Yunanca “Ethos” sözcüğünden türeyerek “Kişilik ve karakter” anlamına gelen etik kavramı, çeşitli şekillerde tanımlanmaktadır. Etik kavramının farklı türleri olmakla beraber bu yazıda meslek etiği ve eğitim etiği üzerinde kısaca durulmuştur. Öncelikle etik kavramını tanıyalım.
Etik Kavramı
Bir bilim dalı olan etikte ahlaki davranışlar irdelenip sorgulanarak ideal ve normlar oluşturulmaya çalışılmaktadır. Etikte birey, kurum ve uzmanların doğru ve yanlışı ayırt ederek karar almalarına yardımcı olmak amaçlanmaktadır (Akçamete vd., 2016). Etik kavramı incelendiğinde nispeten farklı tanımların olduğu da görülmektedir. Lamberton ve Minor’a göre etik, geçmiş ve bugüne ilişkin doğru ve yanlış ölçülerin anlatımıdır. Bu anlamda etikte, bir eylemi ahlaki açıdan iyi bir eylem yapan niteliksel durumu sorulmaktadır. Ahlak, iyi, ödev, gereklilik, müsaade gibi kavramlar etikte ele alınmaktadır (Altınkurt ve Yılmaz, 2011).
Etik, insanın kişisel ve toplumsal yaşamındaki ahlaki sorunlarını ele alıp incelemektedir. Etik tartışmalarında temel olarak, insan eylemlerinin ahlaki bakımdan değerli ya da değersiz kılanın ne olduğu ele alınarak temellendirilmiş sonuçlara varmak amaçlanmaktadır. Dolayısıyla etikte, ahlakileştirme, ideolojiye dönüştürme ya da dünya görüşü ortaya koyma gibi bir amaç yoktur. Cevizci’ye göre (2002) etik, “Belli bir yaşama idealini hayata geçirebilmek için mücadele eden, çağı ve üyesi olduğu toplumun yaşayışını eleştiren, hatta mahkum eden, mevcut değerler silsilesi yerine alternatif değerleri koyan, yaşama kurallarını açık seçik tanımlayan, kısaca hayata anlam katan ahlaki ilkeler teorisi, felsefe disiplini” şeklinde tanımlanmıştır. Frankena’ya göre (2007) etik bir felsefe disiplini olarak, ahlakla, ahlaka ilişkin sorun ve yargılarla ya da ahlaki sorun ve yargılarla ilgilidir (Altınkurt ve Yılmaz, 2011).
Türkçe’de, etik sözcüğüne karşılık olarak, Arapça huy, mizaç, karakter gibi anlamlara gelen ve hulk sözcüğünden türeyen ahlak sözcüğü kullanılmaktadır. Etik sözcüğü çoğu zaman ahlak sözcüğü ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Ancak bu iki kavram birbirinden farklı olup Pehlivan-Aydın’a göre (2001) etik ile ahlakın özdeş olmamasının nedeni, etiğin ahlak felsefesi olması, ahlakın ise etiğin araştırma konusu olmasıdır. Ahlak, kültürel değerleri ve ideallerle ilgili olan doğru ve yanlışları, bunlara uygun davranışları belirlerken; etik hem daha soyut kavramlara dayalıdır hem de bu soyut kavramlardan ne anlaşılması gerektiğini tanımlamaya çalışmaktadır. Kısaca ahlak, olgusal ve tarihsel olarak yaşanan bir şey olmasına karşın; etik, bu olguya yönelen felsefi disiplinin adıdır (Altınkurt ve Yılmaz, 2011).
Santa Clara Üniversitesi, Uygulamalı Etik Merkezi (SCU, 2007) tarafından etik, insanların, eş, arkadaş, ebeveyn, vatandaş, öğretmen vb. kendilerini buldukları birçok durumda nasıl hareket etmeleri gerektiğini belirten davranış standartları olarak ifade edilmektedir (Özmen ve Güngör, 2008).
