İnsanoğlu, tarihte varoluşuyla birlikte ahlak kavramını da içinde barındırmıştır. Toplumsallaşmayla birlikte sosyal ilişkilerin karmaşıklaşmaya başlaması, bir arada yaşamak için çeşitli kurallara ve normlara olan ihtiyacı arttırarak ahlak ve etik kavramlarını geliştirmiştir. Binlerce yılla ifade dilebilecek bir geçmişe sahip olan ahlak ve etik kavramları bugün de hala güncelliğini korumaktadır.
Etik Kelimesi
Etik köken olarak eski yunan uygarlıklarında karakter anlamına gelen ”ethos” sözcüğünden türetilmiş bir kelimedir. İnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir. Eski yunan düşünürleri etiğin hem temellerini oluşturmuşlar hem de felsefenin bir kolu olarak bu günlere kadar gelmesini sağlamışlardır. Etik ile ahlak kavramı bir arada kullanılmasına rağmen aralarında anlamsal farklılıklar da vardır. Genel olarak ahlak denildiğinde; iyi kötü doğru yanlış ..vb düşüncelere karşı alınabilecek pozisyonlar düşünülürken; içinde yaşanılan topluma göre değişen ve genelde çoğunluk tarafından herhangi bir gerekçe gösterilmeden doğru ya da yanlış kabul edilen değerlerin ve düşüncelerin toplamıdır. “İyi yada doğru” olduğu hissedilenler ahlaka uygundur. Buna karşılık etik; ahlaksal ilişkilerin davranış biçimlerini anlatan bir felsefe dalı olarak, ahlakın doğasını anlamaya çalışırken kurallara yönelik mantıklı yorumlamalar yapar. Diğer bir değişle etik; ahlak üzerine soran, sorgulayan, tartışan, doğru ile yanlışın ölçütünü araştıran bir felsefe alanı olarak evrenseldir. Ahlak ise toplumlara göre değişkenlik gösterdiği için yöreseldir.
Etiğin Amacı
Etiğin amacı, toplum için iyi olanın araştırılıp sorgulanarak istenilecek bir yaşamın oluşturulmasıdır. Etik doğru olan davranışların, toplumsal normlara dönüştürülebilmesinde kolektif paylaşım sağlayarak bireylerin ve toplumların davranışlarını etkiler. Tarih boyunca toplumların güç kazanması etik değerlerin oluşturulması ve uygulanmasını gerekli kılmıştır. Teknolojinin gelişmesiyle daha da karmaşık hale gelen toplumsal yaşam, iyinin ve doğrunun sorgusunu da güçleştirmektedir. Bundan dolayı günümüzde toplumun geneline yönelik etik kurallarla birlikte, mesleklere yönelik etik ilkeler de geliştirilmeye başlanmıştır.
Meslek Etiği
Meslek etiği, bir mesleğe üye olan insanların davranışlarını sınırlayarak, bireyin kendi kişisel değerlerinin yanında kurum değerlerini de benimsemesini amaçlamaktadır. Mesleki etik ilkeler tıp alanı gibi bazı alanlarda oldukça eski olmasına rağmen eğitim ve öğretmenlik alanında son derece yenidir. Ülkemizde 2004 ve 2005 yıllarında çeşitli düzenleme ve ilkelerle, öncelikle tüm kamu görevlilerine yönelik olarak “Kamu Görevlileri Etik Kurulu” kurulmuştur. 2010 yılında başlatılan çalışmalarla, öğretmenlik meslek etiğine yönelik taslaklar hazırlanmış , 2015 yılında çıkan genelgeyle etik ilkeler belirlenmiştir. Buna göre; tüm meslekler için genel etik kuralları olan adalet, eşitlik, doğruluk, güven, sorumluluk, tarafsızlık, saydamlık, hesap verilebilirlik …vb ilkelerin yanında; hizmette profesyonellik, mesleğe bağlılık, sürekli gelişme yenileşme, kaynakların etkin kullanımı, sevgi,saygınlık, iyi örnek olma, nezaket, hoşgörü gibi kavramları da içene alarak genişletilmiştir. Kurum içi ilişkileri,öğrencilerle ve velilerle olan ilişkileri, yönetim ve toplum ile olan ilişkileri içeren ilkelerin benimsetilmesine yönelik alt çalışmalar sürdürülmektedir.
