Oyun Oynamanın Faydaları Var Mıdır?

”Çocukların hayatta yapmaktan en çok keyif aldığı şey nedir?” diye sorarsak birçok insanın aklına gelecek ilk yanıt “oyun oynamak” olacaktır.  Oyun insanlar için doğumdan sonra başlayan ve hayatın büyük bölümünde devam eden bir etkinliktir. Yeni doğan bebekler taklit etme yeteneğine bağlı olarak oyunlar oynarken bebeklik, ilk çocukluk ve son çocukluk dönemlerinde farklı oyun türleriyle karşılaşırız. Hatta teknolojinin ilerlemesi ve play station gibi bilgisayar oyunlarının da çıkmasıyla oyun oynamak sadece çocuklara özgü bir etkinlik olmaktan çıkmış ve her yaşta görülmeye başlanmıştır. Peki, oyun nedir? Çocuklar neden oyun oynar? Oyunun çocuğun gelişimindeki etkisi nedir? Bu ayki bültenimizde bu soruların cevaplarının yanı sıra oyunun çocuk gelişimi üzerindeki etkisi ve oyun oynamanın faydaları üzerinde duracağız.

Oyun Nedir?

Oyun çocuğun sonucunu düşünmeden, zevk almak,  eğlenmek amacıyla giriştiği bir etkinliktir. Oyun oynarken çocuk, hiç kimseden öğrenemeyeceği konuları kendi deneyimleriyle öğrenir.  Oyun oynamak hem zihinsel gelişimi desteklediği hem de sosyal becerilerin öğrenilmesini sağladığı için çocuk gelişimini olumlu yönde etkiler.

Yaşlara Göre Oyunda Görülen Gelişim   

Piaget, oyunun gelişimiyle zihinsel gelişim arasında bir yakınlık olduğunu savunur ve zihinsel gelişim göz önüne alındığında oyun gelişiminin üç farklı evresi olduğunu belirtmiştir:

1. Alıştırmalı oyun: Taklit davranışlarını içerir. 1-18 ay arasındaki motor faaliyet ve yinelemeleri içerir. Bakma, emme, elleri açıp kapama ve diğer bedensel eylem türündeki basit davranışlar, motor ve diğer faaliyetleri oluşturur. Bu faaliyetlerin ihtiyaçların giderilmesini sağlaması yinelemelere neden olmaktadır.
2. Sembolik oyun: 2-6 yaş arasında görülür. Çocuk temsili bir sistem geliştirir, ileri düzeyde zihinsel planlama yapar. Bu dönemde dramatik oyunlar başlar. Bu oyunlarda; kişileştirme (bebeklerle konuşma vb gibi), objeleri kullanma (boş bardaktan su içme) veya evcilik gözlenir. Zamanla birey ya da hayvanlar taklit edilir. Örneğin kovboyculuk, doktorculuk, pilotçuluk vb. gibi. Çocuk bu oyunlarda kendini başkalarının yerine koyduğu için taklit önemlidir.
3. Kurallı oyun: 7-12 yaşlarında görülür. Oyunun kuralları ve onlara uymayanlara verilecek cezalar saptanır.

Oyun Cinsiyete Göre Farklılık Gösterir mi?

Kızlar daha çok evcilik oyunlarını tercih ederken erkek çocukları izledikleri savaş oyunlarını oynamayı tercih ederler. Topla oynamaktan  hem kızlar hem de erkekler hoşlanırlar.

Piaget’e göre, sosyal gelişim göz önüne alındığında, oyun gelişimi aşağıdaki gibidir:

1. Tek başına oynanan oyun: Çocuklar önce kendi başlarına oynamayı tercih ederler. Diğer çocuklarla birlikte oynama girişiminde bulunmazlar.
2. Başka bir oyunu izleme: Çocuk herhangi bir ilişki kurmadan sadece diğer çocukların oyunlarını izler.
3. Paralel oyun: Çocukların aynı oyun malzemesiyle yan yana oynamalarına karşın faaliyetlerini bağımsız sürdürmeleridir.
4. Birlikte oynanan oyun: Fikir ve oyuncak alışverişinde bulunurlar. Birbirlerinin hareketlerini izlerler. Fakat bu oyunlarda grup örgütlenmesi ve rol dağılımı gözlenmemektedir.
5. İşbirliğine dayanan oyun: Çocuklar oyun oynarken topluca organize olarak belli bir sonuca ulaşırlar.