Meslek Etiği
Meslek etiği, sosyolojik bir temele dayanmaktadır. Kişilerin herhangi bir mesleği icra ederken göz önünde bulundurması ve içselleştirmesi gereken iş yaşamındaki kişilerin paylaştıkları kabul gören yaklaşımlar, kurallar, tutum ve davranışları içermektedir. Bir meslek grubu tarafından oluşturulan meslek etiği, grup ne kadar güçlü kurulmuş ve grupta ne kadar köklü kural ve değerler yerleşmiş ise etik ilkeleri de o denli etkili olmaktadır. Meslek etiği farklı bakış açılarına göre ele alınıp incelenebilmektedir. Etik Kod Yaklaşımı, İkilemli Yaklaşım ve Standart Yaklaşım bu bakış açılarından bazılarıdır. (Özmen ve Güngör, 2008).
Eğitimde Etik
Etik ve eğitim birbirlerini karşılıklı tamamlamaktadırlar. Sokrates için etik ve eğitim, ayrılmaz bir bütün oluşturmakta ve etik bilgiler eğitim anlayışını yönlendirmektedir. Buna göre de gerçek erdem öğrencinin içinde olup öğretmene düşen rol, bu erdemi meydana çıkaracak şekilde öğrenci eylem ve davranış potansiyelini yönlendirmektir (Özmen ve Güngör, 2008).
Her insan, attığı her adımda, yaptığı her eylemde etiksel bir tutum sergilemek durumundadır. Eğitimde etik, eğitimin hedefleri, değerleri ve süreçleri açısından öncelikle ele alınması gereken bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Eğitim, bireylerde belli davranış değişiklikleri meydana getirmektedir. Dolayısıyla eğitim, insanı doğduğu andan itibaren etkileyen ve bir şekle sokmaya çalışan bir süreçtir. Etik ise, bu süreç içinde, insanın “Ne yapmalıyım? Nasıl yaşamalıyım?” sorularına vermeye çalıştığı yanıttır. Eğitim ve etik arasında bu anlamda zorunlu bir ilişki bulunmaktadır (Ilgaz ve Bilgili, 2006).
Eğitim kurumlarında verilen eğitim formal boyutu ile daha çok ön plana çıkarak toplumdaki bireyler ve kurumları, verilen bu formal eğitimin amacını, programını ve verilen eğitimin ne kadar eğitim etiğine uygun verildiğini önemsemektedirler. Bu kurumların amaçlarını ne derece etkili gerçekleştirdiği ve amaçlarını gerçekleştirirken ne kadar eğitim etiğine uyduğu da önemlidir. Eğitimde etik düne göre toplumsal anlamda daha da önem kazanmıştır (Erdem ve Altunsaray, 2016).
Eğitimin amaçlarından biri de toplumun değer yargılarını bir sonraki nesile aktarmak olup eğitim kurumu olan okulların da değerlere dayalı örgütler olduğu bilinmektedir. Değere dayalı okullarda öğretmen, etiğim etiğine uygun eğitim-öğretimi gerçekleştirirken konumundan dolayı toplumun birçok kesimiyle ilişki içerisinde olup farklı kesimlerin öğretmenden farklı beklentileri de olabilmektedir. Bu beklentilerin öğretmenlerin sürekli etik sorunlarla yüzyüze gelmesine neden olduğu görülmektedir. Bu sorunlardan bazıları “ırkçılık, kökten dincilik, cinsiyet eşitsizliği, cinsel taciz, şiddet, cinsiyete yaklaşımda farklılıklar, aile yapısı, çocukların suistimali, bozulan sağlık dengeleri”dir (Erdem ve Altunsaray, 2016).
Kaynaklar:
Akçamete, G., Kayhan, N., İşcen Karasu, F., Sardohan Yıldırım, A. E., & Şen, M. (2016). Professional ethical principles for special education teachers. SDU International Journal of Educational Studies, 3(1), 27-44.
Altınkurt, Y. ve Yılmaz, K. (2011). Öğretmen Adaylarının Öğretmenlerin Meslek Etik Dışı Davranış ile İlgili Görüşleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (22) 113-128.
Erdem, A.R. ve Altunsaray, M. (2016). Eğitimde Niteliği Belirleyen Önemli Bir Etken: Eğitim Etiği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi,4(23), 21-30.
Ilgaz, S., ve Bilgili, T. (2006). Eğitim ve Öğretimde Etik.
Özmen, F., ve Güngör, A. (2008). Eğitim Denetiminde Etik. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (15), 137-155.
