Yansıtıcı düşünme deyince, başkalarının düşüncelerini ayna misali aynen yansıtmak gibi anlaşılan bir kavram. Burada kafa karışıklığı yaşanmasının kelime dağarcığımızın genişliğinden kaynaklandığını söyleyebiliriz.
İlk Kez John Dewey’in ortaya çıkardığı bu kavram, öncelikle eğitsel alanda araştırmalarda çalışılmaya başlanılmış.
Dewey yansıtıcı düşünmeyi işlerken tasarlanmış, düzenli ve disiplinli bir düşünme biçimi olduğunu ifade eder. Tartışmanın, yansıtıcı düşünmeyi geliştirecek en iyi yöntemi olduğunu belirtir.
Küçük yaşlarda öğrencilerimizin de en sevdiği etkinlik olan beyin fırtınası (yeni adı ile Akıl haritası) ve scamper geliyor. Beyin fırtınası ile bilişsel, sosyal gelişimlerine katkı sağlayarak çocukları düşünmeye teşvik eder. Söylenen bütün fikirler yazılı olarak somutlaştırılıp, ardından analizi ve değerlendirmesi hem bireysel hem de grup olarak yapılması sağlanmalıdır. Ve öğrencilerle yapılan beyin fırtınasında, fikirler asılı kalmamalı mutlaka sonuca ulaştırılmalıdır.
Böylece çocuklar farklı bakış açıları ve fikirleri, deneyimleme şansı yakalarlar. Bu noktada önemli olan onları dinlediğinizi bilmeleri. Çocukları düşünmeye sevk ederek cesaretlendirir. Önemsendiğini hisseden çocuk, fikirlerini özgür bırakırlar.
Çocuklarla yeni bir konuya başlarken, bir problem veya soru cümlesi ile başlayıp, tahmin etmeleri, çözüm bulmaları istenmelidir. Düşünceleri ve fikirleri etrafında ne kadar çok çalışma yapılırsa o kadar çok geliştirilebilir. Önceliğimiz, düşünmelerini sağlamaktır.
Ardından düşüncelerini kontrol ve organize ederek, yansıtıcı düşünmeyi öğrenir. Yansıtıcı düşünme ile çocuklar fikirlerini, bir düzen içinde kontrol etme pratiği ile öğrenme yolları açılır. Kontrol derken, ifade ile ilgili değil aksine istenen, beynindeki düşünceleri belli düzende anlamlandırmayı ve çözümlemeyi çocuğun gerçekleştirmesidir.
Çocuklar sosyal çevrede farklı, evde farklı davranışlar sergileyebilirler. Burada önemli olan iletişim kurarken, çevreyle ne kadar uyum sağladığıdır. Çocuğumuzun uyum sürecine etki eden, ortamda fark yaratmasını sağlayacak becerilerden biri yansıtıcı düşünebilmedir.
Çocuklar kendi düşünceleri dışında farklı fikirlere de değer vererek, seri ve kritik düşünme yöntemi geliştirebilirse, yansıtıcı düşünmede uzmanlaşabilirler.
Yansıtıcı düşünmenin birçok tanımı vardır.
- Bilgiyi amacına uygun kullanma amacıyla, tutarlı ve aktif şekilde düşünmek
- Öz eleştiride bulunarak eksiklikleri tamamlayarak, yeni bilgiler elde etme sürecidir.
- Yansıtıcı düşünmeyi; Kendini yenileme, öz değerlendirme, öz eleştiri yapabilme ve değişime açık olmak.
- Açık fikirli olarak farklı görüşleri, tarafları dinleyerek düşünebilmek olarak da tanımlanmaktadır.
Bu noktada en çok karıştırılan iki kavram; yaratıcı düşünme ile yansıtıcı düşünmedir.
Yaratıcı düşünmeyi; yeni düşünceler, yeni fikirler meydana getirme, değişik yöntem ve çözüm yolları bulma becerisi olarak tanımlayabiliriz.
Yansıtıcı düşünme de ise, insanın geçmişte ve şu anda yaşadığı deneyimleri harmanlayarak, sorgulama, değerlendirme ve analiz ederek, bunlardan çıkardığı sonuçları düşünmesidir. Kısaca anlık problemleri, geniş çaplı analiz ederek çözmesidir. Ve yansıtıcı düşünmeden, yaratıcı düşünme eksik ve yalın kalır.
