Sınıf dışı eğitim felsefesi ne kadar yeni bir kavram gibi gözükse de aslında temeli Rousseau, Comenius ve Pestalozzi gibi erken çocukluk dönemi felsefecilerinin yaklaşımına dayanmaktadır. Bu felsefeciler özellikle erken çocukluk döneminde somut deneyimlerin önemine vurgu yapmışlardır (Koyuncu, 2019). 18. Yüzyılda Rousseau’nun Comenius’tan etkilenerek oluşturduğu “Doğacı Eğitim Yaklaşımı” birçok eğitimci ve teorisyenin eğitimdeki geleneksel görüşlerini değiştirerek, çocuğun ihtiyacına ve çocuk gelişimine uygun, eşit imkân sağlayan eğitim teorilerinin ortaya çıkmasında temel dayanak olmuştur.
Orman okulu eğitiminin tarihsel arka planı ve gelişimine bakıldığında, bu eğitim yaklaşımının temel fikirlerinin 20. yüzyılın ortalarında İskandinavya, özellikle Danimarka’da geliştiği görülmektedir (Smith, 2010: 45). 1950 yılında Danimarkalı pedagog ve doğa savunucusu Elinor Ostrom tarafından geliştirilen orman okulu kavramı, doğanın ve açık hava etkinliklerinin çocukların fiziksel, sosyal ve zihinsel gelişimleri üzerinde önemli etkileri olduğu fikrine dayanmaktadır (Jones, 2012: 78).
İskandinav ülkeleri, çocukların doğal ortamlarda öğrenme ve keşif süreçlerine değer vererek, bu yeni eğitim yaklaşımını benimsemişlerdir. Bu İskandinav modeli, 1960’lar ve 1970’lerde İngiltere, Almanya ve diğer Avrupa ülkelerine yayılmıştır (Brown, 2015: 63).
Bu gelişmelerin sonucunda 1993 yılında İngiltere’de Bridgwater Koleji tarafından ilk orman okulu programının başlatılmasıyla orman okulları tam konsept haliyle uygulamaya başlanmıştır. Bu program, İskandinav ülkelerindeki orman okulu uygulamalarını inceleyerek, İngiltere’deki çocukların ihtiyaçlarına göre uyarlanmıştır. 2000’li yılların başından itibaren, orman okulu eğitimi dünya genelinde daha fazla tanınmış ve kabul görmüş, günümüzdeyse klasik duvarlı okul sisteminin dışında alternatif yaklaşımlarda oldukça önemli bir yer edinmiştir.
Orman okulu modelinde özellikle erken çocukluk döneminde doğa ile iç içe yapılan çalışmaların çocukların bütünsel gelişimine olumlu katkısı olduğu bilinmektedir (Tonge, Jones ve Okely, 2019). Orman okullarının yayıldığı süre zarfında, orman okulu eğitiminin faydaları hakkında yapılan araştırmalar ve yayınlar, orman okulları eğitim modelinin öğrencilerin gelişimsel süreçleri üzerinde ne kadar olumlu katkı sağladığını ispatlamıştır.
Doğa temelli bir eğitim yaklaşımı olduğu da bilinen orman okulu yaklaşımı uzun zamandır araştırmacıların ilgi alanında yerini almakta ve eğitimde alternatif yaklaşım olarak uygulanmaktadır. Orman okulu ağaçlık bir alanda veya ormanda, orman eğitimi almış eğitimciler tarafından uygulanan, uygulamalı öğrenme deneyimlerine sahip, öğrencinin merak, motivasyon ve keşif yönleri başta olmak üzere tüm gelişim alanlarına hitap eden, ilham verici bir süreçtir.
Orman okulu kavramı ilk olarak ABD’nin Wisconsin (1848) eyaletinde ortaya çıkmış, Wisconsin University of Madison WI’da orman okulu kuramı geliştirilerek, Laona, Wabeno ve Crandon eyaletlerinde ilk orman okulları açılmıştır (Topçuoğlu, 2019).
