Özellikle sanayi devrimiyle birlikte gelişen ve değişen dünya düzeni, değişen teknolojik ve sosyal düzenler “yönetim” düşüncesinde de köklü değişimlerin oluşmasına ve yönetim kavramı hakkında değişik düşüncelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
İnsanların ve doğal olarak toplumların, yönetimden beklentilerinin değişmesi ve gittikçe globalleşen dünya düzeninin de etkisiyle yönetim kavramı hakkında değişik düşünceler ve teoriler ortaya çıkmıştır. Gerek savunulan görüşler gerekse de görüşleri savunan kişiler açısından yönetim kuramları birbirinden farklılık göstermektedir. Bundan hareketle yönetim kuramları genel olarak üç başlık altında toplanabilmektedir. Bunlar:
a) Klasik Yönetim Kuramları
b) Neo-Klasik Yönetim Kuramları
c) Modern Yönetim Kuramları
1.1. Klasik Yönetim Kuramları
En eski yönetim kuramları olan klasik yönetim kuramlarında, üretimin veya verimin artırılması için süreçler geliştirilmektedir. Bu kuramdaki yöneticiler, verimin/motivasyonun artması için daha çok ücret ödenmesi gerektiğini savunmaktadırlar. Bu bağlamda çalışanlara ne kadar ödenek verilirse verimin de o kadar artacağı savunulmaktadır. Klasik yönetim kuramları, sanayi devriminden sonra gelişen ve değişen bir dünya düzeni döneminde daha da yaygınlaşmıştır.
Büyüdükçe daha karmaşık hale gelen örgütleri yönetmenin gün geçtikçe daha zor hale geldiği ve yöneticilerin sahip oldukları kaynakları daha etkin ve verimli kullanmanın yollarını aradığı bu dönem, klasik yönetim anlayışının ortaya çıktığı dönem olarak da kabul edilmektedir (Bolat vd., 2008: 25-26; akt. Seçtim ve Erkul, 2020). Klasik yönetim kuramlarında yapısal unsurlar iyileştirildikten sonra çalışanlardan/insanlardan alınacak verimin artacağı savunulmaktadır. Bu kuramda “insan” pasif bir konumdadır. Klasik yönetim kuramına bakıldığında Taylor’un geliştirdiği “Bilimsel Yönetim Yaklaşımı”, Fayol’un öncülük ettiği “Yönetim Süreci Yaklaşımı” ve Weber’in “Bürokrasi Modeli ya da Yaklaşımı”nın ön planda olduğu görülmektedir (Baransel, 1993: 12- 115; akt. Seçtim ve Erkul, 2020).
1.1.1. Bilimsel Yönetim Yaklaşımı
Frederick Winslow Taylor’un “Bilimsel Yönetimin İlkeleri” adlı kitabında ilkelerini belirlediği yaklaşım olan bu yaklaşımda insan üretimin bir parçası olarak kabul edilmiştir. Taylor, üretimi artırmak için insan kaynağının hayati bir önem taşıdığını tespit etmiş, çalışanın daha iyi organize edildiğinde, eğitildiğinde ve güdülendiğinde daha verimli çalışabileceğini ileri sürmüştür (Şahin, 2004). Bu yaklaşımda bireyin psikolojik ve sosyal-duygusal yönüne değinilmemekle birlikte birey makinaların dişlisi olarak ifade edilmiştir. Burada uzmanlaşma önemlidir ve motivasyon kaynağı olarak “ücret” gösterilmektedir. İnsan ilişkileri önemsenmemektedir.
1.1.2. Yönetim Süreci Yaklaşımı
1916 yılında yazdığı Genel ve Endüstriyel Yönetim adlı kitabında yönetim süreci yaklaşımına dair olan görüşlerini toplayan Henri Fayol, “örgüt”e bütünsel olarak yaklaşmıştır. Yönetim faaliyetleri üzerine odaklanan bu yaklaşımda biçimsel örgütler incelenmiştir. Fayol üst kademede bulunan personel için yöntemler geliştirmiştir (Seçtim ve Erkul, 2020). Fayol, bu yönetim kuramını 14 madde ile ortaya koymuştur.
Bu maddeler: iş bölümü, otorite ve sorumluluk, disiplin, emir-komuta birliği, yön birliği, örgütsel çıkarların bilimsel çıkarların önünde tutulması, adil bir ücret ve ödül sistemi, merkeziyetçilik, hiyerarşi, düzen, eşitlik ve hakkaniyet, örgüte bağlılık, inisiyatif ve birlik ruhu şeklinde özetlenebilir (Zembat, 2020).
