Zihin, bilinç akışı olarak tanımlanmaktadır. Bilinç akışındaki algı, düşünme, hafıza, düşlemek gibi süreçler de zihin kavramı içinde değerlendirilebilir (Yalçın ve Dinler, 2022). Akıl yürütme, hayal kurma gibi üst düzey işlevlere sahip bilinç alanından oluşmaktadır (Güneş, 2013). İnsan, iç içe geçmiş bir yapının parçasıdır. Bu nedenle bazı durumlarda insanların kendi var oluşları için tam olarak neye ihtiyaç duyduklarını belirlemek zorlaşmaktadır. Uzun vadede yoksulluk çeken insanlar zamanla umudunu yitirebilir; insanın küresel boyutta içe içe geçmiş bir yapının parçası olması belli bölgelerde yoksulluğun giderilmesine yönelik umudu önemli derecede azaltabilir. Değişen dünyada arama motorları, robotlar gibi bilgi işlem araçları belli bir dönem yeteneği kullanmaya dair bir tercihle açıklanabilir. Bununla birlikte, günümüzde çeşitli bilişim araçlarını kullanmak bir tercihten çok zorunluluk halini almıştır. Güncellenen dünyanın zorunluluklarını yerine getirme biçimi olarak belli başlı yeteneklerin geliştirilmesi söz konusudur. Dünyanın evrildiği yeni hale ilişkin, Benjamin Franklin’in şu sözleri çarpıcı bir değer taşımaktadır: “İpi hep birlikte göğüslemek zorundayız. Aksi halde, o ipi ayrı ayrı boğazımızda buluruz.” Zihin tipleri, gerçekleşme olasılığı bulunan olaylara ve beklenmedik problem durumlarına çözüm bulma bakımından yararlı bir bakış açısı sunmaktadır. Belli başlı zihin tiplerine sahip olmayan bireyler ise kendisinden daha başka odakların kontrolü altında kalma potansiyeli taşımaktadır (Gardner, 2007). Zihin tipleri erken dönemden itibaren bireyin yaşantısına etki etmektedir. Zihin tiplerinin açığa çıkardığı erken dönem beceriler, çocukların sosyal hayatına (Arıkan ve Tüfekçi, 2020), akademik yeterliliğine, problem davranış gösterme eğilimlerine etki etmektedir (Kılıç-Tülü ve Ergül, 2022).
ANAOKULU ÇOCUĞUNUN ZİHİN DÜNYASI
Çocuklar, canlı ve cansız varlıklarla ilgili sezgisel olarak kendi dünyalarında birtakım kuramlar geliştirir. Benzer şekilde, insan zihnine dair düşünme işlevleri alanında da fayda sağlayan bazı bilimsel çerçeveleri açığa çıkarırlar. İki yaşındaki bir çocuk düşünüldüğünde kendisinin ve diğer insanların farkında olan bir gelişim özelliği göstermektedir. İki yaşından önce çocuklar aynada gördükleri canlının kendisinden ayrı bir varlık olduğunu düşünür, yüzünde bir boya varsa bu boyayı çıkarmak için kendi yüzüne dokunma eğilimi göstermez. İki yaş civarında ise aynada gördüğü kişinin kendisi olduğunun farkındadır ve aynada gördüğü yüzünde boya varsa elini aynaya değil, yüzüne götürür. Üç yaş civarında kendi isteklerinden ve korkularından bahseder hale gelirler. Bu gelişmeler zihin gelişimiyle ilgilidir. Beş-altı yaşına geldiklerinde ise her ne kadar kavramlarla ifade edemeseler de bencilliğin, fedakarlığın, korkularının, belli başlı alanlarda diğerlerine göre durumlarının farkında olmaya dair bir eğilim gösterirler. Erken gelişim döneminde çocuklar, öğrenme ve düşünme konusunda kendi dünyaları içinde kendilerine göre bir anlayış geliştirebilir. Josef Perner ile Heinz Wimmer “Yanlış İnanış” isimli bir deney yapmıştır. Bu deneyde bir çocuk, deney uygulayıcısı ve bir de asistan vardır. Masanın üzerinde çikolata kutusu bulunmaktadır. Bir süre sonra asistan odadan ayrıldığında deney uygulayıcısı kutudaki çikolatayı çıkarır ve yerine çeşitli kalemler koyar. Asistan odaya girer. Tüm bu eylemleri gören çocuğa asistanın kutunun içinde ne olduğuyla ilgili soruya cevabının ne olabileceği sorulur. Çocuk dört yaş ve altında ise asistanın kutunun içinde kalem bulacağını düşünür. Çocuk, çikolatanın alınıp yerine kalemlerin konulduğunu görmüştür; diğer insanların da kendisinde olan bu bilgiye sahip olduğunu düşünür. Bundan dolayı, asistanın çikolata yerine kalem konulduğunu görmediği halde çocuk, kendisine odaklanır ve asistanın da kendisiyle aynı bilgiyi bildiğini düşünür. Dört yaş civarında bu durum farklılaşma eğilimi gösterir. Çocuk, asistanın çikolatanın yerine çeşitli kalemler koyulmasıyla ilgili bilgiye sahip olmadığını düşünebilir. Dört yaştan itibaren çocuğa sorulduğunda, asistanın kutunun içinde çikolata olduğunu söylemesini olası görür (Gardner, 2019). Bu durumda dil gelişiminin de etkili olduğu savunulmaktadır (Keçeli-Kaysılı, 2014). Bu dönemde, çocukların diğer insanların kendisinden farklı kanıları olabileceğine yönelik tutum ve davranış geliştirmeleri beklenmektedir (Ertuğrul-Yaşar, 2022). Dört yaştan küçük çocuklarda ise gerçeklikten bağımsız olarak başkalarının kendileriyle uyumlu bir düşünme tarzı olduğuna dair zihin yapısı söz konusudur (Küçük, 2017).
Mavi Tuğba Ateş
Erken çocukluk eğitimcisi/Psikolojik danışman
KAYNAKÇA
Arıkan, Z. ve Tüfekci, A. (2020). 5-6 yaş grubu çocukların zihin kuramı becerilerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Çocuk ve Gelişim Dergisi, 3(6), 13-27.
Ertuğrul-Yaşar, Z. (2022). Zihin kuramının gözden geçirilmesi: farklı zihinsel durumlar ve yaşam boyu gelişim. Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 3(5), 75-92.
Gardner, H. (2007). Geleceği inşa edecek beş zihin. (çev. F. Şar ve A. Hekimoğlu-Gül). İstanbul: Optimist Yayınları.
Gardner, H. (2019). Eğitilmemiş zihin (çev. M. Özen-Kasımoğlu). İstanbul: Alfa Yayınları.
Güneş, F. (2013). Zihin yönetimi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), 1-17. doi: 10.14686/201321978
Keçeli-Kaysılı, B. (2014). Zihin kuramı ve dil arasındaki ilişki: bir derleme. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 15(2), 81-93.
Kılıç-Tülü, B. ve Ergül, C. (2022). 3-5 yaş grubu çocuklara yönelik zihin kuramı testi: geçerlik güvenirlik çalışması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 55(55), 31-61. doi: 10.15285/maruaebd.966350
Yalçın, V. ve Dinler, H. (2022). Erken çocukluk döneminde gelişen zihin: neden ve nasıl? İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1), 584-598. DOI:10.17679/inuefd.1076292.