Oyunun Faydaları Nelerdir?

1) Oyunun Bedensel Değeri:

• Oyun oynamak çocuğun kas sistemini geliştirir.
• Çocuğunuz oyun oynarken biriken enerjisini boşaltma imkânı bulur.         

2) Oyunun İyi Edicilik Niteliği:

• Çocuğunuz oyun yoluyla birikmiş enerjisini toplumsal açıdan kabul edilen bir yolla boşaltma olanağı bulmaktadır.
• Oyun, çocuğunuzun en güçlü ve doğal dürtülerinden biri olan saldırganlık dürtüsünü boşaltmasına yarar.
• Oyun oynamak çocuğunuzun günlük yaşamda çevresinden aldığı uyaranların oluşturduğu gerilimden kurtulmasını sağlar.
• Çocuklar özel yaşamdaki bazı sorunlarını oyun yoluyla çözebilirler çünkü oyun çocuğun dili ve etkin bir anlatım aracıdır.  Oyun yoluyla çocuğunuz, en derin duygu ve gereksinmelerini ifade olanağı bulmakta ve sorunlarını kendi kendine çözebilmektedir. Örneğin, çocuğunuz kardeşini kıskanıyorsa bir oyunlarında kardeşi rolündeki bebeği cezalandırabilir ya da dönmemek üzere seyahate gönderebilir.

• Oyun oynamak çocuğunuzu özgürleştirir. Bu özgürlük ona duygusal boşalım sağlar.

Gerçek yaşamda gerçekleştiremediği bir eylemi oyun ortamında gerçekleştirerek

rahatlama fırsatı bulur. Böyle dramatik oyunlar çocuğunuzun iç dünyasındaki duygularını dışa vurmasını sağladığı için tedavi edici özelliğe sahiptirler.              

3) Oyunun Eğitimsel Değeri:

Farklı biçim, boyut ve renklerdeki oyuncaklar çocuğunuzun renk, boyut ve objelerin özelliklerini öğrenmesini sağlamaktadır.

4) Oyunun Toplumsal ve Ahlaki Değeri:

• Arkadaşlarıyla oyun oynamak, çocuğunuzun “Ben” ve “Başkası” kavramlarının farkına varmasını sağlar.
• Dramatik oyunlarda çocuklar kendi günlük yaşamda gördüklerini ve deneyimlerini oyuna yansıtarak oyunlar kurarlar ve bu oyunlarda işbirliğini ve toplu yaşam için gerekli olan kuralları öğrenir.   Yine bu oyunlarda paylaşmayı, vermeyi ve almayı öğrenirler.

Çocukların toplum ve ahlak kurallarına uyum göstermesinde oyunun rolü büyüktür. 

Çocuklarıyla Oyun Oynamanın Ebeveynlere Katkısı Var mıdır?

• Çocuklar anne babalarından ilgi ve sevgi beklerler; ama sadece onlara sarılmak ya da onları öpmek yeterli değildir. Onları sevdiğimizin bir göstergesi, onlara özel zaman ayırmak ve onlarla oyun oynamaktır. Böylece duygusal doyum yaşarlar.
• Çocuğunuzla oyun oynadığınızda bu durum çocuğunuzun kişilik özellikleri hakkında size bilgi verir çünkü  çocuklar oyun oynarken aslında kendilerini tanıtırlar.
• Çocuğunuz oyun oynarken kendi yeteneklerini ve sınırlarını keşfederler ve oynadıkça yetenekleri gelişir, becerileri artar. Çocuğunuzla oyun oynadığınızda çocuğunuzun gelişmekte olan yönlerini daha iyi takip edebilirsiniz.
• Çocuğunuzla oyun oynadığınızda onun günlük dünyasını oyun ortamına taşıdığını ve büyüklerinden gördüklerini oyuna aktardığını göreceksiniz. Örneğin, annesi ses tonunu yükselterek konuşan çocuk, oyunlarında da bebeğine karşı ses tonunu yükseltir. Bu durum, ebeveyn olarak çocuğunuza davranışlarınızda farkındalık kazanmanızı sağlayabilir.
• Oyun  gelişime katkı sağlar ve eğitici özelliği vardır. Bu yüzden çocuğunuza öğretmek istediklerinizi oyun yoluyla öğretebilirsiniz.
• Çocuğunuz bir sıkıntı yaşıyorsa bu durum, onun oyunlarına da yansır. Dolayısıyla, özellikle dil gelişiminin yeterli olmadığı ufak çocuklarda onunla oyun oynayarak onu daha iyi anlayabilirsiniz.
• Oyun çocuğun yaratma ortamıdır. Çocuğunuzla ne kadar oyun oynarsanız onun o kadar yaratıcılığını arttırmış olursunuz.

