Matematiğin geçmişi hepimizin bildiği üzere milattan öncelere uzanır. Peki matematikle uğraşmak demek matematiği aktarmak demek midir? Tabi ki hayır. Bu aktarım kuşkusuz olarak sadece eğitimle olmaktadır. Bununla ilgili olarak bu yazımda Antik Çağ uygarlığı olan Sümerlerde eğitim sistemlerini ve matematiği ele alacağız. Ayrıca Antik (Eski) Çağlardaki eğitimden yararlananların genellikle yüksek kesimin çocukları yani hürlerden oluştuğunu hatırlatmakta da yarar vardır.
SÜMERLERDE EĞİTİME GENEL BAKIŞ
Sümerler,Mezopotamya’da MÖ 3000 yılları arasında yazıyı ilk defa kullanan ve içinde çok nitelikli kütüphaneler barındıran kültür seviyesi yüksek bir medeniyettir. Tarihte ilk defa okula benzer yapıların burada görüldüğü varsayılmakla birlikte Sümerlerde daha çok dini ve mesleki eğitim üzerine durulmuştur.Özellikle saray ve mabetlerin iktisadi ve idari ihtiyaçları için memur yetiştirmek önemli sayılmıştır.Okul zorunlu tutulmamakla birlikte belli zamanlarda öğrenciler(hür ve erkekler) okulda eğitim görmekteydiler. Burada eğitim verenlere “Ummia (Üstad,Baş Eğitici)” denilirdi. Ummiaların yardımcı personelleri de bulunmaktaydı bunlara da “Okul ağabeyi” ,öğrencilere ise “Okul Oğlu” denirdi. Ayrıca sınıftaki disiplin ve ödev kontrolü gibi faaliyetlerin bir sınıf temsilcisi aracılığıyla yapıldığı görülmektedir.
Okulda; Sümer dilini öğretmek,matematik,aritmetik,geometri,tarih,astronomi ve astroloji dersleri okutulurdu.Bunun yanı sıra hekim veya din adamı olmak isteyenler için ayrı bir yüksek dereceli eğitim verilmekteydi. Okullarda ahlak eğitiminden başka öğrencilere düşün aktiviteleri yaptırılıyordu.Bu anlamda da düşünce eğitimine önem verildiği görülmektedir. Ayrıca Sümer okullarında disiplininde yoğun olduğu biliniyordu öyle ki verilen ödevler kontrol edilir,ödevini iyi yapanlar ödüllere boğulurken kötü yapanlar veya yapmayanlar ise cezalandırılırdı. Ayrıca okul, sabah erken saatlerinde başlar, aralarda teneffüs verilip akşam vaktine kadar devam ederdi fakat tatil günleri atlanmazdı.
EĞİTİM SİSTEMLERİNİN GÜNÜMÜZLE OLAN BAĞLANTISI
Yukarıda da anlatıldığı üzere Eğitim Kurumu ve işleyiş bazında bugünün eğitim sistemiyle paralellikler görüldüğü gibi öğrenme-öğretme metot ve teknikleriyle, ders araç gereçleriyle ve en önemlisi de bugünün sınıf prototiplerini yansıtan eğitimin gerçekleştiği mekanlarıyla Sümerlere eğitimin hakkında ileri seviyede olduklarını söylemek yanlış olmaz. Bununla alakalı Sümerlerdeki bir öğrenciden kalan kil tablet üzerine tuttuğu okul günlüğü ile durum daha netliğe kavuşabilir:
“Okul çocuğu günün erken saatinde nereye gittin?”Çocuk karşılık veriyor:”Okula gittim.” Yazar soruyor:”Okulda ne yaptın?” Çocuğun bu cevabı günlüğünde uzunca yazılmıştır. “Tabletimi ezberledim,öğle yemeğimi yedim,yeni tabletimi hazırladım,onu bitirdim.Sonra benim sözlü sorumu verdiler.Öğleden sonra bana yazılı ödevimi verdiler. Okuldan çıktığım zaman eve gittim,eve girdim.Babamı orada otururken buldum.Babama yazılı ödevimin olduğunu söyledim.Sonra ona benim tabletimi ezberden okudum.Babam memnun kaldı.Sabahleyin erken saatte uyandığım zaman anneme döndüm ve ona ‘benim öğle yemeğimi ver,okula gitmek istiyorum’dedim.Annem bana iki tane yuvarlak çörek verdi.Yola koyuldum,okula gittim.Okulda bana yoklamayı yapan ‘neden geç kaldın’ dedi. Korku ve çarpan bir kalp ile öğretmenin önüne geldim ve saygı ile eğildim.”
Fakat saygı ile diz çöksün,çökmesin bu öğrenci fena bir gün geçirmişe benziyor.Okulun görevlisinden”ayağa kalk,kapıya git” gibi azarlayıcı sözlerle cezaya muhatap oluyor.En fenası da kendi öğretmeni ona “senin elin (kopyan,yazı yazma becerin) hiç iyi değil” diyor ve onu cezalandırıyor. (N.S Kramer,Tarih Sümerde Başlar,Ankara:1988,s.7-8.)
MATEMATİK BİLİMİNE KAZANDIRDIKLARI GELİŞMELER
Sümerlerin Çivi Yazısını bulup kullanmaları bilim açısından yadsınamaz bir yararlılık sağlamıştır. Buldukları ve geliştirdiklerini yazıları kil tabletler üzerine bırakmış olmaları şimdi bizim onlar hakkında bu bilgilere sahip olmamızdaki en önemli durumu izah eder.
Matematik alanındaki gelişmelere gelecek olursak,
Çarpım tablosunu geliştirmişlerdir.
Alan ve hacim hesabı yapmışlardır.
π sayısını kullanmışlardır.
60lık sayı sistemini icat edilip kullanmışlardır.
1 yılın 360 gün ve 12 aydan ibaret olduğunu görmüşlerdir.
Yukarıdaki bilgilerden de yola çıkarak açıkça görülür ki Sümerlerin eğitim anlayışı ve özellikle sınıf prototipleri günümüzdekine çok benzerdir. Ayrıca matematiğe yapmış oldukları katkılar da göz ardı edilemeyecek kadar önemlidir.
Kaynakça:
- N.S Kramer,Tarih Sümerde Başlar,Ankara:1988,s.7-8.
- Anadolu Üniversitesi Yayınları,Eski Çağda Eğitim:2014,s.4-5
