İlk yazımda, çok önemli olduğunu düşündüğüm bir olgu olan Duygusal Zeka üzerinde duracağım. Önce “duygu” ve “zeka” kavramlarını açıklamakla başlayalım.
Duygular, yaşamlarımıza yön veren, seçimlerimizi belirleyen en önemli kavramlardan biridir. Önce birbirinden çok farklı tanımları olan zeka kavramını genel olarak inceleyelim. Zeka, klasik sözlük tanımı olarak insanın düşünme, akıl yürütme, nesnel gerçekleri algılama, kavrama, yargılama ve sonuç çıkarma yeteneklerinin tümü ve bir ruhbilim tanımı olarak soyutlama, öğrenme ve yeni durumlara uyma yeteneklerinin toplamıdır.
Zeka, bir çok bilim insanı ve araştırmacıya göre pek çok farklı şekilde tanımlanır. Örneğin, Thorndike’a göre zekâ, “Birçok düşüncesel yeteneklerin karışımından meydana gelir.” Thorndike zekâyı üçe ayırarak inceler.
Soyut ve Sözlü Zekâ: Sembol kullanarak düşünme yeteneğidir.
Pratik (Mekanik) Zekâ: Araç-gereç ve makineleri yapıp kullanmada kendini gösterir.
Toplumsal (Sosyal) Zekâ: Sosyal zekâ modeli, zekâyı bilişsel boyutları dışında değerlendiren ilk modeldir.
Amerikalı bir psikolog ve psikometrist olan ve araştırmalarının ve kuramlarının odak odak noktası zeka, yaratıcılık ve bilgelik olan Robert J. Sternberg 3 zeka bileşeni bileşimsel, bağlamsal ve deneyimsel üç alt boyutu içeren triarşik zeka kuramı ile, zekanın etkileşerek işleyen farklı bileşenlerden oluştuğunu, bireyin içsel ve dışsal dünyası ile deneyimlerinin zeka ile ilişkisi olduğunu savunmuştur.
Dr. Maruice Elias’a göre duygular, çevrelerinde neler olup bittiği hakkında insanların sahip olduğu bir çeşit uyarı sistemidir.
Halen Harvard Üniversitesinde çalışmalarına devam eden 1943 doğumlu Amerikan psikolog Howard Gardner, Çoklu Zeka Kuramını öne sürmüştür. Gardner, 1983 yılında yayınlanan “Frames of Mind” (Zihnin Çerçeveleri) adlı kitabında yedi farklı zekâ boyutunu önermiştir. Daha sonra 1999 yılında yayınladığı “Intelligence Reframed ( Yeniden Yapılandırılan Zeka) adlı eserinde yeni zekâ boyutunu da ekleyerek sekiz farklı zekâ çeşidini oluşturmuştur . Bunlar:
- Sözel-dilsel,
- Mantıksal-matematiksel,
- Görsel-uzaysal, • Müziksel-ritmik,
- Bedensel-kinestetik,
- Sosyal,
- İçsel,
- Doğacı/Varoluşsal Zekadır. Bu kapasite ya da zekâlar her bireyde farklı boyutlarda bulunmakta, farklı şekillerde ortaya çıkabilmektedir. Hatta Gardner, bu zekâ alanlarının dışında da zekâ boyutlarının olabileceğini savunmakta, çünkü insan yeteneklerinin çokluğuna bağlı olarak bu zekâ alanları ile insanın yetenekleri doğru tanımlamanın zor olabileceğini ifade etmektedir.
Peki duygusal Zeka kavramı ilk kez ve nasıl ortaya çıktı ve bu kavram son zamanlarda neden bu kadar ön planda?
DUYGUSAL ZEKA
Duygusal Zeka kavramı (EQ–Emotional Quotient ya da EI- Emotional Intelligence)1990’larda Peter Salovey ve John D. Mayer tarafından ortaya atıldı ve Daniel Goleman tarafından daha da geliştirildi ve yaygınlaştırıldı. Duygusal Zeka kişinin hem kendi duygularını yönetme hem de çevresindeki insanların duygularını anlama yeteneğidir. Duygusal Zekanın beş temel unsuru vardır: öz farkındalık, öz düzenleme, motivasyon, empati ve sosyal beceriler.
