Akran Zorbalığı Mesleki Gelişim Programına Yönelik Bir Öneri

Bu yazıda mesleki gelişim etkinliklerinin uygulanmasına farklı bir bakış açısı sunarak, son yıllarda okullarda oldukça gündem konusu olan akran zorbalığı için bir mesleki gelişim etkinliği programı önerilecektir. MEB’in 2018-2019 eğitim öğretim yılında örgün eğitimde aktif öğretmenlik rolü olan öğretmen sayısı 994634’dür. Bu sayı azımsanmayacak kadar büyük ve eğitim örgütlerinin hizmet ettiği başta öğrenciler olmak üzere tüm paydaşları etkileyen geniş ve etkili bir kitledir. Toplumu yeniden yapılandırma okulların görevidir, burada da en fazla rol öğretmenlerin olduğuna göre, öğretmenlerin mesleki gelişiminin ne kadar önemli olduğunun vurgusunu yapmanın da tam sırasıdır. Her programın kendine özgü bir ihtiyaç analizi, felsefesi, modeli, amacı ve değerlendirmesi aşamaları üzerine kurulması o programın işleyişi üzerinde etkili olacağı da su götürmez bir gerçektir.

Bizim sizlere önereceğimiz akran zorbalığı mesleki gelişim programının (AZMGP) da felsefesi, problem çözme, bilimsel yöntem, proje, gözlem, deney gibi yöntemlerin kullanılması, öğrencilerin yarıştırılmaması, iş birliği içinde birlikte çalışabilecekleri ortamların sağlanabileceği ilerlemecilik felsefesidir.

Önerdiğimiz programın modeli, kurs/seminer düzenleme modeli ve araştırma/ inceleme modeli bir arada kullanılması belirlenen AZMGP için uygun görülmektedir. Kurs düzenleme modeli en klasik ve yaygın modellerden biri olsa da, öğretmenlerimizin en alışkın olduğu model olması mikro çalışmada yeni bir model ile öğretmenleri karşı karşıya bırakmanın getireceği zorluklar düşündüğü için uygulanması uygun görülmektedir. Öte yandan akran zorbalığı hakkında temel bilgilerin araştırılması için de öğretmenlere araştırma/inceleme modelinin ile bir arada kullanılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Araştırma inceleme modelindeki esas son on yılda akran zorbalığının dünya gündemini de meşgul etmesi nedeniyle öğretmenlerinde bu konuya yönelik araştırma inceleme yapmasını sağlayarak çözüm önerilerine katkı sağlamaları, kurs modeli ise mevcut süreçte gerçekleştirilebilecek en iyi yöntem olduğu için karar verilmiştir. Sönmez (2010)’in de belirttiği üzere programdaki hedeflerin belirleyicileri, bireylerin ihtiyaçları ve beklentileri, toplumun beklentileri, konu alanının özellikleri ve doğanın ihtiyaçları gibi unsurlardır. Programın hedefleri aşağıdaki şekilde önerilmektedir.

Planlanan Mesleki Gelişim Etkinliğinin Hedefleri

1.Zorbalık ve akran zorbalığını tanımlar.

2.Zorbalığın ayırt edici özelliklerini açıklar.

3.Zorbalık türlerini söyler.

4.Zorbalık davranışının nedenlerini örneklerle açıklar.

5.Okulda zorbalık davranışının yaşandığı yerleri örnekler.

6.Zorbalık davranışına karışan öğrencileri ve özelliklerini belirler.

7.Zorbalık davranışının bireysel, ailesel ve okula ait nedenlerini farkında olur.

8.Zorbalığa ilişkin yanlış inanç, algı ve düşünceler hakkında çevre için önlemler alır..

9.Zorbalığın yol açtığı sorunları bilir.

10.Zorbalığı önleme stratejilerini uygular.

11.Zorbalığı önlemede “Bütüncül Okul Yaklaşımı” nın önemini kavrar. Bütüncül okul yaklaşımı çerçevesinde yapılan çalışmalarda uygulayıcı olur.

Program planlamada temel sorunlardan birisi, neyin (eğitim programının içeriği), nasıl (yöntem ve teknik), ne kadar sürede gerçekleşeceğine karar vermektir (Uysal, 2013). Üzerine çalışılan AZMGP hedefler rehberlik ve psikolojik danışmanlık alanı öğretmenlerinin eşliğinde, MEB’in örnek Hizmet İçi Eğitim Programları incelenerek içeriği tablodaki gibi planlanmıştır.

