Çünkü kimde varsa ona daha çok verilecek, bolluğa kavuşturulacak ama kimde yoksa elindeki de alınacak. (Matta 13:12)
Adını İncil’de geçen yukarıdaki sözlerden alan ve ilk olarak ekonomi alanında kullanılan bir terim olan Matta etkisi, sermayesi olan kişilerin daha zengin olması, birikimi olmayanların ise gittikçe fakirleşmesi gerçeği üzerinden literatüre girmiştir. Kavramı ortaya çıkaran kişi ise sosyolog Robert King Merton’dur. Sosyologlar Matta etkisini birikmiş üstünlük ve kümülatif avantaj olarak da tanımlar.
Matta etkisinin eğitim üzerindeki yansımalarına dair araştırma yapan kişilerden biri psikolog Keith Stanoviç’tir. Ekonomide olduğu gibi eğitim yönünden zengin öğrenciler daha da zenginleşirken, yoksul olanlar daha da yoksullaşmakta hatta ellerindekinden de olabilmektedir. Okuma becerisinin kazanılması üzerine çalışmalar yapan Stanoviç, okumanın bireyin her yaptığını etkilediğini savunmaktadır. İlkokulda okumayı erken öğrenenlerin veya öğrenmiş olarak gelenlerin diğer öğrencilere göre daha avantajlı konumda olduğu görülmektedir. Okumayı ilkokul üçüncü sınıfa kadar yeterli seviyede öğrenememiş olanların ise lise son sınıftaki durumlarının parlak olmayacağı kestirilmektedir. Okuma konusunda sıkıntı yaşayan çocuklar hemen hemen hiçbir derste başarı sağlayamamakta ve diğer öğrenciler ile aralarındaki fark sürekli olarak artmaktadır. Ayrıca bu çocuklar okula uyum sağlamakta zorlanmakta ve okul terki olasılıkları da artmaktadır.
Stanoviç’e göre okumayı öğrenme konusunda sıkıntı yaşayan çocukların zihinsel işlevleri de hızlı bir gelişim gösterememekte bu da akademik becerilerde düşüşe neden olmaktadır. Kısacası okuma öğrenimi konusunda güçlükler yaşayan çocuğun diğer gelişim alanları da bundan etkilenecektir. Bilişsel gelişimi yavaşlayacak, buna bağlı olarak dil gelişimi de olumsuz seyredecektir. Genellikle çalışkan öğrencilerin sınıftaki diğer öğrenciler ve eğitimciler tarafından olumlu karşılandığı görülmektedir. Akademik olarak geride kalanlar, arkadaşları ve öğretmenleri tarafından dışlanırsa psikososyal alanda da sıkıntılar baş gösterebilir.
Yazar Malcolm Gladwell, Outliers adlı kitabında neden bazı insanların sürekli başarılı olduğunu açıklamaya çalışır. Gladwell’e göre başarı, birikmiş avantajlardan başka bir şey değildir. Başarı bireysel de değildir. İnsanlar başarılı olmak için yaratıcı olmanın, çok çalışmanın veya üstün zekaya sahip olmanın gerekli olduğuna inanırlar. Gladwell’e göre ise başarı için gerekli olan çok az şey insanın kontrolü altındadır. Doğru şartların sağlanmış olduğu bir çevrede normal zeka seviyesine sahip olan biri de çalışma yolu ile başarılı olabilir. Bu görüşe göre insanın doğduğu ülke, ailesinin sosyo-ekonomik düzeyi, kişinin kültürü, karşısına çıkan fırsatlar gibi özellikler daha belirleyici görünmektedir. Bütün bunlar önemli olmakla birlikte bu görüş insanı pasif olmaya itebilmektedir. Hayat her zaman adil değildir ve bütün insanların şartları birbirinden farklıdır. İnsanın varmak istediği noktayı belirledikten sonra, içinde bulunduğu şartları kabullenerek hedefine doğru her gün az da olsa yol alması daha makul görülmektedir.
Bu sonuçlara dayanarak her ülkenin eğitimde fırsat eşitliği sağlamak yolunda adımlar atması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Temel fizyolojik ihtiyaçlar yönünden eksiklik yaşayan bir öğrencinin akademik başarısının yüksek olması nadiren rastlanan bir durumdur. Belli bir donanımla okula gelen öğrencilerle bu olanaklardan mahrum kalanların arasındaki makasın daha çok açılmaması için her öğrenciye asgari şartlar sağlanmaya çalışılmalıdır. Okuma ve yazma gibi eğitimin temel basamaklarında sorun yaşayan öğrencilerin ilerleyen kademelerde başarılı olma şansı gittikçe azalmakta, bu da eğitimde niteliksizliğe sebep olmaktadır. Okul terklerinin artması nitelikli işgücünde azalmaya ve işsizlik oranlarında önlenemez bir yükselişe sebep olabilir. Bir sınıfta her zaman daha çok geliştirilmesi gereken öğrenciler vardır. Bu sebeple sınıf mevcudu bu ihtiyaca göre düzenlenmeli, sosyal devlet anlayışı eğitim alanında daha görünür hâle gelmelidir.
Psikolojik Danışman
Merve ALATAŞ
Kaynakça
Gladwell, M. (2009). Outliers (Çizginin Dışındakiler). İstanbul: MediaCat Yayınevi.
Matta Etkisi. 14. 12. 2021 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Matta_etkisi adresinden erişilmiştir.
Suskind, D. (2018). Otuz milyon kelime. Ankara: Buzdağı Yayınevi.
