Türkiye’de eğitim politikaları, yalnızca bireylerin kişisel gelişimlerini değil, aynı zamanda bölgesel kalkınma ve ekonomik büyüme hedeflerini de etkilemektedir
Doğu Anadolu Bölgesi; yüksek genç nüfus oranına rağmen, işsizlik, göç, düşük sanayileşme oranı ve dijital dönüşümdeki yetersizlikler nedeniyle kalkınmada dezavantajlı konumda yer almaktadır (OECD, 2022). Bu nedenle, yetişkin eğitimi kurumları olan Halk Eğitim Merkezleri (HEM) ve Olgunlaşma Enstitüleri, yalnızca bireysel eğitim fırsatları sunan kuruluşlar değil, aynı zamanda işsizliği azaltan, girişimciliği teşvik eden ve inovasyon odaklı kalkınmayı destekleyen stratejik aktörler olarak öne çıkmaktadır.
Doğu Anadolu’nun Sosyoekonomik Görünümü ve İşsizlik Sorunu
Doğu Anadolu illeri, Türkiye’nin en genç nüfus potansiyeline sahip bölgelerinden biridir. Ancak bu genç nüfusun işgücü piyasasına katılımında önemli sorunlar göze çarpmaktadır. Malatya sanayi ve tarımda öne çıkarken; Elazığ sağlık, turizm ve madencilik sektörlerinde bir merkezdir. Tunceli daha çok tarım ve ekoturizm alanında fırsatlar barındırırken, Bingöl hayvancılık ve hizmet sektörüyle gelişim göstermektedir.
Bölgedeki temel sorunlardan biri, işsizlik oranlarının ülke ortalamasının üzerinde seyretmesi ve bu nedenle genç nüfusun büyük şehirler ve yurt dışına göç etmesidir. TÜİK (2024) verilerine göre, Doğu Anadolu illerinde genç işsizlik oranı %25’e yaklaşmış, bu da nitelikli işgücü açığının daha da derinleşmesine yol açmıştır. Bu noktada, yetişkin eğitimi; işsizlerin yeniden iş gücüne kazandırılmasında, yeni beceriler edinmelerinde ve bölgesel üretime katkıda bulunmalarında kritik bir rol oynamaktadır.
Halk Eğitimi Merkezleri ve Girişimcilik Ekosistemi
Halk Eğitimi Merkezleri, özellikle işsiz gençler, kadınlar ve göçmenler için mesleki eğitim ve girişimcilik kursları düzenleyerek, istihdam yaratıcı iş modelleri geliştirmelerine olanak tanımaktadır. Örneğin:
- Malatya HEM: Kayısı ürünlerinin işlenmesi, paketlenmesi ve e-ticaret yoluyla satışı konusunda kurslar açarak, girişimci adaylarının kendi işletmelerini kurmalarına zemin hazırlamaktadır.
- Elazığ HEM: Sağlık turizmi, gastronomi ve el sanatları alanında girişimcilik odaklı eğitimler sunmaktadır.
- Tunceli HEM: Ekoturizm, doğa sporları rehberliği ve organik tarım ürünlerinin pazarlanmasına yönelik kurslar geliştirmektedir.
- Bingöl HEM: Hayvancılık, süt ürünleri üretimi ve dijital pazarlama konularında girişimcilik programları yürütmektedir.
Bu kurslar, KOSGEB destekleri ve İŞKUR işbaşı eğitim programları ile entegre edildiğinde, bireylerin yalnızca iş bulmaları değil, aynı zamanda kendi işlerini kurarak istihdam yaratıcı girişimcilere dönüşmeleri sağlanmaktadır (KOSGEB, 2023; İŞKUR, 2024).
İnovasyon ve Dijitalleşmenin Rolü
Günümüzde kalkınmanın temel dinamiklerinden biri, inovasyon ve dijitalleşme süreçleridir. Doğu Anadolu Bölgesi’nde inovatif çözümler, bölgenin ekonomik yapısını dönüştürebilecek potansiyele sahiptir.
- Dijital Okuryazarlık Kursları: Elazığ, Muş ve Kars HEM’lerinde verilen kurslar, bireylerin sosyal medya yönetimi, e-ticaret, kodlama ve dijital pazarlama gibi alanlarda beceri kazanmalarını sağlamaktadır.
- Olgunlaşma Enstitüleri: Malatya, Erzurum ve Van Olgunlaşma Enstitüleri, geleneksel el sanatlarını modern tasarım ve bilgisayar destekli modelleme ile dijital platformlara taşıyarak, hem kültürel mirası korumakta hem de bölgesel üretimin uluslararası pazarlara açılmasını sağlamaktadır (Yıldırım, 2021).
- EPALE Platformu: Avrupa ölçeğinde bilgi ve deneyim paylaşımı imkânı sunan EPALE, bu projelerin görünürlüğünü artırmakta, bölgedeki eğitimcilerin Avrupa’daki iyi uygulamalardan faydalanmasına olanak tanımaktadır (European Commission, 2023).
Bu noktada, inovasyon temelli girişimcilik ve dijitalleşme, Doğu Anadolu’nun sadece yerel değil, küresel ölçekte rekabet edebilir bir bölgeye dönüşmesi için stratejik öneme sahiptir.
