Garcia etkisi, Garcia tarafından ortaya çıkarılmış bir üst düzey koşullanmadır. Bu etkiye göre organizma, bir durumda yaşam tehdidi ile karşılaştığında o durumdan aşamalı olarak uzaklaşmak istemektedir. Bu etkinin temelinde yaşam tehdidi bulunmakla birlikte kişi, yaşamını tehdit eden şeylerden uzaklaşma eğilimi göstermektedir. Bu süreçte organizma, bir olayla ilgili yaşanan olumlu ya da olumsuz durumu, aradan bitişiklikle (kısa bir süre) açıklanmayacak bir zaman dilimi geçtikten sonra başka bir durumla zihinsel bir bağlantı kurar. Garcia etkisinin bir diğer adı olan olumsuz tat koşullanması veya tat tiksintisini de temel alarak şöyle bir örnek verebiliriz. Bir kişi dışarıda acıktığı bir sırada herhangi bir lokantaya girerek köfte ekmek yiyor. Akşam saatlerinde bu kişide mide bulantısı olmaya başlıyor. Kişi bu durumu öğlen saatlerinde yediği köfte ekmeğe bağlarsa ve bir daha köfte ekmek yemez ya da o lokantaya gitmezse burada garcia etkisi oluşmuş olmaktadır. Garcia’nın yaptığı bir araştırma sonucu ise şu şekildedir;
Garcia fareler üzerine yaptığı bir deneyde, fareleri bir bölümde cam kaptan su içirmekte, radyasyonlu olan bir başka bölümde ise plastik kaptan su içirmektedir. Radyasyonlu bölümde plastik kaptan su içen fareler normal olarak hastalanmaktadırlar. Aynı farelerin önüne radyasyonlu olmayan bir bölmede cam ve plastik kaptan ayrı ayrı sular verildiğinde, farelerin hep cam kaptan su içtikleri gözlemlenmektedir. Bunun nedeni, farelerin hastalıklarının sebebini içtikleri suyun plastik kap olmasına bağlamasıdır.
Organizmanın hoşuna gitmeyen durumu bir sebebe bağlaması ve o sebepten uzaklaşması, eğitim hayatımızda da sıklıkla karşılaşılan bir durum olmaktadır. Çocuklar, öğrenciler, yetişkinler hatta tüm canlılar yaşamını tehdit eden durumlarla bir daha karşılaşmamak için o durumdan, ortamdan veya kişilerden uzaklaşma eğilimi gösterirler. Bir öğretmen sınıfta bir öğrenciye şiddet uyguluyorsa bu durum diğer öğrenciler açısından tehdit oluşturmaktadır. Tehdit edici bu unsur öğrencinin yavaş yavaş öğretmenden uzaklaşmasını, daha sonra sınıfa girmek istememesini hatta belli bir zaman sonra okula gelmek istememesine neden olur. Oluşan bu durum ise Garcia’nın dalga etkisi ile açıklanmaktadır. Öğrenci bu durumda, öğretmeni hatırlatacak tüm unsurlardan uzaklaşma eğilimi göstermektedir. Birçok veli çocuğunun okula gitmek istememesinden yakınmaktadır. Bunun asıl sebebinin açıklanması ile birlikte bir kesimin nedeni de garcia etkisinden kaynaklanmaktadır. Eğer çocuk okulda, kendisini olumsuz etkileyecek ya da yaşamını tehdit edecek bir durumla karşılaştıysa zaman içinde her okula gittiğinde hatta okul sözcüğünü duyduğunda aynı tehdit edici unsur ile rahatsızlık duyacaktır. Bu durum okul ile olumsuz unsurun aynı etkiyi yaratmasına yani koşullanmasına bağlıdır. Bu koşullanma için herhangi bir bitişiklik gerekmemektedir. Örnekten de anlaşılacağı üzere öğretmenlerin, annelerin, babaların hatta tüm insanların davranışları, diğer insanlar üzerinde önemli bir etki yaratmaktadır. Bu durumda korku kültüründen ziyade gelişim kültürüne önem verilmesi gerekmektedir. Bir öğretmenin sınıf içindeki konumu her bir öğrenci tarafından incelenmektedir. Bazen bu inceleme hali öğretmenin anlattığı dersin de önüne geçmektedir. Şiddet uygulayan, kötü sözler söyleyen, öğrencilere tehdit oluşturacak davranışlarda bulunan öğretmen, zamanla öğrencisini kendisinden hatta eğitimden uzaklaştırmaktadır. Garcia’nın dalga etkisine bir de aile ortamında örnek vermek istiyorum. Bir çocuk ev ortamında yaşamını tehdit edecek durumlarla karşılaştığında zamanla o tehdit edici unsurlardan, ortamdan veya kişilerden uzaklaşmaya başlar. Çocuğun gelişim dönemlerinde de evden uzaklaşma durumu aktif bir rol oynar bunun nedeni çocuğun ev ortamı ile olumsuz durumları koşullanmasıdır.
Bir kişinin bir konferans salonunda herkesin önünde küçük duruma düştüğünü ve konuşmacı tarafından azarlandığını düşünelim. Bu kişi daha sonra o konferans salonuna gitmemeye başlıyor, hatta hiçbir konuşmacının konferansına katılmak istemiyor. Bu durumda Garcia’nın dalga etkisine örnek olarak gösterilebilir. Birey için her konferans salonu o günü hatırlatmaktadır. Bedenimizin kendini korumaya aldığı bu etki aslında önlemsel bir faaliyettir. Organizma tekrar aynı etkiyi yaşamamak için kendini uzaklaştırmaktadır. Hepimizin farklı farklı sonuçlar çıkarabileceği bu yazımda benim çıkaracağım sonuç şudur ki; davranışa döktüğümüz veya iletişimde aktardığımız her durum özenle seçilmelidir. Hele ki rol model alınacağımız bir konumdaysak bunun için ayrı bir önem sarf etmemiz gerekmektedir.
Yorumlar (1)