Orman okulu eğitim yaklaşımının asıl ana fikri; deneyimler aracılığıyla esnek öğrenmeye olanak oluşturmak ve çocukların öğrenmeyi kapalı ortamlardan çok, dışarıda gerçekleştirmesini sağlamaktır (Koyuncu, 2019). Bu süreç de aslında üstbiliş kavramıyla birleşmektedir. Üstbiliş bireylerin bilişsel gelişimlerinin kendi yönlendirmesiyle ilerlemesini hedef alırken, orman okulu da benzer şekilde bireylerin öz gelişimlerini destekleyen bir eğitim modelidir.
Orman okulu modeli için birçok yayın, tez ve kuruluşlar oluşturulmuştur. 2011 yılında Birleşik Krallık Orman Okulu Topluluğu (UK Forest School Community) orman okullarının daha iyi bir uygulama sürdürmesi için ilke ve kriterler belirlemiş ve ülke çapında uygulamaların bu ilke ve kriterler çerçevesinde sürdürülmesini istemiştir (FSA, 2011):
İlke 1: Orman Okulu ormana ya da doğal bir ortama yapılan tek seferlik bir ziyaretten farklıdır. Oturumları belirli aralıklarla ve bir düzen içinde gerçekleşmesi önemsenen uzun bir süreçtir. Planlama, uyarlama, gözlem ve incelemeye önem verilir.
Kriter 1.1. Orman Okulu uygulaması aynı grupla, düzenli olarak (en az iki haftada bir), mümkünse mevsim değişimlerini kapsayacak bir süre boyunca devam etmelidir.
Kriter 1.2. Orman Okulunda müfredat, gözlemlere ve öğrenci-eğitmen arasındaki iş birliğine dayalıdır.
Kriter 1.3. Orman Okulunun ilk oturumunda, ilk gözlemlere ek olarak fiziksel ve davranışsal sınırlar belirlenir ve bu sınırlar program sürecinde devam ettirilir. 17
İlke 2: Orman Okulu, öğrenen ve doğal çevre arasındaki bağı güçlendirmek amacıyla mekân olarak orman ya da doğal bir ortamı kullanır.
Kriter 2.1.Orman okulunda ideal mekân orman olmakla birlikte içerisinde sayıca daha az ağaç bulunan ortamlar da yeterli olabilir.
Kriter 2.2.Kullanılan orman ya da doğal alan öğrenenlerin ve müfredatın keşif ve inceleme için ihtiyaç duyduğu alan ve çevreyi sunmada ideal ortamlardır.
Kriter 2.3. Orman okulu müfredatı ekolojik etkisini sürekli olarak takip eder. Arazi sahibi ya da yöneticisi, uygulayıcılar ve öğrenenler arasında kararlaştırılan sürdürülebilir bir alan yönetim planı mevcuttur ve sistem üyeleri plan dahilinde çalışır.
Kriter 2.4. Orman okulu tüm üyelerinde ve toplumda çevre için sürdürülebilir tutum ve uygulamaları yerleştirebilmek hedefiyle doğa ile bağ kurmayı amaçlar ve bunu kişisel yaşantılar oluşturma yoluyla yapar.
Kriter 2.5. Orman okulu, içsel motivasyonu cesaretlendirmek, esinlenmek ve fikirleri hayata geçirmek için doğal kaynakları kullanır.
İlke 3. Orman okulu öğrenenlerin dayanıklı, kendine güvenen, bağımsız ve yaratıcı olmalarını teşvik etmekte ve tüm üyelerin bütüncül gelişimini önemsemektedir.
Kriter 3.1. Orman okulu lideri uygun olan yer ve durumlarda, orman okulu deneyimlerini ev, iş ya da okul eğitimi ile ilişkilendirmeyi hedefler.
Kriter 3.2. Orman okulu müfredatı uygun olan yer ve durumlarda, öğrenenlerin fiziksel, sosyal, bilişsel, dilsel, duygusal ve ruhsal yönlerini geliştirmeyi amaçlar.
İlke 4. Orman okulu öğrenenlere, kendilerine ve çevreye uygun riskler alma fırsatı sunar ve destekler.