Kişisel düzeyde, duygusal zeka bize şu konularda yardımcı olur:
Duyguları incitmeden rahatsız edici konuşmalar yapma
Stresliyken veya bunalmış hissettiğimizde duygularımızı yönetme
Önem verdiğimiz insanlarla ilişkilerimizi geliştirme
İş yerinde duygusal zeka bize şu konularda yardımcı olabilir:
Çatışmaları çözme
Başkalarına koçluk yapma ve motive etme
Bir işbirliği kültürü oluşturma
Ekipler içinde psikolojik güvenlik oluşturma
Peki Duygusal Zekanın eğitimle ilintisi nedir?
Günümüzde, alışılagelmiş eğitim ve zeka yaklaşımının ötesinde, gitgide önem kazanmaya başlayan 21. yy. becerilerinden olan Empati, İşbirliği, Eleştirel ve Yaratıcı Düşünme, İletişim gibi kavramlara kapı açan bir kavram olarak Duygusal Zeka olgusunu incelemekle başlayabiliriz. Bu sosyal kategoride ele alabileceğimiz özelliklerin yanı sıra tutkularımızın, duygularımızın, güçlü yanlarımızın, zayıf yönlerimizin farkında olarak kendini daha iyi anlayabilmek ve bunları yönetme, olumlu zihniyet ve sonuçlar için düzenleme yeteneğine sahip olmakla ilgili olan Duygusal Zeka, öz farkındalık dediğimiz, günümüzde iyi oluş, ders başarısı, eğitsel tatmin gibi konularda da önemli etkisi olan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.
Öğrencilerin duygusal zekaları ile sınıf davranışları arasında güçlü bir ilişki vardır. Düşük duygusal zekaya sahip öğrenciler, odaklanmak ve akranlarıyla ilişki kurmakta zorlanabilirler veya hatta saldırganlık gösterebilirler. Düşük duygusal zekaya sahip öğrenciler, duygularını akranlarıyla iletişim kurmakta zorlanırlar ve bu, sınıf arkadaşlarıyla arkadaşlık kurmakta ve hatta yetişkinlerle ilişkiler kurmakta zorlanmaları ile sonuçlanabilir. Saldırganlık, düşük duygusal zekaya sahip öğrencilerde yaygın bir sorundur çünkü iletişim kurmak veya duygularını uygun şekilde yönetmek için ihtiyaç duydukları becerilere sahip değillerdir. Bu davranış sorunları tipik olarak okul öncesi ve ilkokulun ilk yıllarında ortaya çıkar ve bu noktadan itibaren ciddiyeti artar.
Peki okullarda Duygusal Zekayı nasıl geliştirebiliriz? İşte öğretmenlerin sınıfta uygulayabileceği birkaç teknik önerisi:
Aktif dinleme
Aktif dinleme becerisi, gerçek iki yönlü iletişim oluşturmaya yardımcı olmanın önemli bir parçasıdır – ve bu sadece dikkat etmekten çok daha fazlasıdır. Diyaloğu gerçekten takip etmeyi ve kendi beden dilinizi kullanarak başkalarına yanıt vermeyi, ardından alınan anahtar mesajları sözlü olarak özetleyerek anladığınızı gösterebilmeyi içerir.
Duygular için kelime hazinesi
Araştırmacı Lisa Barrett, öğrencilerin duygu kelime dağarcıklarını artırmalarına yardımcı olarak kişilerarası becerilerin geliştirilebileceğini belirtiyor. Öğrencileri “üzgün”, “hayal kırıklığına uğramış” ve “üzgün” arasındaki farkı anlamaya teşvik etmek, her biri için uygun stratejiler geliştirmek için bir sıçrama tahtası görevi görür. Kısacası, öğrendiğiniz her duygu kelimesi, gelecekteki duygusal zeka için yeni bir araçtır. Bunu öğrencilere tanıtmanın basit bir yolu alfabe oyunu oynamaktır: sınıf olarak alfabenin her harfi için kaç farklı duygu bulabilirsiniz.
