Meslek liselerini diğer liselerden ayıran yegâne fark öğrenciyi bir meslek sahibi yapmasıdır. Öğrencinin mezun olduğunda meslek sahibi olup olmadığı daha doğrusu mesleğinde beceri kazanıp kazanmadığı uygulama yapabilmesiyle ölçülebilir. Meslek lisesi öğrencileri dört yıl boyunca önce okul atölye ve laboratuvarlarında öğretmenleri gözetiminde uygulamalı meslek eğitimi alırlar. Anadolu meslek programında eğitim alan son yıl ise haftanın üç günü kendilerinin veya okulun tespit ettiği bir işletme ile sözleşme imzalamak suretiyle işbaşında işletmede beceri eğitimi yaparak mezun olurlar. Anadolu teknik programında ise yıl içinde değil yarıyıl veya yaz tatilinde kırk iş günü staj yaparak gerçekleşir. Ancak genellikle öğrenci-veli-işletme temsilcileri bu uygulamayı staj olarak isimlendirmektedir.
İstanbul-Küçükçekmece ilçemizdeki 15 meslek lisesinin son sınıfında işletmede beceri eğitimine katılmış olan 191 öğrencisine haziran ayında 22 soruluk bir anket uygulanmıştır. Ankete 95 erkek 96 kız öğrenci katılmıştır. Bunlardan sadece 23 öğrenci sadece 14 soruyu cevapsız bırakmıştır.
Bu anket sonuçlarına göre; öğrencilerin işletmeye başlamadan önce okul, veli ve işletme yetkilisinin imzaladığı tarafların görev-sorumluluklar ile hak ve yükümlülüklerin yazılı olduğu sözleşmeyi % 79,5 dikkatle okuduğunu, % 4,7 okumadığını, % 15,7 hatırlamadığını belirtmiştir. İşletmede beceri eğitim/staj yapılacak işletmeyi % 49,21 bölümün/alanın şef ve öğretmenleri, % 24,6 ailesi ve % 25,6 öğrencinin kendisinin bulduğunu beyan etmiştir.
Sözleşmede yazılı olan görev sorumluklardan % 55,49 okul, % 37, 69 işletme, % 74, 86 öğrenci, % 26,17 usta öğretici tarafından yerine getirildiğini işaretlemiştir. (not: bazı sorularda birden çok seçenek işaretlenebildiği için yüzdelik hesabı bu şekilde hesaplanmıştır.) İşletmeye başlamadan önce okulda ve işyerinde iş sağlığı ve güvenliği seminerini; okulda eğitim aldım diyen % 67, işletmede eğitim aldım diyen % 80, internet üzerinden izleyen ise % 7,3 olmuştur.
Öğrencilerin işletmede uygulamalı eğitiminden sorumlu usta öğretici; % 59,16 vardı, % 9 yoktu, % 27 görevinde yeterliydi, % 3 yetersizdi cevabı işaretlemiştir. Usta öğreticinin öğrenci ile mesleğini ve işini öğrenmesi için sarf ettiği çaba hakkında ise % 66 evet , % 9,4 hayır, % 25,13 danıştığımda cevapladı şeklinde beyan etmiştir.
Öğrencinin işletmede her konuda kendisini güvende hissettim yargısına % 73,8 evet, % 3,66 hayır, % 22,5 kararsızım seçeneği işaretlenmiştir. İşletmede stajım sırasında çoğunlukla mesleğimle ilgili işlerde çalıştırıldım. Cümlesini % 63,35 evet, % 15,7 hayır, % 20,94 kararsızım diyerek cevaplamıştır.
“İşyerinde çalışma ortamı temiz, hijyenik, güvenli ve insana yakışır şekildeydi.” Cümlesinde %68,06 temizdi, % 44, 50 hijyenikti, % 50,78 güvenliydi, % 32,98 insana yaraşırdı seçeneğini işaretlemişlerdir. İşyerinde sosyal imkânlar ücret, yemek, servis, çalışma saatleri yeterli ve tatmin ediciydi. Yargısına ise % 71,20 ücret aldım , % 57,59 yemek yedim, % 27,22 servis kullandım, % 41, 36 çalışma saatleri normaldi cevabı vermiştir.
İşyerinde etkili, verimli ve yeterli uygulamalı meslek eğitimi aldığımı düşünüyorum. Sorusunda ise % 67,53 evet, % 11, 51 hayır, % 20,94 kararsızım şeklinde cevaplamıştır. İşletmeye belirlenen günlerde % 56,02 düzenli-sürekli devam ettiğini, % 14,13 devamsızlıkların olduğunu, % 23,56 staj dosyasını haftalık olarak düzenli doldurduğunu, % 15,70 aylık doldurduğunu, % 19,89 dönem sonunda doldurduğunu beyan etmiştir.