Kriter 4.1. Orman okulu fırsatları kişinin doğuştan getirdiği motivasyonu, olumlu tutumları ve ilgilerini temel alarak yapılandırılmıştır.
Kriter 4.2. Orman okulu araç gereçleri, yaş grubuna uygun olduğuna karar verildikten ve risk değerlendirmesi yapıldıktan sonra kullanır.
Kriter 4.3. Bütün orman okulu deneyimleri uygulayıcı ve öğrenen tarafından birlikte yönetilen ve öğrenenin yaş grubuna uygun şekilde düzenlenmiş risk-fayda sürecini takip eder.
İlke 5. Orman okulu mesleki anlamda uygulamalarına devam eden ve kendinin geliştiren nitelikli uygulayıcılar tarafından yürütülür.
Kriter 5.1.Orman okulu akredite edilmiş 3. Seviye bir eğitim almış nitelikli uygulayıcılar tarafından yönetilir.
Kriter 5.2. Uygulayıcıların/yetişkinlerin öğrenen sayısına göre oranı yüksek olmalıdır.
Kriter 5.3.Orman okulunda uygulayıcılar/yetişkinler, çocuk-genç-savunmasız kişilerle temas kurmaya uygulukları konusunda kontrole tabi tutulur.
Kriter 5.4. Uygulayıcılar dış mekân unsurlarına ve çocuklara yönelik uygulamaları da içeren güncel ilk yardım yeterliliğine sahip olmalıdır.
Kriter 5.5. Orman okulu, işletme için gerekli tüm politika ve prosedürleri içeren, personel ve gönüllülerin görev ve sorumluluklarıyla ilgili çalışma belgelerine sahip olmalıdır.
Kriter 5.6.Orman okulu liderleri kendilerini de öğrenen olarak görür ve yansıtıcı uygulamalarla kendilerini de değerlendirirler.
İlke 6. Orman okulu gelişim ve öğrenme topluluğu oluşturmak amacıyla bir dizi öğrenen merkezli süreç kullanır.
Kriter 6.1. Orman okulunda öğrenenlerin ilgi ve ihtiyaçlarını göz önünde bulunduran, öğrenen merkezli bir pedagojik yaklaşım kullanılır.
Kriter 6.2. Orman okulu müfredatta teşvik edilen öğrenen merkezli yaklaşımı, uygulama sırasında dikkatli planlama, uygun diyalog ve ilişki kurma yolunu kullanarak modeller.
Kriter 6.3. Oyun orman okulunda gelişim ve öğrenme için hayati bir unsur olarak kabul edilir. Dolayısıyla oyun ve seçim orman okulu müfredatının çok önemsenen bir parçasıdır.
Kriter 6.4. Orman okulu tüm öğrenme tercih ve eğilimlerini teşvik eder.
Kriter 6.5. Her oturumda yapılan yansıtıcı uygulamalar, öğrenenlerin ve uygulayıcıların duygusal zekalarını geliştiren, başarılarını anlamalarını ve geleceğe yönelik plan yapmalarını sağlar.
Kriter 6.6. Uygulayıcı gözlemi de orman okulu pedagojisinde önemsenir. Gözlemler pedagojik yapıyı besler ve gelişim-öğrenme deneyimlerini uyarlama yollarını destekler.
Bu kriterler ve ilkeler çerçevesinde yürütülen bir eğitim modelinin doğayla bütünleştiğinde öğrenciler için hem keyifli hem de anlamlı ve kalıcı üstbilişsel bir öğrenme ortamı oluşturacağı aşikardır. Knight’ın (2013)da belirttiği gibi, doğada geçirilen zaman, çocukların doğa ile daha yakından bağlantı kurmalarını ve doğal dünyanın değerini anlamalarını sağlar (Knight, 2013: 45). Bentsen ve arkadaşlarının (2009) vurguladığı gibi, doğa ile direkt olarak etkileşime girerek, çocuklar ekosistemlerin nasıl çalıştığını ve bunların insanlar ve diğer canlılar için ne kadar önemli olduğunu anlarlar (Bentsen vd., 2009: 310).
