HELİKOPTER EBEVEYN TUTUMUNUN ÇOCUK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Helikopter ebeveynlik, ebeveynin çocuk yetiştirme anlamında aşırı derecede müdahaleci olduğu bir tutum olarak ifade edilmektedir. Buna göre, helikopter ebeveynlik ile pek çok olumlu psikolojik ve davranışsal yaşantı arasında negatif yönlü ilişki vardır. Helikopter ebeveynlik derecesi arttıkça çocukta psikolojik ve davranışsal sağlık düzeyi azalmaktadır (Coşkun ve Katıtaş, 2021). Çocuğun, yetişkinlik döneminde göstereceği davranışlar erken yaşlardan itibaren gördüğü ebeveyn tutumlarından etkilenmektedir (Yazgan, 2022).
İnsanın tüm gelişim basamakları göz önüne alındığında, ebeveyn tutumlarının çocuk üzerindeki etkisi bebeklikten başlayarak yetişkinlik dönemini de kapsayacak şeklide yaşam boyu devam etmektedir. Bu açıdan düşünüldüğünde ebeveyn tutumlarının çocuğun psikolojik iyi oluşu üzerinde kritik derecede değer taşımaktadır. Ebeveynler, çocuk yetiştirirken farklı tutumlar benimsemektedir. Helikopter ebeveyn tutumu, bazı ebeveynlerin çocuk yetiştirme tutumlarından biridir.
Helikopter ebeveynlik, psikoterapist Ginott tarafından 1969 yılında kavramsallaştırılmıştır. Ginott, çocuklarına aşırı derecede ilgi gösteren, çocuklarının yapması gereken sorumlulukları üstlenen, onlara aşırı derecede müdahale edip onları hayatlarının merkezine koyarak mükemmeliyetçi beklenti içinde olan ebeveynlik tutumunu “helikopter ebeveynlik” olarak adlandırmıştır (Çetin-Avcı ve Güleç-Şatır, 2020). Gençdoğan ve Gülbahçe’nin (2021) helikopter ebeveynlik tanımı ebeveynlerin çocukların çevresinde pervane gibi dönmelerini, onlardan uzaklaşmak istememelerini, çocuğa yönelik aşırı derecede bir müdahale tarzını ifade etmektedir. Bu ebeveynlik tutumundaki aşırı korumayı içeren müdahale tarzı çocuklar tarafından onaylanmamaktadır. Helikopter ebeveyn tutumunu deneyimleyen çocuklar, ebeveynleriyle iletişimsel sorunları olduğunu belirtmekte, buna rağmen onlarla bir arkadaş gibi olduklarını ifade etmektedir (Okant-Yaşin ve Özcan-Demir, 2020). Etkili iletişimin özünde iç ve dış dünya arasında bir denge kurulması bulunmaktadır. Çocuk, kendi dünyasıyla uyumlu bir yaşantı sürerken aynı zamanda dış dünyayla da uyumlandığında etkili bir iletişimin varlığından söz edilebilir. Hem kendini hem de diğer insanları gerçekçi olarak değerlendirebilmek, etkili iletişimin özellikleri arasında bulunmaktadır (Cüceloğlu, 2013). İletişim, hayatı iyi oluş içinde sürdürebilmek için gereklidir (Seçkin ve Hasanoğlu, 2021).
Aşırı müdahale eden ebeveyn tutumu çocukların kendi sınırlarını belirlemeleri için gerekli olan alanın açılmasını engellemektedir; bu açıdan düşünüldüğünde çocuklar için sınır eğitimi verilmesi, onların kendi sorunlarının sorumluluğunu üstlenmeleri anlamını da taşımaktadır (Cloud & Townsend, 2022). Sınırlar kadar önemli bir diğer konu ise sosyal-duygusal gelişimdir ki çocukların problem çözmelerinde onlara yardımcı olabilecek bir gelişim alanıdır. Duyguları ebeveynleri tarafından onaylanan çocuklar, hissettikleri duygu ne olursa olsun kabul görme (koşulsuz kabul) yaşantısını deneyimleme fırsatına erişmektedir. Aksi durumda ise kendi duygularından emin olmama halini yaşayabilmektedir. Olumsuz yaşantılar sonucunda kendi duygularına güvenemeyen çocuklar, bu olumsuz yaşantıları düzenlemek ve duygularının yükünü hafifletmek adına öz düzenleme becerisi kazanma gibi yaşantılardan mahrum kalmaktadır. Öz düzenleme becerisi, karşılaşılan problemlerin çözme becerisi edinmede yardımcı bir beceri olarak değerlendirilmektedir. Duruma uygun davranışlar sergileme, mantıksal düşünme becerisi kazanma yaşantılarında da öz düzenleme becerisinin etkisi görülmektedir (Rose, Gilbert, Richards, 2021). Helikopter ebeveyn tutumuyla muhatap olan çocuklar, kendi sorunlarını çözme girişiminden mahrum kalma eğilimindedir.
