum, bu yazıyı okuduğuna göre yüreğimizin sıkıştığı yer aynı yer. Umutsuz olduğumuz ya da umutlandığımız nokta aynı nokta. Dikkatimizin her şeyimiz olduğunun farkında olarak, kitapların kapaklarını daha çok açıp, ekranları daha fazla kapatmamız gerektiğinin bilincinde olmalıyız her zaman. Kendi iyiliğimiz, insanlığın iyiliği için. Sevgiyle, farkındalıkla, hoşça kalın.
Kaynak ve önerilen kitap: Johann Hari tarafından kaleme alınan “Çalınan Dikkat- Neden Odaklanamıyoruz?”
