Çocuklarda öz denetim önemli bir yer tutar. Öz denetim becerisi, çocukların oyun oynamalarından tutun da, ödev yapmalarına kadar bir çok alanda başarılı performansların temelini oluşturur.
Bir hedefe ulaşmak için bireyin kendi davranışlarını kontrol etmesi, dürtülerine karşı koyabilmesi ve isteklerini bir süreliğine erteleyebilmesi öz denetimin temelini oluşturur. Dürtülere karşı koyabilme, okul öncesi dönem çocuklar için çok zordur ve gözle görülür bir çaba gerektirir. Yaş büyüdükçe, öz denetim becerisi giderek artar. Öz denetim yapabilen çocuklar, yaşıtlarına göre daha az öfkelenir, daha az kaygılanır ve daha rahat empati kurarlar.
Denetim odağı, bireylerin yaşadıklarının ortaya çıkış nedenleri konusunda sorumluluğu kime ve neye yüklediği ile ilgili bir kavramdır ve kişinin yaşadıklarını yönlendirebilme gücü ile ilgili değerlendirmelerini ifade eder. Başka bir deyişle kişinin yaşadıklarını kendisinin ne kadar kontrol edebileceğini belirler. Denetim odağı genel olarak içsel ve dışsal denetim odağı olarak ele alınmakta olsa da insanların bir çoğu bu iki ucun arasında bir yerde bulunurlar ve hangi uca daha yakınsa ona göre nitelenirler.
İçten denetim, Kişinin kendisini etkileyen olayların daha çok, kendi denetiminde olduğu inancını taşıma eğilimidir. İçten denetimli çocuklar olumlu benlik algısına sahiptir, okul başarıları daha yüksektir ve savunma mekanizmalarını daha az kullanırlar. İçsel denetim odağına sahip bireyler daha kolay rekabete girebilen, daha bağımsız davranabilen ve öz güveni yüksek bireylerdir.
Dıştan denetim, Kendilerine olanların daha çok kendileri dışındaki güçlerin denetiminde olduğu inancı taşıma eğilimidir. Dıştan denetimli çocuklar, daha kaygılı, kuşkucu, depresif, saldırgandır. Savunma mekanizmalarını daha fazla kullanırlar. Kolayca çaresizlik duygusu yaşama eğilimindedirler.
Peki çocuklara içten ve öz denetimi nasıl kazandırmalıyız?
Çocuklarımızın içten veya dıştan denetimli olmasına neden olan faktörler, ailelerden kaynaklanır. Çocuk kolunu masaya çarptığında masayı dövüyorsanız çocuk dıştan denetimli olacaktır. Ama dikkatsiz olduğu için çarptığını, eğer dikkatli olsaydı bu sorunu yaşamayacağını düşünmesini sağlamak içten denetimli olmasında etkili bir yöntemdir.
Öncelikle çocukların istediği her şey hemen olmak zorunda değildir. “canım çikolata yemek istiyor.” gibi istekte bulunan bir çocuğa yeter ki ağlamasın veya zarar verici davranışlarda bulunmasın diye hemen istediği şeyi verirsek dürtülerini ertelemeyi öğrenmesi için bir ortam yaratmamış oluruz. Uzun saatler çalışan ve çocuklarıyla yeterince vakit geçiremediğini düşünen ebeveynlerin vicdanlarını rahatlatmak adına çocuklarının her istediğini hemen yapan aileleri görürüz. Anne babalar, her an çocuklarının taleplerini karşılamak için uygun olmayabilirler. Bu tür bir durumda, “İşlerimi bitirmem için bana zaman verirsen sana çikolatanı alabilirim, verebilirim” gibi net verebileceğimiz bir cevap doğrultusunda çocuklar kendilerini denetleme becerilerini geliştirebilirler.
Dürtü kontrolü yapamayan çocuklara ceza vermek, bağırmak, vurmak onlara denetim becerisini kazandırmaz. Sürekli olumsuz mesaj alan çocuk zamanla ailenin veya sınıfın söz dinlemeyen, yaramaz çocuğu olduğunu kabullenirse, ileride bunu değiştirmek için hiçbir çaba harcamayabilir, öğrenilmiş çaresizlik durumu yaşayabilir ve düşük okul başarısı, kötü insan ilişkileri ve suça giden bir süreç oluşabilir.