Çocuk, içine doğduğu ailenin çocuk yetiştirme konusundaki yaklaşım tarzından etkilenir. Her ebeveyn tutumunun çocuğun dünyasına yansıması ebeveynlik yaklaşımına göre farklılaşmaktadır. Kozikoğlu ve Uygun’un da (2020) belirttiği gibi aşırı koruyucu ebeveyn tutumuyla yetişen bir çocuk özgüven bakımından desteklenmeye ihtiyaç duymaktadır. Helikopter ebeveyn tutumuyla yetişen çocuk ise yaşam becerilerinin gelişimi konusunda desteğe ihtiyaç duyabilmektedir (Okant-Yaşin ve Özcan-Demir, 2020). Bunun sebebinin ebeveynleri tarafından gelişim fırsatlarının kontrol edilmesi olduğu düşünülmektedir. Bir başka deyişle, çocuğun sorumluluklarını ebeveynleri yerine getirdiğinde, çocuğa gelişimi için uygun alanlar açılamaz. Böyle bir yaşantının sonucunda da helikopter ebeveyn tutumuyla yaşayan çocuklar kimi gelişim fırsatlarını deneyimlemek konusunda dezavantajlı duruma düşebilir.
Çocuğun gelişmesine sağlıklı bir biçimde yeteri kadar destek veren aile atmosferinde çocuğun ilgi ve ihtiyaçları önemsenmektedir. Ebeveynlerin çocuğa sadece kendi isteklerine göre yaklaşması, olumsuz sonuçlar doğurmakta, çocuk kendi yaşamında kendi olarak var olma olanağından mahrum kalmaktadır. Yeteri kadar iyi bir ebeveynden çocuğun potansiyelini gözeten bir eğilim göstermesi beklenmektedir (Cüceloğlu, 2014). İnsanın gelişimi tüm hayatı boyunca devam eder. Erken çocukluk dönemi ise gelişim dönemleri içerisinde en önemli ve kritik bir süreci ifade eder (Bilge-Selçuk, 2021; Beyaz, 2021). Gelişim insanın en temel ihtiyaçları arasında yer almaktadır. Çocuklar, gelişmeye yönelik ihtiyaçlarının karşılandığı bir ebeveyn tutumuyla muhatap olduklarında içsel motivasyonları bu durumdan olumlu yönde etkilenmektedir (Bolat, 2016).
Mavi Tuğba Ateş
Erken çocukluk eğitimcisi/Psikolojik danışman
KAYNAKÇA
Beyaz, E. (2021). Helikopter ebeveynlik. M. Dalkılıç (Ed.). Scientific Developments for Health and Life Science, 587.
Bilge-Selçuk, A. (2021). Her koşulda ebeveynlik. İstanbul: Epsilon Yayınevi.
Bolat, Ö. (2016). Beni ödülle cezalandırma. İstanbul: Doğan Kitap.
Cloud, H. & Townsend, J. (2022). Çocukta sınırlar. (çev. B. S. Haktanır). İstanbul: Diyojen Yayıncılık. (Orijinal çalışmanın basım tarihi 1998).
Coşkun, B. ve Katıtaş, S. (2021). Kantarın topuzunu kaçırmak: helikopter ebeveynlik ve eğitsel değişkenlerle ilişkisi üzerine bir tarama. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(3), 1053-1069. doi: 10.30783/nevsosbilen.914927
Cüceloğlu, D. (2013). İçimizdeki çocuk. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Cüceloğlu, D. (2014). Başarıya götüren aile. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Çetin-Avcı, S. ve Güleç-Şatır D. (2020) Yeni bir kavram: Helikopter ebeveynlik. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi, 3(2), 163-168. DOI: 10.38108/ouhcd.738884
Gençdoğan, B. ve Güzelbahçe, A. (2021). Psikolojik iyi oluş ve yaşam doyumunun bir yordayıcısı olarak algılanan helikopter ebeveyn tutumu. Milli Eğitim Özel Eğitim ve Rehberlik Dergisi, 1(1), 66-98.
Okant-Yaşin, Ç., Özcan-Demir, N. (2020). Türkiye’de helikopter ebeveyn sahibi olan Y neslinin aidiyet, yaşam becerisi ve özgüven problemleri. DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7(2), 450-470.
Rose, J., Gilbert, L. & Richards V. (2021). Erken çocuklukta sağlık ve iyi oluş. (çev. N. Kuru, S. Erdoğan, B. Madi). İstanbul: Sola Yayınları.(Orijinal çalışmanın basım tarihi 2016).
Seçkin, S. ve Hasanoğlu, A. (2021). Çocukta rezilyans. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Uygun, N. ve Kozikoğlu, İ. (2020). Çocukları okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden ebeveynlerin tutumlarının incelenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(3), 1494-1507.
Yazgan, A. M. (2022). Proje çocuklar ve helikopter ebeveynler üzerine bir analiz. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 22(55), 227-258. DOI:10.21560/spcd.vi.776675
