Öz güven, bireyin kendisine yönelik iyi, olumlu duygular geliştirerek kendini iyi hissetmesi ve bu his sonucunda kendisiyle ve çevresindeki kişilerle barışık olması demektir (Akagündüz, 2006). Bandura’ ya (1997) göre ise öz güven kavramı, bireyin kendisini değerli hissetmesine ilişkin yargısıdır. Türkçe sözlükteki anlamı ise, ”kişinin kendine güvenme duygusu (self confidence)”dur.
W.James, insan davranışının anlaşılabilmesinde öz güven kavramının önemini vurgulayarak öz güvenin oluşumundaki etkenlere yönelik genel öneriler ortaya atar. James; Hedefe varmaktaki başarı / Varılmak istenen hedef = Öz güven şeklinde bir denklemle öz güveni ifade eder. Bu denklem, bireyin hedeflediği başarıya ulaşma oranının yüksek veya düşük öz güveni oluşturacağını belirtir. (Akt.:Soner, 1995; Adler, 1997; Öztürk, 2003)
Çocuğun psikososyal gelişim evrelerinde doğumla başlayan ve bir yaşına kadar devam eden dönem “temel güven duygusunun” oluştuğu dönem olarak gösterilir. Bu dönemde verilen sevginin ve ilginin tutarlı, yeterli ve devamlı olması öz güvenin oluşmasında önemli rol oynar. Özellikle bebeğin annesine veya ona bakan kişiye güvenmesi çok önemlidir (Akagündüz,2006; Uluğ, 1997).
Adler’in teorisine göre çocuk; zihinsel, fiziksel ve sosyal konum olarak içinde doğduğu büyükler dünyasında güçsüzdür. İnsan belirli hedeflere varmak için çaba sarf eder. Bu çabanın sonucundaki başarı ya da başarısızlık onun öz güven duygusunun gelişimini olumlu veya olumsuz olarak etkiler (Soner, 1995).
Öz güven her insanda farklı düzeyde bulunan bir olgudur. İnsanlarda öz güven doğumla gelişmeye başlayan, erken yaşlarda kesinlik kazanan ve hayat boyu gelişmeyle devam eden bir durumdur. Çocuklar ergenlikle beraber öz güvenlerini değerlendirmeye ve şekillendirmeye başlar (Özbey, 2004). Okulda öğrenme zorluğu yaşayan çocuklardan birçoğu öz güven sorunu yaşamakta ve çocuğun eğitimsel gelişmesini sağlayabilmek için öncelikle öz güvenin geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır (Humphreys, 2002)
Öz güven, yetişkinlerde toplum içinde diğer insanlarla; ergenler için ise akran gruplarıyla etkileşimi sonucu ortaya çıkmaktadır. Ergen yakın çevresinde bulunan insanların kendisi hakkındaki algılarını seçerek benimsemekte, kendini akran gruplarıyla karşılaştırmakta ve kendini bu standartlara göre değerlendirmektedir.
Rosenberg, özellikle ergenlik çağındaki kişilerde yüksek öz güvenin oluşmasına neden olan etkenleri araştırmış, yaptığı ölçümlerle sosyal çevrenin ve aile ortamının da önemi vurgulayarak ergenlik döneminin değişik yaşlarının öz güvende oluşturduğu farklılaşmaları belirlemiştir.
Ailenin öz güven düzeyi üzerindeki etkisinin araştırıldığı diğer çalışmalar incelendiğinde Nelson (1984) yedinci ve sekizinci sınıf öğrencilerinin katıldığı bir çalışma yürütmüştür. Bu araştırmanın sonucunda ebeveyn-çocuk etkileşimi fazla olan ailelerdeki öğrencilerin öz güven düzeylerini de yüksek olarak bulmuştur. Cornell ve Grossberg (1987) üstün zekalı olarak tanımlanmış bir grup çocuk ile aile bireylerinin katıldığı bir araştırma yapmışlardır. Araştırma sonucunda aile içi iletişimin çocuğun öz güven düzeyini çok fazla etkilediği ortaya çıkmıştır.