“Öğrencilerin tekrar staja başlayacak olsa yine bu işyerini tercih ederdim.” Yargı cümlesine; % 49,73 evet, % 20,41 hayır, % 28,79 kararsızım seçeneğini işaretlemiştir. “Liseye tekrar başlayacak olsalar yine meslek lisesini ve mezun olduğu okulu seçerdim.” sorusuna % 68,06 evet, % 10,99 hayır, % 20,41 kararsızım diye cevaplamıştır.
“Ortaokulda rehber ve sınıf öğretmeni okul, alan, dal, mesleki tanıtım rehberlik ve yönlendirme yaptı.” Sorusuna % 51,83 evet, % 31,41 hayır, % 16,75 kararsızım seçeneğini işaretlemiştir. “İşveren veya ustalar bana ihtiyaçları olduğunu eğer çalışmak istersem mezuniyet sonrası beni işe alacaklarını söylediler.” Sorusuna % 65,44 evet, % 18,84 hayır, % 14,65 kararsızım olarak işaretlemişlerdir.
“Okulum bitip mezun olduğumda şunları yapacağım.” Sorusuna; % 67,53 üniversiteye gideceğim, % 40, 83 iş bulup çalışacağım, % 7,8 hem çalışıp hem okuyacağım demiştir. Üniversite sınavlarına girdim ve kesin kazanıp yerleşirim diyenlerin oranı ise % 27,74 evet, % 15,70 hayır, % 56,54 kararsızım demiştir. Üniversite tercihlerim şöyle olacaktır diyenlerin oranı; % 19,89 lisans, % 28,79 ön lisans, % 10,99 Açık öğretim, % 21,46 kendi mesleğime göre alanları, % 24,60 farklı alanları tercih edeceğim demiştir.
“Mezuniyet sonrasında iş aradığımda ilk altı ayda mesleğimde iş bulurum.” Yargısına ise % 52,35 evet, % 16,75 hayır, % 29,31 kararsızım seçeneğini işaretlemiştir. Ahi, Ahilik ve Ahilik ilke ve değerleri nedir biliyorum, sorusunda ise % 55,49 evet, % 21,46 hayır, % 22,51 kararsızım diyerek cevaplamıştır.
“Meslek lisesi son sınıfında haftada üç gün işletmede beceri eğitimi/staj bana; % 16,75 özgüven, % 17,80 iletişim becerisi, %9,94 problem çözme becerisi, % 20, 41 iş disiplini ve % 38,21 tecrübe kazandırdı” diyerek cevaplamışlardır.
Küçükçekmece ilçesindeki meslek liselerinin son sınıfında haftada üç gün işletmede beceri eğitimi/staja giden öğrencilerin 22 soruluk bu ankete verdiği cevaplara bakarak genel bir yorum yapılacak olursa; Ankete katılan gençlerin yüzde 65’i staj yaptığı yerde işe girebileceğini, yüzde 52’si ilk altı ayda mesleğinde iş bulabileceğini bildiği halde yüzde 67’si üniversiteye gideceğini ancak kesin kazanacağını düşünenlerin oranın yüzde 28 olması dikkat çekici bulunmuştur.
Son sınıf öğrencilerini işletmeye göndermeden ve işe başlatmadan önce sadece öğrencileri değil usta öğreticileri de okulda veya işletmede birkaç günlük bir oryantasyon seminerine alınmasının faydalı olacağı görülmektedir.
Bu seminerde; sözleşmenin okunarak tarafların görev ve sorumluluklarının açıklanması, işyeri kuralları, iş sağlığı ve güvenliği eğitimi, staj dosyasının önemi ve doldurulması, işyerinde karşılaşılabilecek olağan dışı durumlarda yapılacaklar, etkili ve verimli bir staj için dikkat edilecek hususlar, işyerinde staja devamın önemi, üniversite sınavlarına giren-yerleşen-mezun öğrenci sayıları, istihdam ve işsizlik oranları, ülkemizdeki iş hayatının yapısı, meslek lisesi mezunu olmanın avantajları, iş bulmanın ve hayata erken başlamanın önemi, meslek becerisi kadar iş ve meslek ahlakının-iletişimin-disiplinin önemi, eğitimde bireyin sorumluluğu ve kişisel becerileri geliştirmenin iş hayatındaki başarıdaki rolü hakkında bilgiler verilmelidir.
Her şeye rağmen ankete katılan gençlerin yüzde yetmişe yakını meslek liseli olmaktan ve tekrar kendi okulunu seçecek olmasından ilçemizde meslek liselerinin amacına uygun eğitim verdiğini söyleyebiliriz. Bu anketle ilçe bazlı mesleki eğitim politikalarında iyileştirme yapılacak alanları tespit etmiş olduk.
