Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye’nin sosyo-ekonomik kalkınmada en fazla desteğe ihtiyaç duyan bölgelerinden biridir. Bu bağlamda, halk eğitim merkezleri (HEM), bireylerin temel beceriler edinmesini, mesleki yeterlilik kazanmasını ve sosyal katılımının artırılmasını sağlayarak bölgesel kalkınma sürecinde önemli roller üstlenmektedir. Bu çalışma, halk eğitim merkezlerinin bölge kalkınmasına sunduğu katkıları incelemekte; özellikle Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü politikaları ve EPALE projesi bağlamında bölgedeki uygulamaları somut örneklerle ele almaktadır.
1. Giriş
Kalkınma, yalnızca ekonomik büyüme değil, aynı zamanda insan kaynaklarının geliştirilmesi, toplumsal katılımın artırılması ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi anlamına gelmektedir. Türkiye’nin doğusunda yer alan Doğu Anadolu Bölgesi, göç, işsizlik, eğitim seviyesi düşüklüğü ve altyapı yetersizlikleri gibi yapısal sorunlarla karşı karşıyadır. Bu noktada, halk eğitimi gibi kapsayıcı öğrenme modelleri, toplumsal kalkınmanın sürdürülebilir hale gelmesinde kilit bir rol oynamaktadır.
2. Halk Eğitim Merkezlerinin Rolü
Halk eğitim merkezleri, bireylerin örgün eğitim dışında kalan bilgi ve becerileri edinmesini sağlayan, kamu yararına faaliyet gösteren eğitim kurumlarıdır. Bu merkezler aracılığıyla okuryazarlık kurslarından mesleki eğitimlere, kişisel gelişim programlarından kültürel etkinliklere kadar çok geniş bir yelpazede eğitim faaliyetleri sunulmaktadır.
Somut Örnek: Muş Halk Eğitim Merkezi’nde Kadınlara Yönelik Tekstil Kursu
2023 yılında Muş Halk Eğitim Merkezi tarafından başlatılan tekstil ve dikiş kurslarına katılan kadınların %30’u, kurs sonunda kurulan kooperatif aracılığıyla kendi işini kurmuştur. Bu girişim, yalnızca bireysel istihdamı artırmakla kalmamış, aynı zamanda kadınların aile ekonomisine aktif katkı sunmasına olanak tanımıştır.
3. Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’nün Katkısı
Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü (HBÖGM), Türkiye genelinde halk eğitimi politikalarının belirlenmesinden ve uygulanmasından sorumludur. Özellikle dezavantajlı bölgelerde yürütülen projeler, bölgesel eşitsizliklerin giderilmesine yönelik önemli adımlar içermektedir.
Uygulama Örneği: “Her Yerde Öğren” Projesi
HBÖGM tarafından yürütülen “Her Yerde Öğren” projesi kapsamında, Erzurum, Bitlis ve Van illerinde mobil eğitim araçlarıyla kırsal köylere ulaşılarak dijital okuryazarlık ve tarımsal girişimcilik kursları verilmiştir. Bu kurslar sayesinde yüzlerce birey, hem kişisel hem de mesleki anlamda beceriler kazanmıştır.
4. EPALE ve Uluslararası İşbirliği
Avrupa Komisyonu tarafından desteklenen ve Türkiye’de HBÖGM koordinasyonuyla yürütülen EPALE (Electronic Platform for Adult Learning in Europe) projesi, yetişkin eğitimi alanında bilgi ve deneyim paylaşımını amaçlamaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki halk eğitim merkezleri bu platform aracılığıyla Avrupa’daki benzer kurumlarla iş birliği geliştirme fırsatı bulmaktadır.
Somut Örnek: Ağrı HEM ve Litvanya EPALE İşbirliği
2022 yılında Ağrı Halk Eğitim Merkezi, EPALE kapsamında Litvanya’daki bir yetişkin eğitim merkeziyle ortak proje yürütmüş ve “Tarımda Dijitalleşme” başlıklı kurs programı uygulanmıştır. Kursa katılan genç çiftçiler, uzaktan sensör teknolojisi ve dijital veri kullanımı konusunda bilgi edinerek modern tarıma geçiş sürecinde önemli bir adım atmıştır.
