Oyun, zihinsel bir faaliyettir. Oyunda çocuk deneyimlerini ve bilgilerini birleştirir. Çocuğun bilgiyi yapılandırmasında en uygun araçtır. Çocuğa dıştan bir şey öğretilemez; öğrenme, ancak çevreyle etkileşimle mümkün olur, zihinsel işlemlerle gerçekleşir. Piaget’ye göre çocuklarda oyun deneyimi farklı aşamalardan geçer.
PİAGET’NİN KURAMINA GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN SÜREÇLER
Piaget (1896-1980), bilişsel gelişimi etkileyen birtakım süreçlerden bahseder. Aşağıda bu süreçler sıralanmıştır:
- Zekâ
- Olgunlaşma
- Sosyal geçiş
- Şema
- Özümleme
- Uyumsama
- Deneyim
- Dengeleme
Zeka: Çevreye uyum yeteneğidir (Deniz, 2018).
Olgunlaşma: Fiziksel büyümeyle ilgilidir. Boyun uzaması, sesin kalınlaşması vb. fiziksel gelişim durumları olgunlaşma kavramı ile açıklanır.
Sosyal Geçiş: Çevreyle kurulan etkileşimleri ve paylaşımları kapsar.
Şema: Temel zihinsel yapı, bireyin dünyayı anlayabilmek için geliştirdiği düşünce ve davranış organizasyonudur. Birey, dünyayı yaşantıları aracılığıyla edindiği şemaları ile algılar, anlamlandırır.
Özümleme: Yeni bir bilgiyi mevcut olan şemaya yerleştirmek anlamına gelir. Örneğin, ilk kez ay çiçeği gören bir çocuk, gördüğü ay çiçeğini büyük bir papatya olarak nitelendirebilir. Örnekte belirtildiği gibi özümleme yaşantısında ay çiçeği yeni bir bilgidir ve çocuk onu mevcut şeması olan papatya ile açıklar.
Uyumsama: Yeni bilgi mevcut şema ile uyuşmadığında, yeni bir şema geliştirmeyi ifade eder. Örnekteki ay çiçeğini gören çocuk, mevcut şemasındaki papatya ile ay çiçeğini karşılaştırdığında ikisinin birbirinden farklı olduğunu gözlemler ve bir dengesizlik oluşur. Çocuk, mevcut papatya şeması ile ay çiçeğini tam olarak açıklayamadığı için bilişsel bir uyuşmazlık yaşar. Bu uyuşmazlık sonucunda yeni bir şema geliştirmeye ihtiyacı olur. Çocuğun geliştirdiği bu yeni şema, uyumsama olarak nitelendirilir.
Deneyim: Çevreyle etkileşimde dünyayı anlamlandırır. Kedilerle ilgili bir şema oluşturabilmesi için kedileri görmesi gerekir. Çocuk, deneyimler yaşadıkça şemalarında da bir artış yaşar. Yaşam deneyimi aynı zamanda uyarıcı zenginliğini ifade eder. Çocuk, farklı yaşantıları deneyimledikçe, çevresiyle etkileşim içinde bulundukça yeni şemalar edinir. Dünyayı bu şemalarla algılamaya, anlamlandırmaya, açıklamaya eğilim gösterir.
Dengeleme: Özümseme ve uyumsamanın etkileşimi sonucunda gerçekleşen süreçtir. Bilişsel süreç içinde karşılaşılan yeni durumlar ilk önce mevcut şema ile açıklanır, bu durumda denge söz konusudur. Ay çiçeği ve papatya örneğinde olduğu üzere mevcut şemanın açıklamaya yetmediği yeni durum söz konusu olduğunda bir tür dengesizlik yaşanır. Bilişsel olarak, denge durumundan dengesizlik durumuna geçme ve sonrasında yeniden dengeye gelme hali söz konusudur (Arı, 2017).
PİAGET VE OYUN
Oyun, zihinsel bir faaliyettir. Oyunda çocuk deneyimlerini ve bilgilerini birleştirir. Çocuğun bilgiyi yapılandırmasında en uygun araçtır. Çocuğa dıştan bir şey öğretilemez; öğrenme, ancak çevreyle etkileşimle mümkün olur, zihinsel işlemlerle gerçekleşir. Piaget’ye göre çocuklarda oyun deneyimi farklı aşamalardan geçer. Aşağıda Piaget’nin oyun çeşitleri yer almaktadır:
1) Alıştırma oyunları
2) Sembolik oyun
3) Kurallı oyun
Alıştırma oyunları: Nesneleri yakalama, bırakma, sallama gibi oyunlardır. 0-2 yaş aralığında görülen oyun türüdür.
Sembolik Oyun: Bir nesneyi başka bir nesne gibi kullanma, sözel taklit. Temsili düşünmenin temelini oluşturmaktadır. 2-11 yaş aralığında görülen oyun türüdür.
Kurallı Oyun: Akranlarla oyun, iş birliği, birlikte hareket etmeyi içeren oyun türüdür. 12 yaş ve sonrasındaki döneme tekabül eder (Zembat, 2016).
Mavi Tuğba Ateş
Erken çocukluk eğitimcisi/Psikolojik Danışman
KAYNAKÇA
Arı, A. (Ed.) (2017). Eğitim psikolojisi (1. Baskı). Konya: Eğitim Yayınevi.
Deniz, M. E. (2018). Erken çocukluk döneminde gelişim (9. Baskı). Ankara: Pegem Yayınları.
Zembat, R. (Ed.) (2016). Okul öncesi eğitime giriş (2. Baskı). Ankara: Hedef Yayıncılık.
