Sistem düşüncesi, herhangi bir parçanın detayına odaklanmak yerine, bütünü ve ilişkiler ağını görmeyi sağlayan bir bakış açısıdır. Olaylar, bir örüntü içinde, zamanla açığa çıkar, kendini gösterir. Sistem düşüncesi, bir bütünü görme disiplinidir. Sistem Düşüncesi, düşünmeyi görselleştirerek eleştirel düşünmeyi destekleyen alışkanlıklar ve araçlar takımıdır.
“Sistem Düşüncesi” demek ne anlama geliyor? Bu terimi, dinamik karmaşıklığı haritalamamıza ve keşfetmemize yardımcı olan bir araç seti için kullanabiliriz – nedensel döngü diyagramları, stok-akış diyagramları ve simülasyon modeller gibi. Gerçekliğe özgün bir bakış açısı olarak da kullanabiliriz – bütünün ve bütünü oluşturan parçaların birbirleri ile nasıl karşılıklı ilişkide olduğunun farkına varmamızı sağlayan bir bakış açısı. Son olarak, sistem düşüncesi dinamik karmaşıklık ile ilgili anladıklarımızı ifade etmemizi sağlayan özel bir söz dağarcığı anlamına gelebilir. Örneğin, sistem düşünürleri genellikle dünyayı; pekiştiren veya dengeleyen süreçler, sınırlar, gecikmeler, zaman boyunca davranış örüntüleri gibi terimlerle açıklarlar.
“Eğitimde Sistem Düşüncesi” yaklaşımı kullanarak yapılan etkinlikte seçtiğimiz bir hikaye kitabı okundu. Hikaye kitabımız bütünsel yönü ile incelenmek için sistem düşüncesi araçlarından yararlanıldı.
İlişkilendirilen MEB Kazanımları
BİLİŞSEL GELİŞİM ETKİNLİKLERİ
Kazanım 17: Neden-sonuç ilişkisi kurar.
Göstergeleri:
Bir olayın olası nedenlerini söyler.
Bir olayın olası sonuçlarını söyler.
Kazanım 20: Nesne grafiği hazırlar.
Göstergeleri:
Nesneleri kullanarak grafik oluşturur.
Nesneleri sembollerle göstererek grafik oluşturur.
Grafiği oluşturan nesneleri ya da sembolleri sayar.
Grafiği inceleyerek sonuçları açıklar.
DİL GELİŞİM ETKİNLİKLERİ
Kazanım 7: Dinledikleri/izlediklerinin anlamını kavrar.
Göstergeleri:
Sözel yönergeleri yerine getirir.
Dinledikleri/izlediklerini açıklar.
Dinledikleri/izledikleri hakkında yorum yapar.
- aşama; hikayede geçen durumlar listelenir.
- Tilki ile karşılaşıyor ve tilki onu yemek istiyor
- Tilki kaçıyor
- Baykuş ile karşılaşıyor ve baykuş onu yemek istiyor
- Baykuş kaçıyor
- Yılan ile karşılaşıyor ve yılan onu yemek istiyor
- Yılan kaçıyor
- Tostoraman ile karşılaşıyor ve tostoraman onu yemek istiyor
- Yılan ile karşılaşıyor ve yılan kaçıyor
- Baykuş ile karşılaşıyor ve baykuş kaçıyor
- Tilki ile karşılaşıyor ve tilki kaçıyor
- Tostoraman kaçıyor
2. aşama; Birbirinden bağımsız olaylar yerine, zaman boyunca değişen örüntülere odaklanarak, değişimin neden ve nasıl olduğu konusunda zengin tartışmalara yol açabilecek bir çizgi grafiktir. Sistem araçlarından biri olan zaman boyunca davranış grafiği uygulanır. Zaman boyunda olaylar sıralanarak tehlike düzeyleri (herkesin düşüncesi farklı olabilir) işaretlenir. İşaretler birleştirilerek grafik oluşturulur. Grafik hikaye boyunca değişen olayları bütünsel yönü ile görmemizi sağlar. Eleştirel bakış açımızı geliştirir.
- Öykünün başında, tilki ile karşılaşmadan önce fare tehlikede değildi (korkmuyordu)
- Tilki ile karşılaştığında, tilki onu yemek istedi.
- Karşılaştığı tehlike düzeyi arttı (korktu).
- Ancak ona Tostoraman’dan söz ederek, onu korkuttu ve kaçırdı. Böylece tehlike düzeyi azaldı.
3. aşama;Stoklar her yerdedir, zaman içinde artan veya azalan miktarları (birikimleri) temsil ederler. Zaman boyunca davranış grafiğinde ele alınan ” tehlike düzeyi” stok akış diyagramı ile incelenmeye devam edilir. Düzeyi arttırıcı ve azaltıcı yönlen düşünülerek stoklara yerleştirilir.
- Grafikten yararlanılarak Farenin Tehlike (veya Korku) Düzeyinin stok-akış diyagramı hazırlanır.
(somutlaştırma) 
4. aşama;
Çıkarım merdiveni; aslında alınan kararın hangi duygu ve düşünce, beş duyusuyla nasıl algılandığını anlatan bir araçtır. Çıkarım merdiveni bize bir kararın, bir davranışın nasıl oluştuğunu bilmek ve onu nasıl değiştirebileceğimizi, nereye müdahale edebileceğimizi gösterir.
Basamak 1 (ne görüyor?ne duyuyor?): Fare, tilkiyi görüyor ve onu eve çağırdığını duyuyor. (Veriler aslında bu kadar)
Basamak 2 (ne düşünüyor?ne hissediyor?): Gördüklerinden ve duyduklarından (yüksek olasılıkla önceki deneyimlerinden) yararlanarak
- tilkiye güvenmiyor,
- tilkinin onu yemek istediğine karar veriyor,
- korkuyor,
- kaçamayacağını ancak aklını kullanarak tilkiyi kandırabileceğini düşünüyor.
Basmak 3 (ne yapıyor?): Böylece Tostoraman adında bir canavar uyduruyor ve onunla buluşacağını söyleyerek tilkiyi korkutuyor.