5. Doğu Anadolu’da Bölgesel Kalkınma Aracı Olarak Halk Eğitim Merkezleri: Malatya ve Çevresine Odaklı Bir İnceleme
Doğu Anadolu Bölgesi’nin sosyo-ekonomik yapısı, Türkiye genelindeki diğer bölgelere kıyasla çok daha farklı dinamikler barındırmaktadır. Düşük okullaşma oranı, kırsal nüfusun yoğunluğu, tarım ve hayvancılığa dayalı geleneksel ekonomik yapının sürdürülebilirliğini yitirmesi ve genç nüfusun göç eğilimi gibi faktörler, bölgedeki kalkınma çabalarının önünde ciddi engeller oluşturmaktadır. Bu sorunların çözümünde yerel halkı doğrudan hedef alan, pratik beceri kazandırmaya yönelik eğitim faaliyetleri büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda halk eğitim merkezleri, bölgesel kalkınmanın anahtarı olarak değerlendirilmelidir.
5.1 Malatya Örneği: Krizden Kalkınmaya Halk Eğitimi Yaklaşımı
Malatya, 2023 Kahramanmaraş merkezli depremlerden ciddi şekilde etkilenmiş illerden biri olup, bu süreçte halk eğitim merkezlerinin kriz sonrası yeniden yapılanma sürecindeki rolü dikkat çekicidir. Malatya Halk Eğitim Merkezi, afet sonrası dönemde hem psikososyal destek sağlama hem de iş gücü kaybına uğrayan bireylerin yeniden üretken hale getirilmesine yönelik hızlı müdahalelerde bulunmuştur.
Somut Uygulama: “Krizden Üretime Kadın Eli” Projesi
Malatya HEM tarafından deprem sonrası başlatılan “Krizden Üretime Kadın Eli” projesi kapsamında, konteyner kentlerde kalan kadınlara yönelik giyim üretimi, seramik süsleme ve sabun yapımı kursları açılmıştır. Proje sayesinde kadınlar hem psikolojik olarak güçlenmiş hem de üretim kooperatiflerine entegre olarak gelir elde etmeye başlamıştır. 2024 yılı sonu itibarıyla 250 kadın bu kurslara katılmış ve %40’ı kalıcı gelir elde eden mikro girişimler kurmuştur. Bu uygulama, halk eğitiminin yalnızca bireysel değil, toplumsal dirençlilik açısından da ne kadar kritik bir rol oynadığını göstermektedir.
5.2 Çevre İllerin Entegratif Potansiyeli: Elazığ, Bingöl, Tunceli ve Adıyaman
5.2.1. Elazığ: Tarımda Mesleki Dönüşüm
Elazığ Halk Eğitim Merkezi, Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü iş birliğiyle “Modern Tarım Uygulamaları” kurslarını 2022-2025 yılları arasında kırsal mahallelerde yaygınlaştırmıştır. Bu kurslara katılan çiftçiler damla sulama, toprak analizi ve kooperatifleşme alanlarında eğitim almıştır. Elazığ’ın Kovancılar ve Palu ilçelerinde 300’ü aşkın çiftçi bu eğitimler sonrası İl Tarım ve Orman Müdürlüğü desteğiyle üretim kapasitelerini artırmıştır.
5.2.2. Bingöl ve Tunceli: Genç Nüfusun Eğitimle Geri Kazanımı
Bingöl ve Tunceli illerinde ise özellikle eğitim dışına çıkmış genç nüfusun tekrar sisteme dahil edilmesi için halk eğitim merkezleri “ikinci şans” eğitimi sunmaktadır. Bingöl HEM tarafından açılan “Temel Okuryazarlık ve Bilgisayar Kullanımı” kursları sayesinde birçok genç, açık öğretim liselerine yönlendirilmiş, aynı zamanda dijital yeterlilik kazanarak dijital pazarlama, e-ticaret ve sosyal medya yönetimi gibi alanlarda mikro hizmetler sunmaya başlamıştır.