Aşağıda, belirlenmiş hedeflerin öğrenme öğretme etkinlikleri ile değerlendirmelerine ilişkin uygulamaları verilmiştir. Yenilenmiş taksonomi tablosunda sadece süreç olarak kavramsal, bilişsel olarak da çözümle bölümleri yer aldığından tablo güncellenerek okuyucuya sunulmuştur.

Programın zamanlanmasında; uzmanlarla beraber planlama ve hazırlama aşamasında etkinliğin otuz saat olması, tanışma etkinliklerinin kullanılabileceği düşünülerek zaman planlam yapılması gerekebilir. Faaliyetin başlangıcında katılımcıların hazırbulunuşluk düzeylerini ölçmek amacıyla 25 sorudan oluşan ön test, bitiminde ise 25 soruluk son test uygulanması ve böylelikle faaliyetten elde edilen kazanımlar belirlenebileceği düşünülülebilir. Aynı zamanda belirlenmiş hedeflerin bilişsel ve duyuşsal sıralamaları farklı olduğu için her öğrenme-öğretme yöntem ve tekniği tek bir gün verilmeyerek katılımcıların sıkılmaması ve tek düzelikten kurtulmalarını sağlayarak her oturumdaki yöntem ve değerlendirmeler bu düşüncelerden dolayı farklılaştırılabilir. Her etkinlik bitiminde o güne ve sonraki güne dair araştırma konuları verilerek katılımcıların araştırma notları ile gelmeleri istenebilir.

Etkinliğin ilk gününde 25 soruluk ön test yapıldıktan sonra, zorbalık ve akran zorbalığı hakkında temel kavramlar belirtilebilir (bir davranışın zorbalık olarak nitelendirilebilmesi için yalnızca “saldırganlık” özelliği taşıması yeterli değildir, taraflar arasında “eşit olmayan güç ilişkisinin olması”, bunun “süreklilik” özelliği taşıması ve “kasıtlı” olması da gerekmektedir). Çeşitli örneklerle bu kategoriye giren özelliklerin fark edilmesi sağlanacak ve son olarak da zorbalık türlerinin tanımları hakkında bilgiler verilerek, sonraki günün konuları hakkında araştırma inceleme konuları verilerek tamamlanabilir.

İkinci gününde ise, zorbalık davranışının nedenleri (bireysel nedenler-ailesel nedenler-okula ait nedenler) üzerindeki kavramlara yönelik bilgilerden sonra bunların arasındaki ilişkiler incelenerek sonraki günün konuları hakkında araştırma inceleme konuları verilerek beş saatlik etkinlik tamamlanabilir.

Üçüncü gününde; okulda zorbalık davranışının yaşandığı yerler (okul pansiyonu-sınıf-koridor-okul çevresi-oyun alanı-servisler-iletişim araçları) üzerinde durularak, örnekler üzerinde tartışılacak ve zorbalık davranışına karışan öğrenciler ve özellikleri hakkında (zorba, kurban, hem zorba hem kurban, seyirciler(pekiştiriciler, pasif izleyiciler, asistan tip katılımcılar, savunucular) önceki deneyimleri ve alanyazını ilişkilendirerek sınıflama yoluna gidilebilir ve sonraki günün konuları hakkında araştırma inceleme konuları verilerek oturumun tamamlanması planlanabilir.

Zorbalığa ilişkin yanlış inanç, algı ve düşünceler zorbalığın yol açtığı sorunlar(psikolojik sorunlar, akademik sorunlar, sosyal sorunlar) üzerine video, örnek olaylar üzerinden bilgiler verilerek ve katılımcı notları tartışılarak sonraki günün konuları hakkında araştırma inceleme konuları verilerek çalışma bitirilebilir.Zorbalığı önleme stratejileri bütüncül okul yaklaşımı çerçevesinde okulda yürütülen çalışmalar(idareci, öğretmen, okul personeli ve veli eğitimleri, sınıflar düzeyinde hazırlanmış etkinlikler, okul geneline yayılmış etkinlikler, bireysel görüşmeler) konuları üzerinde durularak aynı gün içinde etkinlik değerlendirmesi yapılması planlanabilir.