1.1.3. Bürokrasi Yaklaşımı
Max Weber tarafından geliştirilen bu yaklaşımda sosyolojik bir bakış açısı sergilenmiştir. Weber, bürokrasinin diğer örgütlere nazaran “dakiklik, devamlılık, disiplin, güvenilirlik, hız, kesinlik, sağduyu, dosyalama bilgisi, dayanışma, tam itaat ve anlaşmazlıkların giderilmesi” bakımından üstün olduğunu ileri sürmektedir (Şahin ve Selçuk, 2004).
Weber, işlerin açık kurallarla yapılandırılarak hiyerarşik bir şekilde yerine getirilmesi gerektiğini savunmuş ve bürokratik örgüt oluşturmak için bazı ilkeler geliştirmiştir. Bunlar: net bir iş bölümü, hiyerarşik
bir emir-komuta zinciri, teknik uzmanlığa dayalı seçim, idari faaliyetlerin bireysel ilişkiler yerine kurallara bağlı olması, kişisel ve örgüt varlıklarının ayrılması, formal ve kişisel olmayan ilişkiler, yazılı belgeler, kariyer fırsatı olarak özetlenebilir. Weber’e göre en iyi örgütü kurmanın yolu bürokrasiden geçmektedir.
1.2. Neo-Klasik Yönetim Kuramları
Neo-klasik yaklaşımda, diğer yaklaşımların aksine insan bir makine olarak nitelendirilmemekte ve “sosyal insan” kavramı ortaya konulmuştur. İnsan İlişkileri Yaklaşımı, Davranışsal Yaklaşımlar, Çevresel Yaklaşımlar gibi farklı başlıklar altına da toplanan NeoKlasik Yaklaşımlar özellikle insan unsuruna dikkat çekmiş, örgütün iç ve dış çevresiyle ilişkilerine yoğunlaşmıştır (Şinman ve Taşdemir, 2008; akt. Zembat, 2020).
Klasik yaklaşıma tepki olarak ortaya çıkan bu yaklaşımda 1927 yılında yapılan Hawthorne Araştırmaları sonucunda, teknik ve fiziksel şartlarda yapılan iyileştirme ve düzenlemelerin her zaman verimliliği artırmadığı sonucuna ulaşılmış ve bu noktadan sonra teknik ve fiziksel faktörler, yerini sosyal faktörlere bırakmıştır Bu kuram, klasiklerin ikinci plana ittiği insan unsurunu inceleme konusu yapmış ve klasik kuramın kavramlarına yeni kavramlar eklemişlerdir (Şahin ve Selçuk, 2004).
1.3. Modern Yönetim Yaklaşımları
Modern yönetim yaklaşımları hem klasik yaklaşımlara hem de neo-klasik yaklaşımlara göre farklı bir bakış açısı sunmaktadır. Bu yaklaşımda yaklaşım ile başta “Sistem Yaklaşımı” ve “Durumsallık Yaklaşımı” olmak üzere birçok yeni yaklaşım ortaya atılmıştır. Kurum ve insanı bir arada ele alan bu yaklaşımlarda hem kurum hem de insan gelişimi önemlidir.
1.3.1. Sistem Yaklaşımı
Sistem yaklaşımı, belirli olayların, durumların vb. incelenmesinde kullanılan bir yöntemdir. Bu yaklaşıma göre örgütler açık ve kapalı örgütler olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir. Açık örgütler; örgüt, girdi, süreç, çıktı, geri bildirim döngüleri ve çevre gibi öğelerden oluşurken kapalı örgütler; kendi içerisindeki öğelerle devamlılığını sağlayan ve çevre ile iletişimi olmayan bir yapıdadır.
1.3.2. Durumsallık Yaklaşımı
Farklı durum ve koşullarda başarılı olmanın yolunu, farklı kavramlarda, farklı tekniklerde teknik ve davranışlarda arayan Durumsallık yaklaşımı, klasik, neo – klasik ve sistem yaklaşımlarının yerini alan bir yaklaşım değil, ancak onlarla birlikte ele alınan ve o yaklaşımların hangi durumlarda daha faydalı ve etkili olabileceğini araştıran ve aynı zamanda örgütleri birer sistem olarak gören bir yaklaşımdır (Şahin ve Selçuk, 2004).