Tunceli HEM bünyesinde ise, 2024 yılında Avrupa EPALE iş birliğiyle yürütülen “Dağlık Alanlarda Kadın Girişimciliği” projesi kapsamında 15 kadın, arıcılık ve lavanta üretimi konularında eğitilmiştir. Bu girişim EPALE’nin uluslararası görünürlük sağlama işlevi sayesinde İspanya ve Fransa’daki girişimlerle eşleştirilmiş ve Tuncelili kadın üreticiler dış pazara açılma fırsatı bulmuştur.
5.2.3. Adıyaman: Göç ve İstihdam Arasındaki Boşluğu Doldurmak
Adıyaman HEM, tarım işçiliği nedeniyle mevsimsel göç eden ailelerin çocukları için geçici eğitim destek merkezleri kurarak Hayat Boyu Öğrenme’nin bir diğer yönünü yansıtmaktadır: sosyal kapsayıcılık. 2023-2024 eğitim yılında 800 çocuk bu destek merkezlerinden yararlanmış, 200’ü örgün eğitime entegre edilmiştir. Aynı dönemde ebeveynlere yönelik hijyen, ebeveynlik ve temel sağlık okuryazarlığı kursları da verilmiş ve sosyal farkındalık artırılmıştır.
6. Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’nün Yönetişim Etkisi
Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü, bölgesel adaletin sağlanmasına yönelik olarak her ilin ihtiyaç haritasını çıkarmakta ve bu haritaya uygun kursları teşvik etmektedir. Bu bağlamda Malatya ve çevresindeki illerde açılan kursların %60’ı bölgesel kalkınma öncelikleriyle doğrudan ilişkilidir (TÜİK, 2024). Ayrıca, bu kursların planlamasında Yerel İstihdam ve Eğitim Kurulları’nın görüşleri alınmakta, böylece tabandan gelen ihtiyaçlar doğrudan çözüme dönüştürülmektedir.
7. EPALE ile Bilgi Transferi ve Kurumsal Gelişim
EPALE projesi, Malatya ve çevresindeki halk eğitim merkezlerinin Avrupa’daki örneklerle iletişim kurmasına, iyi uygulamaları transfer etmesine olanak tanımaktadır. EPALE platformu üzerinden düzenlenen sanal konferanslar ve hibrit eğitim programları, eğitmenlerin mesleki gelişimini desteklemekte ve merkezlerin uluslararası düzeyde kurumsal kapasitesini artırmaktadır.
7.1. Örnek Etki: “EPALE Learning Community-Malatya”
2024 yılında Malatya HEM koordinasyonuyla kurulan “EPALE Learning Community-Malatya”, çevre illerdeki eğitmenlerin dijital araç kullanımı, çevrimiçi öğretim yöntemleri ve proje tabanlı öğrenme konusunda eğitildiği bir ağ oluşturmuştur. Bu topluluk sayesinde bölgedeki 80’den fazla eğitmen e-Twinning projelerine dahil olmuş, Avrupa’daki eğitmenlerle eşleşmeler yoluyla uluslararası deneyim kazanmıştır.
7.2. Değerlendirme: Mikrodan Makroya Bir Kalkınma Vizyonu
Halk eğitim merkezleri, bireylerin kişisel gelişimini sağlayan yapılar olmaktan çıkarak bölgesel kalkınmanın taşıyıcısı haline gelmiştir. Malatya ve çevresindeki illerde halk eğitimi aracılığıyla kadınların üretime katılması, gençlerin iş gücü piyasasına yeniden kazandırılması, kırsal alanların sürdürülebilirlik kazanması ve yerel bilgi birikiminin uluslararası bilgi ağlarına entegre edilmesi gibi çok boyutlu dönüşümler yaşanmaktadır.
Bu bağlamda Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’nün yönetişim modeli ve EPALE’nin sağladığı uluslararası etkileşim olanakları, bu dönüşüm sürecinin kritik bileşenleridir. Bu sistematik yapı, yalnızca Doğu Anadolu Bölgesi için değil, Türkiye’nin diğer kalkınmada öncelikli bölgeleri için de model teşkil etmektedir.
SEFA SEZER
English Teacher / İngilizce Öğretmeni