Öz farkındalık geliştirmek
İyi bilinen bir araştırma, araştırmacıların öğrencilere bir testte nasıl olduklarını düşündüklerini sorduğunu ve ardından algılarını gerçek sonuçlarla karşılaştırdığını gördü. Çoğu öğrencinin yeteneklerini abarttığını buldular ve bu, başarısız olan öğrencilerde büyük olasılıkla böyleydi. Bu, Dunning-Kruger etkisi olarak bilinir ve eğitimde en yaygın düşünme yanlılıklarından biridir.
Empati geliştirmek
Çocuklar genellikle, öğretmenlerin ve öğrencilerin birbirleriyle empati kurmasını izlemek de dahil olmak üzere, başkalarının bunu nasıl gösterdiğini gözlemleyerek empati geliştirir. “Anlıyorum/fark ediyorum/görebiliyorum” gibi ifadeler kullanmak öğrencilere başka bir bakış açısını anlamanın nasıl ifade edilebileceğini göstermeye yardımcı olabilir.
Duyguları ve Öz-düzenlemeyi yönetmek
Öz düzenleme teknikleri neye benziyor? Sporcular tarafından sınıfa uygulanabilecek yaklaşımlar vardır – ilkeler aynı kalır. Bunlar, örneğin, olayları bir tehditten ziyade bir fırsat olarak görmeyi ve kendi kendine faydalı konuşmaları içerir. Öğrencilere duygusal yönetim becerilerinin sabit olmadığını, geliştirilebileceğini pekiştirin. Bu, genellikle büyük bir zaman diliminde aşamalı bir süreç olduğundan, hem öğrenci hem de öğretmen için önemli miktarda çaba ve sabır gerektirir.
Tüm bu bilgilerden yola çıkarak, günümüzde 21. yy becerileri olarak da ele alınan Empati, öz farkındalık gibi kavramları içeren Duygusal Zekanın, kaliteli ve doğru iletişim, duyguları doğru tanımlama ve ifade etme gibi pek çok gerek günlük hayat gerek eğitim hayatında önemi olan konuları içermesi bu olgunun önemini arttırmaktadır. Kişisel düşüncem, toplumda Empati eksikliğinden kaynaklanan pek çok sorunun da Duygusal Zekanın üzerine odaklanarak önlenebileceği, hem birey hem de toplum olarak çok daha tatmin edici bir başarı ve mutluluk seviyesine ulaşılacağı görüşündeyim.
Kaynaklar:
İlgar, M.Zeki. (2018). STERNBERG’İN BAŞARILI (ÜÇLÜ ) ZEKA KURAMI. Journal of Turkish Studies. 13. 781-800. 10.7827/TurkishStudies.13957.
https://zekatesti.com.tr/Zeka-Testleri-Nelerdir-Iq-Nasil-Olculur-m-304
https://www.egitimtercihi.com/spot/16299-zekanin-tanimi-ve-turleri.html
https://cpduk.co.uk/news/emotional-intelligence-a-key-21st-century-skill
https://www.edutopia.org/social-emotional-intelligence-learning-education
https://uskudar.edu.tr/pozitif-psikoloji/duygusal-zeka
https://www.psychologytoday.com/us/basics/emotional-intelligence
https://study.com/academy/lesson/the-importance-of-emotional-intelligence-in-education.html
https://medium.com/@dogokon/gardner%C4%B1n-%C3%A7oklu-zeka-kuram%C4%B1-78d898531d4d
https://www.theguardian.com/teacher-network/2017/nov/03/emotional-intelligence-why-it-matters-and-how-to-teach-it
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN PSİKOLOJİSİ) ANABİLİM DALI DUYGUSAL ZEKA VE DUYGUSAL ZEKANIN GELİŞİMİNE KATKIDA BULUNAN ETKENLER YÜKSEK LİSANS TEZİ Firdevs MABOÇOĞLU Ankara 2006
