Yalan Söyleme
Okul öncesi dönemde çocuklar hayal dünyaları ile gerçeği karıştırılabiliyor. Çocuklarının yalan söylediğini düşünüp danışan anne babalar, henüz ahlak gelişiminin tamamlanmadığını unutuyorlar. Doğruyu-yanlışı, hayali- gerçeği henüz algılamayan çocuk için yanlış tutumlar sergileyebiliyorlar. Sürekli gerçek olmayan şeyleri söylemesinin de elbette bir anlamı olabilir. Bu bölümde adı “yalan söyleme” olarak geçse de onların hayal dünyalarının zenginliğini okuyacaksınız…
Çocuğum yalan söylemeye başladı, bu bir sorun mu?
Okul öncesi dönem çocukları henüz yalanla gerçeği ayırt edemez. Birçok ebeveyn, çocuğu yalan söyleme girişiminde bulunduğunda hemen kaygılanır. Yetişkinlerin söylediği yalanla çocuğun söylediğini aynı zanneder. Oysa çocuklarınki bir hayal gücüdür. Çocuklar hayal dünyalarında birçok şeyi kontrol edebilirler, yönetebilirler. O kadar yaratıcıdırlar ki yetişkinler bunun yalan olduğunu düşünür. Çocuklar okul öncesi dönemde yalan söylemez. Çocukların bir dünyası vardır ve yalan denilen şeyler de orada şekillenir. Çocuklar neden bu davranışlarda bulunuyor?
• Gerçek ile fanteziyi ayırt edemezler. Okul öncesi çocukları genellikle kurgu ile gerçeği ayırt edemez. 3-4 yaş döneminde olan bir çocuk, Yedi Cüceler ’in yaşadığını iddia edebilir. Okul öncesi çocukların ahlak gelişimi henüz gelişmediğinden yalan söylemenin kötü bir şey olduğunu ve sonuçlarını düşünemezler.
• Korku hissettiğinde yalan söyler. Kimse bağırılmaktan, tehdit edilmekten ya da şiddet görmekten hoşlanmaz. Çocuğun bazı davranışları ebeveyni tarafından tehlikeli algılandığında, çocuklar yaptığı olayı tamamen göz ardı ederler ve hile yapma yoluna girerler. Örneğin, bir vazonun kırıldığını gören annenin, çocuğuna yönelttiği “sen mi kırdın?” sorusunun otomatik cevabı “Hayır.” Ya da “Kardeşim kırdı.” Olabilir. Anne babanın gösterdiği tepki daha önce de olumsuz olmuşsa yalana başvurma olasılığı da artacaktır. Çözüm odaklı düşünen anne- babanın çocuğu ise “Vazoyu ben kırdım.” diyebilir ve annesine temizlemek için yardım edebilir.
• Yapmak istemedikleri bir şeyden kurtulmak için yalan söylerler. “ Oyuncaklarını topladın mı?” ya da “Ellerini yıkadın mı?” sorusunun cevabı genellikle “Evet.” Olur. Okul öncesi çocuklar için oyuncak toplamak ya da el yıkamak çok sıkıcıdır. Çocuklar bunları yapmamak için tam aksini söyler.
• Yaratıcı düşünce çocuğu gerçek hayata hazırlar. Çocukların yaratıcı düşünceleri, birbirinden ilginç yalanları çocuğun gerçek dünyayla baş etmesini sağlar. Çocukların kontrol edemediği yetişkin dünyasıyla başa çıkmalarının bir yolu da kontrol edebilecekleri bir dünya yaratmaktır.
• Okul öncesi yalanlar hayal dünyasını besler. Çocuklar okul öncesi dönemde gerçek ile hayali birbirinden ayırmakta zorlanırlar. Okuldaki arkadaşına “biliyor musun benim bir kardeşim var.” diyen bir çocuk kardeşi olmasını hayal ediyor olabilir. “arkadaşım yemeğe geldi, sakın o sandalyeye oturma!” diyen bir çocuk kendini sosyal hayata hazırlıyor olabilir. Bu yalanlar anne- babayı tedirgin etse de çocuk açısından faydalıdır.
Yaratıcılığının gelişimi açısından da oldukça önemlidir. Çocuğunuzun yaratıcılığına siz de katılın, beraber oyunlar oynayın.
Biz hiç yalan söylemeyiz, neden yalan söylüyor?
Klasik olacak ama anne babalar çocukların rol modelidir. Yalanın olduğu bir evde çocuk doğru ya da dürüst olmayı öğrenemez. Telefonda arayan birine eşi “Ahmet şimdi uyuyor” dedirtiyorsa ve çocuk anne ya da babanın uyumadığını görüyorsa bunun normal bir şey olduğunu öğrenecektir. Sosyal hayatında da bunu denemek isteyecektir. Anne- baba olarak ilk önce kendimize bakmak ve çocuğumuzun her davranışı kopyaladığını ve hayatına aldığını unutmamak gerekir.