Çocukların fiziksel, sosyal ve dil becerilerinin gelişmesinde doğal çevrenin ve açık alanın pozitif etkisi bulunmaktadır, orman okulları çocuklar için açık alanda tırmanma, koşma, sallanma, hoplama zıplama gibi sınırsız fiziksel aktivite imkânı sunmakla beraber değişen mevsimlerle birlikte her gün merak, keşfetme, anlama ve yeni şeyler öğrenme için gerekli alt yapıyı sunmaktadır.
Çocuklar sahip oldukları özgürlük ile kendi özgüvenini kazanmakta ve aynı zamanda doğaya saygı duymayı kendi davranışları ile deneyimlemektedir, doğal ortamlarda bulunmak çocuğu psikolojik olarak rahatlatan en önemli olaylardan biri olarak görülmektedir. Orman okulu ortamı çocuklar için cazip ve ilgi çekici olaylar bulunmaktadır. Bu olayları gözlemlerken ve sürece dahil olurken çocuk mutlu olur, eğlenir ve zevk alır. Doğal ortamlarda doğal materyallerle (ağaç dalları, yapraklar, taşlar gibi) oynanan oyunlar çocuğun bulunduğu çevreyi tanımasına, benimsemesine ve doğa ile bütünleşmesini sağlamaktadır. Bu oyunlar sayesinde çocuk hislerini ve düşüncelerini açıklayabilme imkanı bulmaktadır. Çocuk kendini tanıyıp, yeteneklerini ve becerilerini sergilemektedir (Atasoy, 2006).
Tüm bu bilgiler ışığında gerek okul öncesi gerekse tüm kademelerdeki öğrenciler için fiziksel ve duyuşsal gelişimlerinde orman okullarının önemli bir yer tutacağı görülmüştür. Orman okulu eğitim modeli öğrencilerin üstbilişsel bir deneyim sağlamalarına katkı sağlayarak onları hayatla baş etmeyi değil, hayatla bir bütün olmayı öğretmektedir. Bu da birçok eğitim modelinin temelini oluşturmaktadır. Doğanın canlılığın temelinin olması gibi…
KAYNAKÇA
Atasoy, E. (2006). Çevre için eğitim: çocuk-doğa etkileşimi. Ezgi Kitabevi.
Bentsen, P., Jensen, F. S., & Mygind, E. (2009). The Nature of Children’s Outdoor Play: A Cross-Sectional Study of Children’s Outdoor Play Areas in Southern Denmark. Scandinavian Journal of Public Health, 37(4), 404-411.
Brown, K. (2015). Nature-Based Learning and Play for Young Children: A Guide to Outdoor Curriculum. New York: Routledge.
Demirer, M. (2023). Çocuk Hakları Perspektifinden Orman Okulunun Önemi. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi, 6(11), 117-136. https://doi.org/10.59162/tihek.1300397
Jones, L. (2012). Forest School and Sustainable Development. London: Routledge.
Knight, S. (2013). Forest Schools and Outdoor Learning in the Early Years. London: SAGE Publications.
Koyuncu, M. (2019). Okul öncesi eğitimde alternatif yaklaşım: Orman okullarında öğretmen, veli ve yönetici görüşlerinin incelenmesi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
Smith, J. (2010). The Importance of Forest School Education for Children’s Connection with Nature. Journal of Environmental Education, 41(4), 45-53.
Smith, L. (2010). The Benefits of Nature for Children. Australian Journal of Outdoor Education, 14(2), 40-47.
Smith, J. (2010). The Role of Outdoor Education in Developing Self-Confidence in Children. Journal of Outdoor and Environmental Education, 14(1), 43-57.
Tonge, K. L., Jones, R. A., & Okely, A. D. (2019). Quality interactions in early childhood education and care center outdoor environments. Early Childhood Education Journal, 47, 31-41.
Topçuoğlu, M. (2019). İstanbul üniversitesi eğitim ve araştırma ormanında orman okulu ve Eğitim modelinin belirlenmesi (Master’s thesis, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü).