Kitapsız yaşamak; kör, sağır, dilsiz yaşamaktır. Kitaplar da dostlar gibi iyi seçilmelidir. Bir çocuk için ise kitap; hayat demektir. Kitaplar hayatı değiştirebilirler. Çocuğa, doğumdan itibaren, düzenli olarak kitap okunmalı ve ilerleyen zamanlarda da çocuğun kitap okunması sağlanmalıdır.
Çocuk kitapları; çocuğa önce kitabı, sonra da okumayı sevdirebilir. Kitap dünyasının kapılarını açabilir. Böylelikle çocuk bir kitap kurdu haline gelen, kitap okumayı seven bir yetişkin olarak büyür.
Birçok araştırma okuma alışkanlığının temellerinin aile tarafından atıldığını ortaya koymuştur. Çocuğuna kitap okuyarak model olan, kitap alan, kitap okuyan, çocuğu ile birlikte kütüphane ya da kitapçıya giden aile; ona okuma alışkanlığı kazanmasında önemli rol oynar.
0-6 yaş dönemindeki bir çocuk için kitap denildiği zaman ilk akla gelen resimli kitaplardır. Resimli kitaplar basit ve anlaşılır kelimeler ile anlatılan öykülerin kullanıldığı, farklı büyüklük ve şekillerde hazırlanan, genellikle her sayfada renkli resimlerin kullanıldığı kitaplardır.
Çocuk okuma alışkanlığını önce ailede, sonra okulda kazanır. Evde 15 dakikalık kitap okuma saati yaparak çocuğa rol model olunabilir.
Resimli kitapların çocuk gelişimine etkileri nelerdir?
- Çocuğun hayal gücünü geliştirir.
- Çocuğun alıcı dil ve ifade edici dil gelişimini destekler, kelime dağarcığını zenginleştirir, dili etkin ve düzgün bir şekilde kullanmasını sağlar.
- Çocuğun gelişmekte olan iç ve dış dünyasına katkıda bulunur.
- Çocuğun gerçek yaşamla bağlantı kurmasına yardımcı olur.
- Çocuğun kendisi ve çevresinde olup bitenleri fark etmesini sağlar.
- Gözlem yeteneğini keşfederek geliştirme olanağı sunar.
- Çocuğun dil, zihinsel ve sosyal-duygusal gelişimine katkıda bulunur.
- Birlikte kitap okuma çocukla anne-baba arasında iletişim kurulmasına yardımcı olur.
- Çocuk kitaplardan insanları ve hayvanları tanımayı, sevmeyi öğrenir.
- Kişiliğinin bir parçası olan duyguları, değer yargılarını ve anlayış tarzlarını geliştirir.
Yaş gruplarına göre kitap seçimi nasıl yapılmalıdır?
Çocuğun kitapla olan ilişkisi okuma yazmayı öğrenmekle başlamaz. Çocuk kitapla 0-6 yaş döneminde tanışır. Kitabın çocuk tarafından fark edilmesini, keşfedilmesini sağlamak yetişkinlerin görevidir. Çocuğun yaş düzeyine, gelişim özelliklerine ve ilgilerine göre kitap seçimi yapılmalıdır.
Çocuğa 0-3 yaşlarda ilk sunulacak kitaplar çevresinde gördükleri olay, varlık ve nesnelerin resimlerini içeren kitaplar olmalıdır. Çocuk, yetişkinlerin kendisine okuduğu kitapların resimlerine bakar, varlık ve nesnelerin seslerini taklit eder. İlerleyen yaşlarda resimlerle ilgili sorular sorabilir. Metinlerle resimler arasındaki ilişkiyi bir yetişkinin kendisine anlatmasını isteyebilir.
4-6 yaş döneminde çocuğun çevresi genişlemiş, ilgileri gelişmiş, dil kazanımları artmıştır. Bu dönemde anne baba ile birlikte öğretmen de kitaba yöneliş ve kitap seçimi konusunda sorumluluk taşır.
1-3 yaş çocuğu; dokunarak, tüm duyularını kullanarak öğrenir. Bu dönemde konuşmayı öğrenmesi ve dil becerilerini geliştirmesi için ona kitap okurken;
- Tanıdık nesnelerin olduğu,
- Renkli,
- Kısa cümleleri olan ve bol resimli,
- Kolay yıpranmayacak kaliteli malzemelerden yapılmış kitaplar seçilmelidir.
3-5 yaş çocuğu için; yaratıcılıklarını destekleyecek, olayların nedenleri üzerine yoğunlaşan, günlük hayatla ilgili olayları anlatan kitapları tercih edebilirsiniz.
