Eğitimde Ödül ve Ceza

Öğretmen olarak eğitim alanında karşımıza sık çıkan sorunlardan yaygın olanı ödül ve ceza ikilemidir. Öncelikle ceza sisteminden bahsedecek olursak geçmiş dönemlerden beri öğrenilen birçok söz, eğitimde sanki ceza uygulamasının doğru olduğunu kanıtlar niteliktedir. Buna örnek olarak çocuğun okula kayıt esnasında anne ve babanın öğretmene “Eti senin kemiği benim” sözü verilebilir. Yani burada aile tarafından öğretmene verilen mesaj aslında “çocuğuma istediğini yapabilirsin” dir. Peki sahiden böyle midir?

Okullarda tek amaç dersleri öğrenmek olmadığı gibi anne ve baba tarafından da öğretmenlere böyle bir rol verilmemelidir. Okulların amacı sadece direkt, olduğu gibi ders verip, tonlarca sayfa ödev yaptırmak değildir. Öğrencinin gelecek için hazırlanmalarını, sağlıklı birer birey olmalarını sağlayan bir kurumdur. Bu sebeple okul-öğretmen-anne-baba iş birliği oldukça önemlidir ve bireyin kişisel gelişimi için uyumlu çalışmalar yapılmalıdır.

Okullardan verilen cezaların öğrenciler üzerinde etkisi oldukça büyüktür. Verilen cezalara örnek vermek gerekirse tek ayak üstünde bekletme, sayfalarca bir kelimeyi yazdırma, öğrenciyi sınıftan çıkarma, herhangi bir şeyden mahrum bırakma. Aslında ne kadar da masum duran bu cezaların çocuklar üzerinde bıraktığı anlama odaklanacak olursak oldukça farklı bir tablo karşımıza çıkıyor.

Hatasından dolayı arkadaşları karşısında tek ayak üstünde bekletilen bir çocuk; mahcubiyetinden dolayı kin ve nefret beslemeyi öğrenebilir, bir daha hata yapmaktan korkabilir, insan içerisinde utangaç tavırlar sergileyebilir ve arkadaşları arasında alay edildiğinden dolayı yalnızlaşabilir. Bu örnekleri artırmak mümkündür. Ancak tüm örnekler üzerinde görülüyor ki cezanın çocuklar üzerindeki etkileri çok fazla ve bu etkiler sadece okul yaşamında değil ardından iş, eş ve arkadaşlık ilişkilerine de yansıyacaktır.

Bu süreçte verilebilecek en önemli tavsiye, ailelerin ve öğretmenlerin çocukların yanlarında olarak çocukların menfaatlerini koruyacak yönde davranmalarıdır. Çocuklar bizlerin geleceğidir ve sağlıklı büyümeyen, mutlu olmayan çocuklar demek sağlıksız, mutsuz bir gelecek demektir.

Ceza kadar dikkat edilmesi gereken bir başka konu ise ödüldür. Masum ve ilgi çekici görünmesiyle beraber fazlası veya dengelenmemiş hali risk barındırabilir. Ödül çevre tarafından hoş karşılaşılan bir davranış üzerine verilen şeydir. Maddi veya manevi olabilir. Maddi ödüller yüksek not, hediye, sticker şeklindeyken manevi ödüller ise sözlü olarak iletebileceği gibi mimik ve jestlerle ifade edilebilir. “Tebrik ederim, çok güzel görünüyor, başardın” ya da “gülümseme, alkış” gibi. Bu noktada da dikkat edilmesi gereken konu oldukça nettir.

Maddi ödüller öğrenciler arası rekabet oluşturabileceğinden dolayı arkadaşlar arasındaki iletişimi etkileyebilir, öğrencilerde umutsuzluk duygularını ortaya çıkarabilir. Aynı zamanda maddi ödüller pekiştireç etkisi gördüğünden dolayı öğrencinin ödül olmadığında başarı ortaya çıkaramamasına da sebep olabilir. Başka bir deyişle ödül bağımlılık yapabilir. Öğrencilere aktarılması gereken husus ise manevi ödüllerin maddi ödüllerden daha değerli olduğudur. İçsel tatmin sağlayıcı olan manevi ödüller öğrencilerin şimdi olmasa da ileriki yaşlarda içsel olarak daha sağlıklı ve tamamlanmış olmasına olanak sağlayacaktır.

Son olarak eğitimde ödül olmamalı ya da öğrencilere etkisi hep olumsuzdur şeklinde bir söylem yanlış olacaktır. Fakat ödülün adil, abartıya kaçmadan ve gereken yer zamanda olumlu pekiştireç olarak kullanılması önem taşımaktadır. Her zaman olmaması ve bir başarı sonucunda ulaşılan bir pekiştireç olması öğrencilerin azimlerini artıracaktır ve öğrenmeyi istekli hale getirecektir.