Gardner Çoklu Zeka Kuramında zekanın birden çok bileşeni olduğunu ileri sürmüş ve sekiz tür zekadan bahsetmiştir.
Öğrenme, davranışlarımızda tekrar ve yaşantı yoluyla meydana gelen nispeten kalıcı izli değişikliklerdir. Öğrenmenin gerçekleşmesi için üç faktör bir araya gelmelidir. İlk olarak öğrenme mutlaka tekrar ve yaşantı sonucunda olmalıdır. İkinci olarak davranış değişikliği olmalı ve son olarak kalıcı izli olmalıdır. Öğrenmenin etkili olabilmesi için tek bir yöntemden bahsetmek mümkün olmayacaktır. Bireysel farklılıklara göre öğrenme yöntemleri değişiklik göstermektedir. Kişinin hangi zeka alanına daha çok yatkın olduğunun farkında olması öğrenme yöntemini şekillendirmesi için son derece faydalı olacaktır. Günümüzde bireylerin düşünme tarzlarının aynı olmadığı, bu nedenle de farklılıklar üzerinde yoğunlaşma gereği önem kazanmıştır. Gardner, geleneksel zekâ yaklaşımının öğrenciyi ortak bir ölçüte göre değerlendirmesinin öğrencinin güçlü ve zayıf noktalarını keşfetmede yararlı olmadığını belirtmektedir. Gardner Çoklu Zeka Kuramında zekanın birden çok bileşeni olduğunu ileri sürmüş ve sekiz tür zekadan bahsetmiştir. Kişinin bu zeka türlerinden sadece birine sahip olduğu düşüncesiyle hareket edilmemeli ancak hangisine veya hangilerine daha çok yatkın olduğu analiz edilmelidir.
1) Sözel-Dilsel Zeka:
Kelimelerle konuşma veya yazma becerisiyle ilgili bir alandır. Okuma, yazma, hikaye anlatma ve kelimeleri tarihleriyle birlikte hatırlamada iyilerdir. Sözel dilsel zekası yüksek insanlar ders çalışırken not tutma tekniğinden, olayları kompoze etmekten oldukça verim almaktadırlar.
2) Mantıksal Matematiksel Zeka:
Sayılarla düşünme, hesaplama, problem çözme, neden-sonuç ilişkisi kurma, analiz etme, eleştirel düşünmeyle ilgilidir. Bulmacalar, zeka oyunları, bilgisayar yazılımları ilgilerini çeker. Bilgiyi sadece yazılı olarak değil grafik ve şemalarla, sayı ve semboller ile daha hızlı takip edebilme becerisine sahiptirler.
3) Görsel-Uzamsal Zeka:
Şekil, renk, biçim ve dokunuşu “zihin gözü” ile görme ve bunları resim olarak somut temsillerine dönüştürme yeteneğini içerdiği ileri sürülmektedir. Öğrenirken görsel ipuçları oldukça işe yarar bu nedenle ders çalışma esnasında şemalar çizmek, zihin haritaları kullanmak mümkünse maket yapmak öğrenme etkinliğini artırmaktadır.
4) Müziksel-Ritmik Zeka:
Müziksel ve ritimsel formlarla kendini ifade edebilme, müzik ve ritimlerini algılayabilme yeteneğidir. Öğrenciler daha karmaşık melodiler üretirken, bir müzik aleti çalarken ve daha karmaşık kompozisyonlar yaparken, bu zekânın daha da gelişeceği belirtilmektedir. Müzik eşliğinde çalışmak, ritim tutmak dikkati ve ilgiyi canlı tutan örnekler arasında yer almaktadır.
5) Bedensel-Kinestetik Zeka:
Kendilerini ifade ederken jest ve mimikleri oldukça kullanırlar, beyin ve vücut koordinasyonunu sağlama becerileri yüksektir. Uygulama yaparak ve deneyerek öğrenmekten verim almaktadırlar.
6) İçsel-Kişisel Zeka:
Kendini, kim olduğunu, isteklerini, tepkilerini ve ilgilerini algılama kapasitesi yüksektir. Ayrıca empati kurma becerisi gelişmiştir. Öğrenme sürecinde grup çalışmalarından ziyade bağımsız çalışmaları tercih etmektedirler.
7) Doğacı Zeka:
Çevredeki doğal dünyayı algılama, beğenme ve anlayabilme ile ilişkilidir. Doğaya, çevreye ve canlılara ilgisi fazladır. Öğrenirken farklı özellikleri sınıflandırma yönteminden faydalanırlar.
8) Sosyal-Kişilerarası Zeka:
Bireyin çevresindeki kişilerin isteklerini, duygularını, ihtiyaçlarını anlama ve yorumlama yeteneğidir. Kişilerarası iletişim becerisi kuvvetlidir. Yalnız çalışmaktan ziyade ekip çalışması veya öğrenme gruplarında yer almaktan keyif duymaktadırlar.
Zeka alanları her zaman birbirleriyle etkileşim halindedir. Örneğin bir basketbol oyuncusu; maç esnasında koşarken, topu yakalarken veya basket atmaya yönelirken bedensel-kinestetik zekayı, sahayı ve görevini öğrenirken uzamsal zekayı, oyun kurallarını öğrenirken veya takımıyla tartışırken dil ve sosyal zekayı, kendini değerlendirirken ise içsel zekayı kullanır. Bireyin çevreye uyumu ve bu çevrede başarılı olabilmesi için kendi zekâ özelliklerini tanıyabilmesi çok önemlidir. Çoklu Zeka Kuramı kişinin öğrenmesinde kişisel, toplumsal, duygusal, zihinsel ve deneyim alanlarına ait gelişimsel bir fırsattır.
Psikolojik Danışman Ceren UĞURLU
Kaynakça
Başaran I. (2004). Etkili Öğrenme ve Çoklu Zeka Kuramı: Bir İnceleme. Ege Eğitim Dergisi, 7-15
Tuğrul B. & Duran E. (2003). Her Çocuk Başarılı Olmak için Bir Şansa Sahiptir: Zekanın Çok Boyutluluğu Çoklu Zeka Kuramı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24 : 224-233