Eğitimde Etik
Eğitim; toplumun her kesimini tümden etkilediği için, etik kurallara en çok ihtiyaç duyan alandır. Etik, eğitimin temel bileşeni olarak, öğretmen etiği de mesleğin ahlaksal sorunlarıyla ilgilenmektedir. Öğretmenlik mesleği, doğası gereği insan ilişkilerinin yoğun olduğu ve ahlaki sorumluluklarıyla etik bir meslektir. Eğitim sisteminin stratejik ögesi olan öğretmenin topluma karşı iç sorumlulukları fazladır. Öğretmenin toplumsal rol model ve diğer tüm mesleklerin öğreticisi konumunda olmasından dolayı etik davranışları görünür kılması zorunludur.
Etik Sözleşmesi
Ülkemiz kamu kurumları, etik ilkelerin benimsenmesi ne uygulanması kısmında istenilen düzeyde değildir. Etik davranışların yerleşmesini olumsuz etkileyen sosyo- kültürel ve kişisel özelliklerle birlikte kurumların yapı ve işleyişleri de sorun olarak görülebilir. Yaygınlaştırılması ve benimsetilmesi amacıyla kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlara geçtiğimiz yıllarda etik sözleşmesi imzalatılmıştır. Bu sözleşme ile; öncelikle kamu hizmetinin her türlü özel çıkar dışında halkın hizmetinde olduğunun hissettirilmesi ve hizmet kalitesinin iyileştirilmesi hedeflenmiştir. Yönetmeliklerde belirlenen etik davranış ilke ve değerlerine bağlı kalarak görev yapmanın ve hizmet sunmanın taahhüt edildiği sözleşme, etik davranış farkındalığının arttırılması adına önemli bir adımdır.
Etik İlkeler
Bununla birlikte, etik ilkelerin yasallaşmasında ziyade içselleşerek davranışa yansımasına ve toplumda kökleşmesine ihtiyaç vardır. Kurumlarda çalışanlara hizmet içi eğitimlerle meslek etiği ilkelerinin kazandırılarak, uygulama alanlarını genişletmek, etik dışı davranışları sorun alanına dahil etmek, etik bilincini toplum genelinde yaygınlaştırmak, çalışanların performans göstergelerine etik davranışları yansıtmak benimsenmesini kolaylaştıracak ve hızlandıracaktır.
Tüm kurumlarda etik değerlerin tam olarak benimsenmesi, adaleti, güveni, kuruma bağlılığı, aidiyeti, huzuru, iş motivasyonunu ve performansı arttırır. Toplumsal değerlerin korunumuyla yazılı olmayan adalet sistemini güçlenerek, ahlaksal değerlerinin kazanımı kolaylaşır. Üstten alta doğru yatay ve dikey kademede etik değerlerin benimsenmesi hem kurumlar hem de ülke adına belirleyici öneme sahiptir.
Aristo ya göre” iyiyi bilen değil, iyilik yapan insan iyidir”
Özetle; Etik değerlerin bilinmesinin yanında içselleştirilmesi önemlidir. İyi ve doğru olan davranışlar alışkanlık yani huy haline getirilmelidir. Yönetmelikte de belirlendiği şekilde etik ilkeleri dikkate almak ve sözleşmeye uygun davranmak hem görev hem de sorumluluktur.
Nermin ELMAS
KAYNAKLAR
- Acar, Gökhan “Etik Değerlerin Kurumsallaşması Üzerine Bir Araştırma
- Aydın, İnayet “ Eğitim ve Öğretimde Etik”
- Bakioğlu, Ayşen “ Türkiyenin Geleceği İçin Önemli Bir Yatırım: Etik Değerler Eğitimi”
- Erdem, Ali Rıza; Şimşek Selçuk; “Öğretmenlik Meslek Etiğinin İrdelenmesi”
- Gözütok, Dilek “Öğretmenlerin Etik Davranışları”
- Küçükoğlu, Mübeyyen “ Etik Değelerler ve Etiğin Kurumsallaşması”
