Görme yetersizliği; Görme gücünün kısmen ya da tamamen yetersizliğinden dolayı, bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur.
Görme Engelli Bireylerin Ne Gibi Özellikleri Vardır?
Görme engelinin derecesi ne olursa olsun (az gören-hiç görmeyen), görme problemi olan çocukların gelişimsel, bilişsel ve sosyal özellikleri konusunda eğitimden yararlanma olanakları vardır. Bunun için de öncelikli olarak ne gibi özellikleri olduğunun bilinmesi gerekir.
Dil öğrenilen bir özelliktir ve işitsel olması nedeniyle görme güçlüğü olanların dil gelişimlerine olumsuz etkisi yok denecek kadar azdır. Olumsuz sayılabilecek en belirgin özellik kör olan bireylerde daha çok görülen “Verbalism” yani aşırı sözcük kullanmadır.
Körlük, düşük zekanın belirleyicisi değildir. Ancak görme ile ilgili yaşantılarının zengin olmayışı nedeniyle yeterli eğitim olanaklarının sağlanması gerekmektedir.
Kavramsal gelişimleri, normal olan çocuklara oranla daha geridir. Özellikle soyut kavramlarda başarı düşüktür. Bunun nedeni ise uygun öğrenme yaşantılarının olmayışıdır.
Görme engelli çocukların en fazla sıkıntı çektiği konu, alan kavramıdır. Çünkü diğer duyularını kullanarak öğrenme çabası göstermekte, alana ilişkin bilgilerde diğer duyuları sınırlı kalmaktadır.
Hareket özgürlüğündeki becerileri kazanabilmesi için görme engelli çocuğun, fiziksel engellerin farkına varması gerekmektedir. “Engel Duyusu” olarak nitelenen bu duyu, bireyin önündeki engelin yerinin ve yönünün algılanarak belirlenmesinde etkilidir. Yer ve yön, işitsel olarak algılanır ve belirlenir. Bunun için yankılanmalardan yararlanılır. Bu yolla engel duyusu gelişir. Görme engelliler, dikkatlerini yoğunlaştırarak daha iyi ayrım yaptıklarından dolayı işitme ve dokunma duyularını daha iyi kullanmaktadırlar.
Görme Engelli Bireylerin Eğitimleri
Görme engelli bireylerin eğitimine yönelik çalışmalar 1500 yıllarda başlanmıştır. İlk çalışmalar normal yazının tahtaya kabartılması olarak başlamıştır. 1670 yılında değişik noktalardan oluşan bir yazı sistemi oluşturulmuştur. Ancak şu an kullanılan Braille alfabesi ismini aldığı Fransız Louise Braille tarafından geliştirilmiştir ve 6 noktanın kombinasyonu üzerine kurulmuştur. Yazının öğretilmesi için braille tablet, braille kalem ve bristol kağıt gibi materyallar kullanılır. Braille alfabesi yazılı materyali okuyamayacak kadar göremeyen bireyler tarafından kullanılır. Okuma, parmakların basılı olan kabartma harfleri duyumlaması ile gerçekleşmektedir.
Bağımsız Hareket Becerileri
Bağımsız hareket, görme kalıntısını ve geri kalan duyuları kullanarak bir yerden diğer bir yere güvenli ve bağımsız olarak gidebilme becerisidir.Bu ulaşımın gerçekleşmesi için bağımsız hareket ile ilgili beceriler öğretilmelidir. Bunun için kullanılan en önemli araçlardan biri beyaz bastondur. 1944’te Richard Hoover tarafından geliştirilmiştir. Bağımsız dolaşmada en çok kullanılan araçtır. Uzun beyaz baston yürürken zemine hafifçe dokundurularak sürüklenir. Kullanan kişi, zeminin pürüzlülüğü, delikler, merdivenler ve diğer engeller hakkında dokunma ve yankı aracılığı ile bilgi edinerek harekete geçmektedir. Geleneksel yaklaşıma göre baston kullanımını öğretmek için okul yaşları beklenmekteydi, ancak şu anda pek çok görüş çocuğun yürümede bağımsız hale geleceği zamana kadar bu eğitimin tamamlanması yönündedir. Görme engelli bireylerin güvenli hareket edebilmesi için baston kullanmaları çok önemlidir.
Görme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Öğretmenlerine Öneriler
- Az gören/görme engelli öğrencinizi sırasına kolaylıkla girip çıkabileceği şekilde sınıfın ön tarafına oturtun.
- Az gören öğrencinizi güneş ışınları arkadan gelecek şekilde sınıfta uygun sıraya oturtun.
- Dersi açık ve anlaşılır bir ses tonuyla öğrenciye dönerek anlatın.
