Çevre eğitiminde temel doğayı ve doğal kaynakları korumaya odaklanmıştır. Çevre problemlerinin çözümünde eğitim faaliyetlerinin kalıcı çözüm sağlayacağı bilinen bir gerçektir. Literatür incelendiğinde çevre konusunda bilinçli ve duyarlı bireyler yetiştirmenin bu sorunların çözümü için en etkili yol olacağı belirtilmektedir. Bu nedenle çevre sorunlarını çözmede ve önlemede, verilecek eğitim oldukça önemli bir boyuttadır. Bireylere verilecek eğitim toplum bireylerinde olumlu tutum ve davranış oluşturacaktır. Çevreye karşı olumsuz tutuma sahip bireylerin çevre sorunlarına duyarsız olacağı ve hatta çevreye sorun yaratmaya devam edeceği şüphesizdir.
Çevre eğitimi sadece bilgi vermekle kalmayıp insan davranışını da etkilemelidir. Yaparak ve yaşayarak öğrenerek olumlu ve kalıcı davranış değişiklikleri kazandırmak ve sorunların çözümünde bireylerin aktif katılımını sağlamak çevre eğitiminin temel hedefidir. Bu nedenle okullarda çevre eğitimine yönelik etkinliklerin yapılması bireyin hayatının temelleri açısından çok önemlidir. Okullarda çevre eğitimi sadece tek bir ders ya da tek bir öğretmen ile bağdaştırılmamalı, her zümredeki öğretmen dersiyle ilişkili çevre etkinlikleri yaparak bireylere verilecek çevre eğitimine katkıda bulunmalıdır. Çünkü çevre eğitimi bütün yönleri ile ele alınması gereken, diğer disiplinlerle etkileşimini göz ardı etmeden ve problemlerin çözüm metodolojisinin öğretimini esas alan bir yaklaşımdır.
Çevre ile ilk etkileşim erken yaşta başladığı için çevre eğitimine anaokulunda başlanması bireylerin ilerleyen yaşlardaki tutumunu olumlu yönde geliştirmesi açısından önemlidir. Ancak okulların çalışmaya yeterince destek vermemesi ve çoğunlukla uygulamaların yapılıyormuş gibi gösterilmesi çevre eğitimindeki en büyük sorunlardandır. Soruna yönelik alternatif çözüm önerileri düşünüldüğünde okullarda gün içerisinde yaşanan sorunların azaltılması ve öğretmenlerin çevre konusunda bilgilendirilmeleri çevre eğitiminin iyileştirilmesi konusunda olumlu katkı sağlayabilir. Öğretmenlerin en başta kendilerinin çevre eğitimine inanarak ve bu donanıma sahip olarak öğrencilere bilgileri aktarmaları ise süreci olumlu tamamlayacak etkenlerden biridir. Öğretmen her zaman öğrenci için bir rol model olduğu için öncelikle öğretmenlerin bu davranışları kazanması ve sergilemesi sürecin yürütülmesini kolaylaştıracaktır. Aynı zamanda aile eğitimleri de gerçekleştirilerek aile-okul arasında aynı tutum yakalanmalıdır. Çünkü aile ve okul arasında davranışlarda tutarsızlık olduğunda öğrencilerde beklenen davranış değişikliği oluşmasında zorluk çekilmektedir. Diğer yandan ders programlarının yoğunluğu, programda çevre konularının yeterince yer almaması, öğrencilerin ailelerinin eğitimsiz oluşu ve öğretmenlerin çevre konusundaki yetersizlikleri çevre eğitiminde karşılaşılan olumsuzluklardır.
Bu sorunların çözümünde ilgili kuruluşlarca düzenlenecek çevre eğitimi programlarının öğretmenlere önemli katkısı olacaktır. Aynı zamanda, farklı disiplinlerin çevre ile ilgili bağlantılarını sorgulayan ve kolaylıkla yapılabilen etkinlikler de öğretmenlerin çevre konusuna derslerde zaman ayırmasını sağlayacağından ders programlarında olabilecek aksamaları ortadan kaldıracaktır. Örneğin; matematikte kümeler konusu işlenirken öğrenci atıkları kümelere ayırır ve incelerse hem öğretmen çevre etkinlikleri uygulamak için ekstra bir ders süresi ayırmamış olacak hem de öğrenci açısından daha somut bir örnekle konu kavranmış olacaktır. Başka bir örnekle; öğrenciler hafta boyunca evlerinde atık olarak çıkan plastik şişelerden okula getirerek görsel sanatlar dersinde plastik şişelere boyama yapabilir ve bunları saksılara dönüştürebilir. Ardından fen bilimleri kazanımları ile etkileşimli olarak saksılara birer bitki ekilerek bir bitkinin bakımını üstlenilebilir ve öğrenciler bitkinin büyümesini gözlemleyebilir. Verilen örneklerde öğrenciler bu süreci yaparak yaşayarak deneyimledikleri için durumu içselleştirecekler ve etkili öğrenmeyi yakalamış olacaklardır.
Özsevgeç ve Artun’a göre Öğrenme ortamı öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarını değiştiren bir başka faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Geliştirilen modüler öğretim programı öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarını olumlu yönde değiştirmek için elverişli sınıf ortamı koşullarını sağlaması ve bu ortamda sorunsuz uygulama imkanı bulmaları tutum değişiminde önemli bir etkiye sahip olmuştur. Etkinliklerin öğrencileri merkeze alan ve eğlenceli bir sınıf ortamı sunan yapısından dolayı monotonluğu ortadan kaldırdığı söylenebilir. Yani, çevre eğitimine yönelik geliştirilen 5E öğrenme modeline uygun etkinliklerin özgün olması ve öğrencilerin dikkatini çekmesi tutum değişimine olumlu katkı sağlayacaktır.
