SENTEZCİ ZİHİN
Sentezci zihin birçok kaynaktaki bilgiyi birbiriyle entegre etme yeteneğidir (Lockerbie & Dorothy, 2019). Bir başka ifadeyle, birbirinden farklı kaynaklardaki birbirinden farklı bilgileri bir araya getirme yeteneğidir. Sentezin anlatılar, sınıflandırmalar, karmaşık konseptler, normlar ve aforizmalar, etkili benzetmeler, imgeler ve temalar, sözsüz simgeler, teoriler ve metateori olmak üzere türleri bulunmaktadır.
- Anlatılar: Hem hayal ürünü hem de gerçekliği barındırır, kendi içinde tutarlıdır. Dostoyevski’nin “Suç ve Ceza” isimli eseri, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşuna dair bilgiler sentezci zihnin anlatı türü içinde yer alabilir. En çok başvurulan sentez türüdür.
- Sınıflandırmalar: Belli özelliklere göre gruplandırmalar yapılır. Rus mucit Mendeleyev, periyodik tabloyu oluşturmuştur. Elementlerin atom yapısındaki ilkeleri kavraması sentezci zihninin bir yansımasıdır. Bu sayede, keşfedilmemiş olan elementlerin özelliklerini tahmin edebilmiştir.
- Karmaşık Konseptler: Bir dizi olay ve durumu birbirine bağlar ve bu bağlardan olgu yelpazesi oluşturur. Freud’un bilinçdışı kavramını geliştirmesi karmaşık konseptin tezahürüdür.
- Normlar ve Aforizmalar: Halkın yaygın kullandığı ifadeleri içerir. “Acele işe şeytan karışır,” ifadesinin birçok toplumda karşılığı vardır.
- Etkili Benzetmeler: Kavramların zihinde şekillenmesine katkı verir. Freud bilinçdışını bilincin altındaki bir bölge olarak açıklamıştır; id’i ata, egoyu ise atın sırtındaki adama benzetmiştir. Bu yolla, id’in ego’yu sırtından atabildiğini belirtmiştir.
- Sözsüz Simgeler: Güçlü sentezlerin sanat eserlerindeki halidir. Picasso’nun İspanya iç savaşında yaşananları resmettiği Guernica isimli eseri sözsüz bir simgedir.
- Teoriler: Konseptler bir araya gelerek teorileri meydana getirir. Freud’un psikanaliz teorisi bastırma, serbest çağrışım gibi kavramları birleştirir.
- Metateori: Bilgilere genel bir çerçeveden bakmakla ilgili bir kavramdır. Bir başka deyişle, tez-anti tez-sentez işleyişindeki gibi teorilerin teorisini yapmakla eş değerdir.
Sentezci zihinle ilgili belli başlı bileşenler bulunmaktadır. Bu bileşenlere aşağıda yer verilmiştir:
- Amaç: Sentezcinin ulaşmaya istek duyduğu ifadelerdir. Picasso’nun Guernica isimli eserine bir kasabanın yok oluşunu sığdırmayı amaçlamasında olduğu gibi.
- Başlangıç Noktası: Üzerine inşa edilecek fikri temsil eder. Başlangıç noktası geçmişte yapılmış bir çalışma da olabilir. Darwin’in çalışmalarının başlangıç noktası daha önceki evrim teorileri ve Beagle isimli gemide yaptığı gözlemler olmuştur.
- Strateji, Yöntem ve Yaklaşım Seçimi: Sentezcinin aldığı eğitim bu aşamanın gündemindedir. Sentez çeşitlerinden birine karar verilir. Bir ressam boyama kağıtlarına bakarak içinden bir resmi tabloya yapmak üzere seçebilir. Yöntem değişmeye açık, esnek bir biçimde uygulanmalıdır.
- Taslaklar ve geribildirim: Binanın veya heykelin maketi gibi ilk denemeleri içerir. Bir ressamın resimlerini not ettiği defter onun taslaklarını oluşturur (Gardner, 2007).
Erken çocukluk dönemindeki çocuklar, muzu telefon yapmak gibi iki ayrı nesne arasında kolaylıkla bağlantı kurup karşılaştırmalar yapmaya eğilimlidir. Bu karşılaştırmalar sadece basit nesne veya durumlarla sınırlı değildir. Beş yaşındaki bir çocuk dinlediği müzikten dolayı bir tren yolculuğunu hatırlayabilir.
Ergenlik dönemindeki bir çocuk fizik dersinde öğrendiği neden-sonuç kurma deneyimini tarih dersine transfer edemiyorsa, sentezci düşünme tarzının yeniden öğretilmesinin bir gereklilik halini aldığı ifade edilebilir (Gardner, 2007). Sentezleyen zihin tipi ile akademik başarı arasında anlamlı düzeyde bir ilişki bulunmaktadır. Buna göre, sentezleyen zihin düzeyi arttıkça akademik başarı düzeyinde de bir artış söz konusudur (Altındağ ve Senemoğlu, 2018).
SENTEZCİ ZİHNİN EĞİTİMDEKİ YANSIMALARI
Sentezci zihin, önemli derecedeki bilgiler içinden en önemli olanları seçtiği gibi bu seçtiği bilgileri kendisi ve başkaları için anlamlı olacak biçimde düzenler. Sentezci zihne sahip öğrenci, sınava hazırlık sürecinde ve ödevlerini yaparken kendisine ve başkalarına fayda sağlayacak bir tutum içindedir. Sentezci bir yetişkin zihni iş yaşamında önemli yeni bilgileri ayırt eder ve bunu mesleki yaşantısına katma eğilimi gösterir. Sentezci zihnin gelişim dönemi sürecine bakıldığında, başlangıcının çocukluk dönemi olduğu görülmektedir. Çocuk, edindiği yeni bilgileri özümleme ve düzenleme aracılığıyla sentezci zihin işlevinin temelini inşa eder.
Sentezci zihni sahte versiyonunda bireyin materyalleri rastgele seçtiği ve çok güçlü olmayan sorgulamalar yaptığı görülmektedir. Bilgilere dair çerçeveleri olması gerektiği şekilde düzenlemekte zorluk yaşar; genellemelerde aşırılığa kaçar veya sınıflandırmayı hatalı bir şekilde yapma eğilimi taşır (Gardner, 2007).
Mavi Tuğba Ateş
Erken Çocukluk Eğitimcisi/Psikolojik Danışman
KAYNAKÇA
Altındağ, M. ve Senemoğlu, N. (2018). Sentezleyen zihin ölçeği: 7’nci sınıf matematik ve fen bilimleri derslerinde sentezleyen zihin ve akademik başarı. Kastamonu Education Journal, 26(5), 1701-1710.
Gardner, H. (2007). Geleceği inşa edecek beş zihin. (çev. F. Şar ve A. Hekimoğlu-Gül). İstanbul: Optimist Yayınları.
Lockerbie, H. & Dorothy, W. (2019). Seven pillars and five minds: small business workplace information literacy. Journal of Documentation, 75(5), 977-994.