Bilgisayar Oyunları

Son yıllarda teknolojinin ilerlemesiyle bilgisayar oyunları  çocukların için daha cazip hale geldi. Eskiden tercih edilen atariler yerini içinde strateji oyunları, araba yarışları gibi farklı oyun türlerini barındıran play station gibi daha gelişmiş bilgisayar oyunlarına  bıraktı.

Teknolojideki bu ilerlemeden taşınabilir oyun aletleri da etkilendi ve “gameboy”lar yerini PlayStation Portable (PSP) denen bilgisayar oyunlarına bıraktı. Bilgisayar oyunları çocukların gelişimini hem olumlu hem de olumsuz yönden etkilemektedir.

Bilgisayar oyunlarının çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri aşağıdaki gibidir:

• Çocuklar bilgisayar oyunlarını arkadaşlarıyla oynamaya tercih ettiklerinden  bu durum onların sosyal gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.
• Çocuklar oyun oynarken, özellikle dramatik oyunlar yaratıcılıklarını gelişmektedir. Fazla bilgisayar oynamak ise çocukların bu yeteneğinin gelişmesini engellemektedir.
• Çocuklar etrafındaki diğer insanlarla iletişimi kurup interaktif oyunlar oynamak yerine bilgisayar oyunları oynamayı tercih ettikleri için özellikle küçük yaşlarda oynanmaya başlanırsa bu çocukların dil gelişimlerini de olumsuz yönde etkileyebilir.

Bilgisayar oyunları belirli bir sürede yani sınırlı kullanıldığında çocuklar üzerinde olumlu etkileri de  vardır.

• Dikkat, algı, el-göz koordinasyonu ve muhakeme gibi bazı zihinsel işlevlerin gelişimine katkıda bulunur.
• Çocuğun hayal gücünü geliştirebilir.

Bilgisayar oyunları, ebeveyn kontrolünde kısıtlı bir sürede oynandığı sürece çocuk gelişimini olumlu yönde etkileyebilir.  Bilgisayar oyunu oynama süresini kısıtlamanın yanı sıra anne babanın çocuklarının oynadığı bilgisayar oyunlarının içeriğine de dikkat etmeleri ve çocuklarının şiddet eğilimi içeren oyunları oynamalarına izin vermemeleri gerekmektedir.

Sonuç olarak, çocuklar sadece zevk aldıkları için oyun oynasalar da, oyunun onların gelişimine önemli katkıları vardır. Oyun çocukların bedensel, sosyal, dil ve zihinsel gelişimini desteklemektedir. Çocuklar oyunlarında gerçek hayatın minyatürlerini kurarlar.  Dolayısıyla çocuğunuzu oyun oynarken incelediğinizde, onu nelerin etkilediğini, yaşadıklarını nasıl algıladığını ve bunlardan nasıl etkilendiğini görebilirsiniz. Bütün bunların yanı sıra, çocuğunuzla oyun oynayarak talep ettiği ilgiyi ona en güzel biçimde verebilir ve onunla kaliteli zaman geçirebilirsiniz.

Kaynakça:

• Özbey, Ç. Çocuk Sorunlarına Yapıcı Çözümler. İnkılap Kitabevi: İstanbul, 2006
• Yavuzer, H. Çocuğun Tanımak ve Anlamak. Remzi Kitabevi. İstanbul
• Yavuzer, H. Çocuk Psikolojisi. Remzi Kitabevi. İstanbul