Diğer düşünme biçimlerinden yansıtıcı düşünmeyi ayıran özellik ise, yeni edinilen bilgi ve düşünme ile ortaya çıkan şüpheyi yok etmek için, kişiyi araştırma ve sorgulamaya yöneltmesidir.
Yansıtıcı düşünmede geçmiş deneyimlerden edinilen bilgi ve düşünme biçimi önemli rol oynar. Kişi düşüncelerini, önceki deneyimine dayandırarak belirli bir sırayla dizayn ederler.
İnsanlar bir durum veya olayı değerlendirirken, sadece görüş ve fikirleriyle mantıksal kararlar vermez, inançlarını ve duygularını da ortaya koyarlar. Bu nedenle düşüncelerini, sağlam bir nedene dayandırıp, araştırması ile kişi iyi bir değerlendirme yapabilir.
Bireylerin yansıtıcı düşünebilmesi için bilgi sahibi olmak yetmez, yeni düşüncelere, fikirlere, sorun ve çözümlerine önyargısız şekilde hevesle yaklaşımı şarttır. Araştırmalarda yansıtıcı düşünebilen bir kişinin, yanlış yapabileceğini de düşünebilmesi gerektiği söylenir. İnsan önyargısız, kalıpsız olarak, farklı düşünceleri, farklı bakış açılarını dinleyebilmesi ile düşünme biçimini geliştirir. En çok üstünde durulan nokta da kendi isteğiyle dahil olduğu davranışlarının sonuçlarını göze alarak, sorumluluk almasıdır.
Kişiler arasındaki öğrenme farkı da yansıtıcı düşünebilme becerisi ile netleşmektedir. Her insan edindiği tecrübeleri farklı yorumlamasından kaynaklıdır. Tıpkı nerden baktığınla değişen 6-9 rakam deneyi gibi.
Geçmiş yaşam tecrübeleri ile yeni öğrenilen bilgilerin farklı şekilde düzenlenmesi de bundandır. İnsan edindiği bilgiyi, eski bilgileriyle doğru şekilde ilişkilendirebilirse, uzun hafızaya atarak, beyinde işlevsel hale getirebiliyor. Ki bu yerleşmiş bilgiler sonrasına değiştirilmesi en zor bilgi olarak da kabul ediliyor. O yüzden edinilen bir bilgiyi, beyine işlerken ne kadar yansıtıcı düşünebilirsek, o kadar doğru şekilde yapılandırabiliriz.
Buna da ne kadar erken başlarsak ileriki dönemlerde, otomatik olarak yapılan sistemsel bir yöntem olarak hayatımıza dahil ederiz. Bilinçli farkındalığı olan sorumluluk alan bireylerin, çoğunlukta olduğu bir gelecek hayaliyle…
MÜGE BEHRAM
Kaynakça
Aşkar, P., & Kızılkaya, G. (2009). Problem Çözmeye Yönelik Yansıtıcı Düşünme Becerisi Ölçeğinin Geliştirilmesi*. Eğitim ve Bilim, 34.
AKTAMIŞ, H., & ERGİN, Ö. (2007). Bilimsel süreç becerileri ile bilimsel yaratıcılık arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 11-23.
Altın, M., & Saraçoğlu, A. (2018). Yaratıcı, eleştirel ve Yansıtıcı Düşünme: Benzerlikler-Farklılıklar. İnternational Journal of Educational studies , 1-9.
Hızır , B. (2014). İlköğretimde Yaratıcı Okumanın Yaratıcı Düşünme Becerilerine Etkisi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi .
SAYAN, Y. (2010). İlköğretim Dördüncü Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi İçin Geliştirilen Materyallerin Yaratıcı Düşünme Becerisi, Öz Kavramı ve Akademik Başarı Üzerindeki Etkileri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlköğretim Anabilim Dalı.
Schön, D. (1987). Educating the Reflective Practitioner. Jossey-Bass , 220-9.
Skills, E. a. (2004). Pedagogy and Practice: Teaching and Learning in Secondary Schools. Education and Skills, 433.
Tepe , T., Ay , K., & Erdem, M. (2016). Yansıtıcı Düşünme Odaklı Bir Çevrimiçi Ortamın Oluşturulması ve Etkinliğinin İncelenmesi. Turkish O;nline Journal of Quanlitavite Inquiry, 134-164.
Yıldırım, A. (2014). Okul Öncesinde Yaratıcı Problem Çözme Etkinliklerinin Yaratıcılığa Etkisi (5 Yaş Örneği) . Ankara: Hacettepe Üniversitesi İlköğretim Anabilimdalı.