Değerlendirmelerin yapılmasında uygun öğretim yöntemiyle ilişkili olmasına dikkat edilerek ve klasik değerlendirme anlayışından ziyade iç değerlendirmeye uygun şekilde planlanabilir. Eğitim Programının değerlendirilmesi amacını güden birçok yaklaşım bulunmaktadır. Bunları temel aldıkları öğeye göre hedef yönelimli, uzmanlık yönelimli, yönetim yönelimli, müşteri yönelimli, rakip yönelimli ve katılımcı yönelimli ve işbirlikli program değerlendirme yaklaşımları olarak sınıflandırmak mümkündür (Uşun, 2012). Ertürk (2013) ise program geliştirme çabalarında gözlenebilen program değerlendirme yaklaşımlarını (1) Tasarıya bakarak, (2) ortama bakarak, (3) başarıya bakarak, (4) erişiye bakarak, (5) öğrenmeye bakarak, (6) ürüne bakarak olmak üzere 6 ana grupta toplamaktadır.

Kirkpatrick (2006)’in Değerlendirmesi ilgili literatürde en çok adı geçen ve özellikle yetişkin eğitimi ve hizmet içi eğitimde yararlanılan bir program değerlendirme modelidir. Bu yüzden yetişkinler için tasarlanan AZMGP’ı için uygun görülebilir.

Öneride  Kirkpatrick’ib tepki aşama için, ilk günün ilk oturumu sonrasında informal görüşmelerle katılımcılardan memnuniyetleri hakkında görüşler alınarak eğitimin sonraki süreçlerine ışık tutması sağlanabilir.

Öğrenme aşaması için, tasarıda eğitimden sonra eğitime katılmadan önceki, ve tamamladıktan sonraki görüşleri grup görüşmeleriyle değerlendirilebilir. Burada grup görüşmesinin amacı ihtiyacı olan bireylerin bir arada olması ve ortak bir faaliyet için katılım sağlamaları olumlu ve olumsuz düşüncelerin açıklanmasında avantaj görüldüğü için seçilebilir.

Katılımcılar davranış aşamasında, hakkında okulunuza gittiğinizde faaliyetteki birikimlerinizi nasıl, kimlere ne şekilde aktaracaksınız gibi sorularla hem davranış için teşvik hem de paydaşlara fikir olması için etkileşim olanağı sağlanması planlanabilir.

Ürün aşaması nihai aşama olduğu için faaliyet sonrası1-3-6 aylık periyotlarda okuldaki akran zorbalığının ne ölçüde azalıp azalmadığı faaliyetin ürün aşamasını değerlendirmede en temel rolü sağlayacağı düşünülebilir.

Aynı zamanda Kirkpatrick’in değerlendirme modeli referans alındığında, tepki ve öğrenme aşaması AZMGP değerlendirilmesinde süreç değerlendirmeyi, davranış ve ürün aşaması sonuç değerlendirmeyi hedeflemektedir.

Bununla beraber bizim tasarlandığımız AZMGP’ında katılımcılar eğitim aldıktan sonra okullarına döndüklerinde öğrendiklerini uygulamaları için desteklenmesi ve yüreklendirilmesi gerekir. Davranışlarındaki değişimi ve değişimdeki sürekliliği değerlendirmek için zamana yayılmış gözlemler ve görüşmelerle eğitim sonrasında değerlendirmeye devam edilebilir. Bir diğer sonuç değerlendirme olarak katılımcıların performanslarındaki gelişimden dolayı öğrenciler üzerindeki etkinin ölçülmesidir, akran zorbalığını önleme eğitimini alan bir katılımcı sonrasında bu ihtiyacını giderebilmesi sonuç değerlendirmenin bir göstergesi olacaktır. Umuyoruz ki mesleki gelişim programına yönelik bu öneri ilerleyen zamanlarda MEB etkinliklerinin yetişkin özelliklerinin de dikkate alınarak sadece yeniden yapılandırılmasına yönelik kaynak bir öneri niteliği taşır.

Kaynaklar

Ertürk, S. (2013). Eğitimde “program” geliştirme (6.baskı). Ankara: Edge Akademi Yayınları.

Uşun, S. (2012). Eğitimde program değerlendirme süreçler, yaklaşımlar ve modeller. Ankara: Anı yayıncılık.

Kirkpatrick, D.L ve Kirkpatrick, J.D. (2006). Evaluating Training Programs. San Francisco:Berrett-Koehler Publisher, 3rd Edition, pp.21-23, 25, 52.

Sönmez, V. (2010). Program geliştirmede öğretmen elkitabı. Ankara: Anı Yayıncılık