- Günlük yaşantıları ile ilgili konulardan seçilmiş,
- Resimli,
- Yaratıcılığı artıran,
- Kelime dağarcığını ve zihinsel becerilerini destekleyen kitaplar seçilmelidir.
6-8 yaş çocuğu; artık okuma yazma öğrenmiştir. Kendisini tanımaya başlamış, başkalarından farklı duygu ve düşünceleri olabileceğini keşfetmiş, yeni şeyler denemeye istekli ve açıktır. Bu dönemde kitap seçerken;
- Gerçek hikâyelerden alıntılar içeren,
- İçinde bilmediği kelimeler de olan,
- Yeni bilgiler öğrenmesini sağlayan,
- İlgi alanlarına göre farklı konularda kitaplar tercih edilmelidir.
Çocuğunuza kitap okurken nelere dikkat etmeniz önerilir?
- Öykü öncelikle bütün olarak okunmalıdır.
- Çocukla yakın temas halinde (ona sarılarak) oturulmalıdır.
- Öykünün akışına uygun olarak ses tonu ayarlanmalıdır. (Örneğin; Kurt konuşurken kalın ve yüksek, büyükanne konuşurken ince ve alçak ses tonu vb.)
- Öykünün kapak resmine bakarak “Öykünün ismi sence ne olabilir?” diye sorulmalıdır.
- Kitaplar üzerindeki yazılara dikkat çekebilirsiniz. Kapaktaki yazılar ile içerikteki yazıların farklılığı üzerine konuşabilirsiniz.
- Kitap çocuğa, baştan sona ve resimleri gösterilerek yavaş yavaş okunmalıdır.
- Kitap okurken çocuk ile bir diyalog geliştirebilir, etkileşimli konuşabilirsiniz.
- Genişletici okuma yapabilirsiniz. Çocuk bir şey söylediğinde siz üzerine bir şey ekleyerek konuşabilirsiniz.
- Kitapta yer alan ilginç sözcükler hakkında konuşabilirsiniz.
- Kitabın ikinci okunmasında, öykünün merak uyandıran kısımlarında çocuğa sorular sorulabilir (Sence şimdi ne olacak?).
- Öyküyü okuduktan sonra öyküde adı geçen olay ve öykü kahramanları ile ilgili öyküyü hatırlamasına yönelik sorular sorulabilir. (Ayıcık topunu bulamadığında ne yaptı? Annesi küçük ayıcığa ne söyledi? vb.)
- Öykünün resimlerini göstererek anlatmasını isteyebilirsiniz.
- Öykünün gelişme bölümünü okuduktan sonra, okumayı bırakıp çocuktan tamamlamasını isteyebilirsiniz.
Çocuğa okuma alışkanlığı kazandırmak için nelere dikkat edilmesi önerilir?
Okuma alışkanlığı kazandırmak için önemli olan çocuklara öğüt vermek değil model olmaktır. Anne babasının ya da öğretmenlerinin kitap okuduğunu görmek çocuğa sözel olarak kitap okuması gerektiğini söylemekten daha etkilidir. Çünkü çocuklar bu dönemde model alarak öğrenirler.
- 0-6 yaş erken çocukluk döneminde kitap okuyarak okumaya karşı ilgi oluşturmak,
- Kitapların çocuğun ilgilerine, yaş gelişim özelliklerine uygun olmalarını sağlamak,
- Kitap okuma konusunda ona model olmak,
- Çocuğu kendi harçlıkları ile kitap almasını teşvik etmek,
- Onu düzenli dergi ve gazete okuması konusunda cesaretlendirmek,
- Çocuğa kitap okumak ve onun da size kitap okumasını istemek,
- Çocuğun, odasında küçük bir kitaplık oluşturmasını sağlamak,
- Çocukla birlikte kitap almak için kitapçıları dolaşmak, birlikte kütüphaneye gidip ödünç kitap almasını teşvik etmek çocuğa kitap okuma alışkanlığı kazandırma konusunda yapılması önerilen maddelerdir.
Okuma sevgisi küçük yaşlarda başlar ve yaş ilerledikçe gelişir. Kitap okuma alışkanlığı, çocukların yeteneklerinin gelişmesine, yaratıcılıklarının artmasına, dil kullanma becerilerinin gelişmesine yardımcı olur. Çocukların erken dönemde kitapla tanışmaları onların kitap dostu yetişkinler olarak büyümesini sağlayacaktır.
Kaynaklar:
Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklar İçin Kitap Seçimi ve Okuma Alışkanlığı, Yrd.Doç.Dr. Ebru Deretarla Gül