Yaptığım araştırmalar sonucunda sene içerisinde yazdığım eylem planı ile okulumuzda disiplinlerarası çevre etkinliklerinin uygulandığı bir seneyi geride bıraktık. Eko Okullar ve Sıfır Atık projeleri kapsamında yürüttüğümüz etkinlikler hem öğrenciler hem de öğretmenler adına oldukça verimli geçti. Eko-Okullar Programı okul öncesi ile ilk ve ortaokullarda çevre bilinci, çevre yönetimi ve sürdürülebilir kalkınma eğitimi vermek için uygulanan bir programdır. Katılımcı yaklaşımıyla okullardaki öğrenciler hem çevresel konularda bilgi edinirler, hem de ailelerini, yerel yönetimleri ve sivil toplum kuruluşlarını (STK) çevresel konularda bilinçlendirmede etkin rol alırlar. “Sıfır Atık” ise israfın önlenmesini, kaynakların daha verimli kullanılmasını, oluşan atığın miktarının azaltılmasını, etkin toplama sisteminin kurulmasını, atıkların geri dönüştürülmesini kapsayan atık önleme yaklaşımını temel alan bir projedir.
İki proje kapsamında sürecin kolay yürütülebilmesi için eylem planını oluştururken her dersin kazanımları ve yıllık planları göz önüne alınarak etkinlikler belirlendi. Herhangi bir aksama yaşanmaması adına her dersin öğretmeni ile ayrı ayrı görüşüldü ve her ayın etkinlik gündemi öğretmenlerle paylaşıldı. Öğretmenler ders kazanımlarıyla ilişkili olarak çevre temalı etkinlikleri uygulayarak öğrencileri çevre konusunda bilinçlendirme adına önemli bir adım atmış oldu. Okulda Sıfır Atık projesi kapsamında atık geri dönüşüm kutuları konuldu ve çöp miktarını en aza indirmek amaçlandı. Sene sonunda Eko Okul projesi kapsamında belirlenen ilke doğrultusunda amaca bağlı kalmak adına etkinlikler aksatılmadan yapıldı ve sene sonunda öğrenciler Eko Okul bayrağını almaya hak kazandığında bir motive kaynağı edinmiş oldular. Aynı zamanda eylem planı hazırlanırken ailelerinde öğrencilerle iş birliği içerisinde yapacağı ebeveyn etkinlikleri de planlanmış olması öğrencileri etkileyen bir diğer motive kaynağıydı. Tutum ve davranış değişikliğinde aile ve okul tutarlılığının çok önemli olduğu özellikle vurgulanarak etkinlikler veliler ile de paylaşıldı. Böylece, ailelerinin onlarla etkinlik yapıyor olmaları ve öğrenmenin eve taşınması öğrencileri oldukça etkilemiş oldu. Sene içerisinde çevre alanında uygulamış olduğumuz etkinliklerden bazıları;
- Çevre sorunlarına duyarlılık anketinin yapılması
- Okul içinde her sınıfın kendi geri dönüşüm kutularının hazırlaması
- Atıklar ve Çevre ile ilgili şarkıların öğretilmesi
- İnsanların yaşamlarındaki atık çeşitlerinin incelenip “Kümeler” başlığı altında gruplandırılması ve bu konuda poster çalışmaları yapılması
- Dünya Tasarruf Günü (31 Ekim) akşam velilerle mum ışığında kitap okuma saati uygulaması
- Tohum Bombası etkinliğinin yapılması
- Atık, geri dönüşüm, çevre ile ilgili oryantiring çalışması
- Evde cam şişe, plastik kutu, plastik bardak vb. atık malzemelerin oyuncağa çevrilmesi konulu aile katılım projesinin uygulanması ve etkinliklerin okulda sergilenmesi sonrasında anaokuluna hediye edilmesi
- Eski gazete ve dergilerden kolaj çalışması
- Çevre ile ilgili ingilizce tabu oyunu oynatılması
- Kentimizde olumsuz çevre görüntüleri hakkında fotoğraf çekimi yapılması
- Ben belediye başkanı olsaydım kentimiz nasıl olurdu isimli kompozisyon çalışmalarının kitapçık haline getirilmesi
- Meyve çekirdeklerinden ağaca etkinliğinin yapılması
- Ambalaj atıkları,ve poşet kullanarak uçurtma yapılması
- Okulda toplanan atık kağıt, pillerle ilgili grafiklerin hazırlanması ve çevreye yaptığımız katkının hesaplanması
Kaynaklar
- http://www.ekookullar.org.tr
- https://sifiratik.gov.tr/
- Sönmez&Yerlikaya, Ortaokul Öğrencilerinin Çevre Bilgi ve Tutumlarının Farklı Okul Türleri Açısından İncelenmesi, Alınteri Cilt:1 Sayı:1 yıl:2017 53 – 59
- Artun&Özsevgeç, Ortaokul Öğrencilerinin Çevre Eğitimine Yönelik Tutumlarının Değerlendirilmesi, YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi (YYÜ Journal Of Education Faculty), 2015, Cilt:xıı, Sayı:ı,29-50
- Kayhan, Birleşmiş Milletler Çevre Programı Üzerine Bir İnceleme, Public and Private İnternational Law Review, Volume: 33, Issue: 1, 61 – 90
Uzun&Sağlam, Ortaöğretim Öğrencileri İçin Çevresel Tutum Ölçeği Geliştirme ve Geçerliliği, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