Anne baba sevgisi ve bu sevginin ergen tarafından benimsenmesi ile ergende öz değer, öz saygı ve çabaya yönelik davranışların gelişimi açısından pozitif bir ilişkinin varlığı söz konusudur. Ebeveynin ilgili ve benimseyici tutumu çocuğun öz güvenini yükseltirken, çocuğu önemsemeyen ve dışlayan tutumları ise düşük öz güvene neden olur (Soner, 1995). Bununla beraber anne babanın ergenin herhangi bir başarısına tepkisiz tutum sergilemeleri ya da görmezden gelmeleri de öz güvenin gelişimini tamamlamasını engelleyen yaklaşım tarzlardır.
Turan-Başoğlu (2007) yapmış olduğu çalışmada sınav kaygısı ile öz güven arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Araştırmada, öz güven ile sınav kaygısı arasında negatif bir ilişkinin olduğu, aşırı heyecanlanmanın da öz güveni olumsuz olarak etkilediği sonucu bulunmuştur. Çevikbaş (2013) öğrenci yanlışlarına verilen dönüt türlerinin öğrenci öz güvenleri üzerindeki etkilerini araştırdığı çalışmasında yanlışa verilen dönütlerden azarlama, başkasına söz hakkı verme, yanlışı görmezden gelme dönütleri öğrenci öz güvenleri üzerinde olumsuz etki yaratırken, basitleştirme, ipucu verme dönütlerinin ise olumlu etki yarattığı bulunmuştur.
Öz güveni yüksek kişi değiştiremeyeceği koşulları kabul eden, değiştirebileceği koşulları değiştirecek cesareti gösteren ve değiştirebileceği koşullarla değiştiremeyeceklerini ayırt edebilecek bilgeliğe sahip bir insandır. Huzurludur, mutludur ve çevresini de mutlu eder (Soner, 2000). Öz güveni düşük kişi ise kendisini başarılı hissetmek için başkalarının onayına ve beğenisine ihtiyaç duyar. Başarısızlıktan korkar ve mücadeleden kaçar, eleştirilere tahammül edemez (Turan-Başoğlu, 2007).
Bilgin’in (2011) yaptığı araştırmadan elde edilen bulgulara göre düşük, orta ve yüksek öz güven düzeyine sahip ergenlerin diğerleriyle olumlu ilişkiler kurma ve yaşam amacı arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. Başka bir deyişle öz güven düzeyi arttıkça diğerleriyle olumlu ilişkiler de artmaktadır.
Özetle, bireyin kendi gücüne güvenmek olarak tanımlanabilen öz güvenin oluşumunda birden fazla faktör rol oynamaktadır. Bu faktörlerden ilki ailedir. Birey yaşamının ilk yıllarında ailesini gözlemleyerek onların davranışlarını kendine örnek almaktadır. Bu noktada ebeveynin davranışları çocuk kişiliği üzerinde oldukça önemlidir. Çocuğun öz güven oluşumunda etkili olan bir diğer faktör de anne-baba tutumlarıdır. Birey demokratik bir anne-baba tutumu ile yetişirse öz güven düzeyi de yüksek olabilir. Bunun aksine aile içinde şiddet varsa ve bu şiddet çocuğa uygulanıyorsa bu durum çocuğun öz güven gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir.
KAYNAKÇA
Bilgin, O., Koç, M. (2020). Ergenlerde Öz güven ve Çözüm Odaklı Psikolojik Danışma, Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık
Ceylan, A. (2017). Ergenlerde Mükemmeliyetçi Benlik Sunumunun Özgüven İle İlişkisi, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
Kaya, N., Tastan, N. (2020). Özgüven Üzeri̇ne Bi̇r Derleme.Kırıkkale University Journal of Social Sciences
Noyan Yalman, İ. & Özkaynar, K. (2018). Öğrencilerin Özgüven Seviyeleri İle Mesleki Başarı Düzeyleri Arasındaki İlişki: Cumhuriyet Üniversitesi Meslek Yüksekokullarında Uygulama . Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi , 19 (1) , 223-233 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/cumuiibf/issue/37183/394777
Turan Başoğlu, S. (2007). Sınav Kaygısı İle Özgüven Arasındaki İlişkinin Erinlik Döneminde İncelenmesi, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