Bazı yalanlar ise ilgi çekmek içindir. Bütün çocuklar tek ilgi odağının kendileri olmasını isterler. Özellikle okuldan eve geldiklerinde bütün gün anne- babalarını göremediklerinden ilgi odağı olmak için bin takla atarlar. Evinizde gündem konunuzun ne olduğu çok önemlidir. Çocuğunuz hassas olduğunuz konuya göre gerçekçi konuşmayabilir. Örneğin; anaokulunda bir çocuğa hep aynı arkadaşının vurduğunu düşünün. Baba, ilk zamanlar sürekli bugün senin canını acıttı mı?” diye sormuştur. Çocuğu da her defasında “evet” cevabını vermiştir. Öğretmenine sorduğunda bu tür olayların yaşandığını söylemiştir. Fakat bu davranışı yapanın hep aynı arkadaşı olmadığını ifade etmiştir. O zaman bu çocuk neden hep aynı arkadaşını söylemektedir? Bunun nedeni bir süre aynı arkadaşının şiddetine maruz kaldığı için olabilir. Bunun yanında babanın sürekli aynı arkadaşının yapıp yapmadığını sorması da çocuğun davranışını etkileyebilir. Çocuk şunu da öğrenmiş olabilir. Okulda aynı arkadaşım olumsuz bir şey yaptığında babam benimle ilgilenmektedir. Okul psikoloğu ile yapılan görüşmeler sonrasında baba sormayı bırakmıştır. Ama çocuk, her fırsatta “O arkadaşım bana vurdu” demeye devam etmektedir. Anne- babanın doğru tutumlarıyla ve okul psikoloğunun çalışmalarıyla davranış normale döner. Çocuklar, anne babanın hassasiyetini küçük yaşlarda öğrenmektedir.
Yalan söyleyen çocuğuma nasıl yaklaşabilirim?
Adı her ne kadar yalan söylemekse de okul öncesi çocukları aslında yalan söylemez. Kendi kurguladıkları hayallere, hikayelere, televizyondan izlediklerine inanır ve gerçekmiş gibi hayata taşır. Birçok annenin görüşme talebi bazen şöyle oluyor: kızım yalan söylemeye başladı ne yapmalıyım, bizim evde hiç yalan konuşulmaz! Öncelikle anne babanın bu durum karşısında sakin olmaları çocuğun gelişimi için oldukça önemlidir. Her anne- babanın gelişimsel olarak başına gelebilecek bir durumdur. Sizlere yardımcı olabilecek birkaç önerim var.
Aileler yalan olarak tanımladıkları söylemleri duyduklarında neler yapmalı?
• Okul öncesi dönem çocuklarının yalan söylemediğini unutmamak gerekir.
• Çocuğunuza “neden yalan söylüyorsun?” gibi sorular sormayın.
• Çocuğunuz sizinle konuştuğunda sonuna kadar dinleyin, yorum yapmayın, abartılı tepkilerde bulunmayın.
• Çocuğunuz yaptığının ne olduğunu bilmiyor, ona “buna yalan denir”. gibi tanımlamalarda bulunmayın.
• Yalana karşı nasıl tepki verdiğinizin farkında olun. Çocuğunuza karşı bağırıp onu cezalandırıyorsanız size tabi ki gerçeği söyleyemeyecek ve kendini güvende hissetmeyecektir.
• Bazen hikayeler üretir, hayali arkadaşları vardır. Onları izleyin, dinleyin. Çocuğunuz bunlarla hayal dünyasını geliştiriyor ve kendini gerçek dünyaya hazırlıyor. Hayali arkadaşlarının ya da kurguladığı hikayelerin gerçek olup olmadığını görmezden gelin. Sadece etkin bir şekilde dinleyin. Hayali arkadaşını inkar etmeyin, ona emek verdiği için takdir edin.
• Cevabını bildiğiniz sorular sormayın. Örneğin ev ödevini bitirmediğini kesin biliyorsanız, bitirip bitirmediğini de sormayın. Muhtemelen “bitirdim” cevabını alabilirsiniz. Onun yerine “ödevini bitirme planın nedir?” gibi çözüm odaklı sorular sorabilirsiniz.
Tüm bunları uzun bir süre denediğiniz halde hala yalan söyleme davranışı devam ediyorsa daha ayrıntılı bir inceleme yapılması için uzmana danışabilirsiniz.
pdr.suleerk
pdr.suleerk@gmail.com