Politika Önerileri ve İleriye Yönelik Stratejiler
Doğu Anadolu Bölgesi’nin sosyoekonomik kalkınması için yetişkin eğitimi odaklı şu öneriler geliştirilebilir:
- İşsizlikle Mücadelede Yetişkin Eğitimi (Yetişkin eğitiminde nitelikli personel amacı)
Halk Eğitim Merkezlerinde düzenlenen mesleki kursların, iş gücü piyasasının ihtiyaç analizlerine göre şekillendirilmesi.
İşsiz gençlere yönelik sertifikalı programların yaygınlaştırılması.
Kırsal kesimde yaşayan kadınlara yönelik ev ekonomisi, kooperatifçilik ve e-ticaret eğitimlerinin artırılması.
- Girişimcilik ve Yenilikçi İş Modelleri (İnovasyoan dönük işlevler)
KOSGEB desteklerinin HEM kursiyerleri ile daha güçlü bağlantılar kurması.
Yerel ürünlerin (kayısı, bal, süt ürünleri, el sanatları) katma değerli ürünlere dönüştürülmesi için girişimcilik eğitimleri.
Üniversiteler ile HEM iş birliği yapılarak girişimcilik ekosisteminin akademik bilgiyle desteklenmesi.
- İnovasyon ve Dijitalleşme (Yeni teknoloji dünyasında)
Dijital okuryazarlık kurslarının, köy ve kırsal bölgelerde mobil eğitim araçlarıyla yaygınlaştırılması.
Yerel girişimcilerin e-ticaret platformlarına entegrasyonunun sağlanması.
STEM ve yazılım eğitimlerinin yaygınlaştırılmasıyla genç nüfusun dijital iş gücüne hazırlanması.
- Uluslararası Entegrasyon (Uluslararası Kalkınma Vizyonu)
EPALE üzerinden Doğu Anadolu’daki projelerin Avrupa ölçeğinde görünür kılınması.
Erasmus+ ve Horizon Europe projeleriyle bölgesel girişimcilere Avrupa’dan fon sağlanması.
Avrupa’daki iyi uygulamaların bölgeye aktarılması.
Sonuç ve Önerilerimiz
Doğu Anadolu Bölgesi’nde yetişkin eğitimi, yalnızca bireysel öğrenme fırsatları sunmamakta; aynı zamanda işsizliğin azaltılması, girişimcilik kültürünün yaygınlaştırılması, inovasyon ve dijitalleşme yoluyla bölgesel kalkınmanın güçlendirilmesi açısından stratejik bir işlev üstlenmektedir. Malatya, Elazığ, Tunceli ve Bingöl illerinde yürütülen projeler, HEM ve Olgunlaşma Enstitülerinin bölgesel kalkınmada sadece eğitim kurumları değil, aynı zamanda ekonomik ve sosyal dönüşümün aktörleri olduğunu açıkça göstermektedir.
Türkiye’nin “Türkiye Yüzyılı” vizyonu çerçevesinde, yetişkin eğitimine yapılacak yatırımlar, yalnızca bireysel yaşamları dönüştürmekle kalmayacak; aynı zamanda bölgesel eşitsizliklerin azaltılması, ulusal rekabet gücünün artırılması ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesi için de temel bir strateji olacaktır.
“Nitelikli kalkınma yolunda yetişkin eğitimi hayat boyu öğrenme sürecinin temel taşıdır.”
Sefa SEZER
Referanslarımız & Kaynakçalarımız
Demir, A., & Karataş, H. (2023). Dijital okuryazarlık ve yetişkin eğitimi: Bölgesel farklılıkların analizi. Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(2), 45-62.
European Commission. (2023). Adult learning and EPALE platform. Retrieved from https://epale.ec.europa.eu
İŞKUR. (2024). 2024 Faaliyet Raporu. Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü Yayınları.
KOSGEB. (2023). Girişimcilik Eğitim Programları Raporu. KOSGEB Yayınları.
OECD. (2022). Education at a Glance 2022: OECD Indicators. OECD Publishing.
Sezer, S. (2025a, Eylül 15). Olgunlaşma Enstitüleri ve Doğu Anadolu’da Kalkınmaya Etkisi. EPALE Türkiye Blog. https://epale.ec.europa.eu/tr/blog/olgunlasma-enstituleri-ve-dogu-anadoluda-kalkinmaya-etkisi
Sezer, S. (2025b, Eylül 15). Projeler, Halk Eğitim Merkezleri, Yabancı Dil ve Nitelikli İşgücü: Doğu Anadolu Bölgesi Örneği. Eğitim Her Yerde. https://egitimheryerde.net
Sezer, S. (2025c, Eylül 22). Yetişkin Eğitim Merkezlerinde İngilizce Öğrenimi ve Kolaylığı. EPALE Türkiye Blog. https://epale.ec.europa.eu/tr/blog/yetiskin-egitim-merkezlerinde-ingilizce-ogrenimi-ve-kolayligi
T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2018). On Birinci Kalkınma Planı (2019–2023). Ankara: Resmî Yayınlar.
Yıldırım, K. (2021). Olgunlaşma Enstitülerinin dijitalleşme süreçleri ve bölgesel kalkınmaya etkileri. Türk Eğitim Dergisi, 5(1), 88-104.