- Öğrenciye okulun bölümleri ile sınıfı tanıtarak, bağımsız hareketini sağlayacak ipuçlarını belirleyin, gerekiyorsa belirlediğiniz bölümlere Braille kabartma yazı/kabartma sembol ile etiketler hazırlayarak yerleştirin.
- Öğrenciye çevresini tanıtırken başlangıçta çocuğun elini, elinizi üzerine koyarak çevreyi ve nesneleri tanıtın, nesnelerin neye benzediğini ve nasıl kullanıldığını açıklayın.
- Sınıftaki diğer öğrencilere görme engelli öğrencinizin özelliklerini anlatarak, görme engelli öğrencinizin bağımsız hareket etme becerilerini sağlayacak tedbirleri birlikte belirleyin.
- Öğrencinin sınıf arkadaşlarının seslerini ayırt ederek isimleri ile tanıması için, etkinlikler düzenleyin. (Örnek: sorduğunuz soruya cevap veren öğrencinin adının söylenmesi, “Şimdi Zeynep cevap verecek.” denmesi veya “Ayşe soruma doğru cevap verdi.” denmesi gibi.)
- Sınıftaki eşya, araç ve gereçlerin yerlerini sabit tutun, değişiklik yaptığınızda öğrencinizi haberdar edin.
- Öğrencinin okula uyumda yaşadığı güçlüklerin üstesinden gelmesi için okul rehber öğretmeni ve aile ile iş birliği yaparak alınacak önlemleri belirleyin.
- Öğrencinizin sırasını paylaştığı arkadaşına uyumunu ve ona olan güvenini arttırmak için sıra arkadaşına görme engelli öğrencinize nasıl destek olacağına ilişkin bireysel olarak bilgi verin ve onun olumlu davranışlarını ve çabalarını ödüllendirin.
- Az gören öğrencilere yönelik olarak ders materyallerini büyük punto ile hazırlayın.
- Sınıfta görme güçlüğü olan öğrencinizle konuşurken kendisiyle konuştuğunu anlaması için adını söyleyin.
- Öğrencinize isteklerinizi belirtirken “Şunu bana ver.” gibi görmeye dayalı cümlelerle ifade etmeyin, bunu yerine “Sağ elinin yanında duran kalemi bana ver.” şeklinde açık yönerge vermeye dikkate edin.
- Ders sırasında tahtaya konuları yazarken, sözel olarak da ifade edin.
- Öğrenciye uygulanacak sınavda sınav sorularını okuyan kişinin diksiyonunun düzgün olmasına dikkat edin.
- Sınav sorularını okuyan kişinin sınav yapılan dersle ilgili bilgisi olmasına dikkat edin (Örnek: İngilizce dersi sınavında, soruları okuyan kişinin İngilizce bilmesi)
- Sınav sırasında öğrencinin isteği doğrultusunda, soruların tekrar okunması için olanak sağlayın,
- Öğrencinin sınav sürecinde soruların başka kişiye okutulması sırasında doğan zaman kaybını ek süre olarak sınava dahil edin.
- Sınıf ortamında görme engelli veya az gören öğrencinin derse katılımını sağlamak için her derste ona en az bir iki soru sorun.
- Öğrencinin sınıfta dersi takip edebilmesi için Braille olarak not tutabilmesine imkân tanıyın, gün içinde tuttuğu notları arkadaşıyla karşılaştırması için zaman verin.
- Öğrenciye kabartma yazı ile tuttuğu notları okutun.
- Sınavlarda cevabı karmaşık çizim ve şekillere dayanan sorular sormayın.
- Öğrencinizin öğrenmesini destekleyecek araç ve gereçlerin (kabartma daktilo, masa tableti, kabartma yerküre vb.) sınıf içinde kullanımını destekleyin.
- Öğrencinizi kendi içinde gösterdiği gelişme ile değerlendirin ve öğrencinizin yapamadıklarına değil yapabildiklerine yoğunlaşın.
- Öğrencinizin başarılarını anında ödüllendirin.
- Sosyal iletişimin ve etkileşimin arttırılması amacıyla öğrencinizin sınıf arkadaşlarıyla uyum sağlaması için etkinlik planlayın ve bu etkinliklere katılmalarını sağlayın.
- Öğretim materyali, ders programlarını destekleyici biçimde dersin hedef ve kazanımlarına uygun seçin ve hazırlayın.
- Öğretim materyali, dersin konusunu oluşturan bütün bilgilerle değil, önemli ve özet bilgilerle donatın.
- Öğretim materyalinde kullanılacak görsel özelliklerini(resim,grafik,renk vb.) materyalin önemli noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılın, aşırı kullanımdan kaçının.
