Romantik ilişkiler kurmak ve geliştirmek bireyin hayatında önemli görülen olaylar arasında yer alır. Romantik ilişkiler genelde hoşa giden duygular içermekle birlikte bazen istismar gibi istenmeyen durumlara da sebebiyet verebilmektedir (Kılınçer ve Dost, 2014). Romantik ilişkide görülen istismar kavramı planlanmış veya rastgele faaliyetler sonucunda, eşlerin biri ya da her ikisi tarafından gösterilebilen, maruz kalanda fiziksel, sosyal, duygusal, cinsel veya başka alanlarda hasar yaratan eylemler olarak tanımlanmaktadır (Seçim, 2017). Bu yaşantılar bireylerin sonraki dönemlerde yeni romantik ilişkiler yaşama ihtimalini düşürmekte, bireyde kalıcı veya geçici zararlara, hatta kişinin sağlığını zora sokacak durumlara girmesine sebep olabilmektedir (Öngün ve Ünsal, 2018). Romantik ilişki istismarı toplum için de bir tehlike unsuru olmaktadır (Bulut vd., 2020). Özellikle ergenlik döneminde bireyin ilgisi aileden çok akranlarına doğru bir kayma gösterir. Ergenlik dönemine açıklık getirmeye çalışan psikanalitik kuram, ekolojik kuram, Sullivan tarafından ortaya atılan yakın ilişkiler kuramı gibi kuramlar, romantik ilişkilerin ergenin dünyasında ne kadar önemli işlevlerinin olduğunu göstermektedir (Bugay ve Çok, 2015).
Lewis ve Fremouw (2001), romantik ilişkilerde yaşanan istismarı dört ana başlık altında kategorize eder. Bunlar fiziksel, cinsel, ekonomik ve psikolojik şiddettir. Ergenlerde cinsel ve psikolojik şiddet en az fiziksel şiddet kadar yaygındır (Bugay ve Çok, 2015). İstismar türleri içerisinde bulguları en belirgin olduğu için fiziksel istismar daha kolay fark edilebilmekte ve daha kolay kayıt altına alınabilmektedir (Seçim, 2017). Bir başka istismar türü olan cinsel istismar Topçu’nun (2009) tanımına göre, insanlar tarafından uygun bulunmayacak şekilde cinsel tatmin duygularının etkisi altında tek taraflı olarak gösterilen fillerden oluşur. Cinsel istismarın gerçek düzeyini saptama konusunda eldeki veriler yetersiz kalmaktadır, çünkü yapılan bir araştırmaya göre cinsel istismara uğrayan bireylerin yalnızca %15’i bu durumu ilgili mercilere bildirmektedir (Uçar, 2014). Diğer bir istismar türü ise duygusal istismardır. Duygusal istismar diğer istismar türlerinin hem bir ögesi hem de sonucu durumunda olan şemsiye bir kavram olarak görülmektedir (Seçim 2019). Duygusal istismar tek başına da görülebilir, diğer istismar türlerine eşlik ediyor da olabilir. Duygusal istismar alanyazında daha çok yetişkin istismarı olarak bilinmektedir (Karanis, 2016). Diğer bir şiddet türü olan ekonomik şiddet Gökkaya’ya (2011) göre diğer şiddet türlerine nazaran daha az konuşulmasına rağmen kadınların gördüğü diğer şiddet türlerinin temelinde yer alır. Başka bir deyişle kadınların ekonomik olarak başkalarına bağımlı hâle gelmesi, genellikle onların diğer istismar türlerine de açık olma riskini artıran bir unsur olarak görülmektedir.
Alanyazında romantik ilişkide istismar ile ilişkili olan kavramlar incelendiğinde benlik saygısı ve istismar edilme arasında bir ilişki olduğu görülmüştür. Kılınçer ve Dost’un (2014) çalışmasına göre bireyin benlik saygısı puanları arttıkça algıladığı istismarın düzeyinin azaldığı sonucuna ulaşılmıştır. Yine bu çalışmada kaçınan bağlanma stiline sahip olmak ve romantik ilişkide istismara maruz kalmak arasında pozitif yönde bir korelasyon olduğu görülmektedir.
Flört şiddetinin cinsiyete göre değişip değişmediğini inceleyen bir araştırmada (Fidan ve Yeşil, 2018), çalışmaya katılan 30 kız öğrencinin hepsinin psikolojik ve sosyal flört şiddetine maruz kaldığı görülmüştür. Bunlardan 10’u fiziksel, 9’u cinsel şiddete uğradığını belirtmiştir. Çalışmaya katılan 30 erkek katılımcının tamamının romantik ilişkilerinde sosyal ve psikolojik şiddet uyguladığı görülmüş; bunlardan 3’ü cinsel şiddet, 12’si fiziksel şiddet olarak tanımlanmıştır. Bununla birlikte alanyazın incelendiğinde erkeklerin kadınlardan daha fazla istismar algıladıkları görülmektedir (Öngün, 2016). Kılınçer ve Dost’un (2014) çalışması da bu bulguyu doğrular niteliktedir.
Literatürde boyun eğici davranışlar ile romantik ilişkide istismara maruz kalma arasında bir ilişki olup olmadığını inceleyen çalışmalarda, boyun eğici davranışlar ile algılanan istismar arasında pozitif yönde bir korelasyon olduğu görülmüştür (Kumcağız vd., 2018). Başkalarını kırmamaya çalışma, hayır diyememe, aşırı verici olma, öfkesini gösterememe ve hep onaylanma ihtiyacı içinde olma ile karakterize edilen boyun eğici davranışlar, (Göktuna, 2007) romantik ilişkide algılanan istismarın bir yordayıcısı olarak bulunmuştur. Yine Kumcağız vd.’nin (2018) bulgularına göre bireyin çocuklukta ihmâl ve istismar gibi örseleyici yaşantılara sahip olması, bununla birlikte bireylerin çocuklukta ebeveynleri tarafından kontrol edilmeye ve denetlenmeye çalışılması, ilerleyen yaşam dönemlerinde romantik ilişkide algıladığı istismarın daha fazla olmasına yol açmaktadır.
Tartışma ve Sonuç
Romantik ilişkilerde maruz kalınan istismarı yordayan değişkenler alanyazındaki çeşitli araştırmalar ine incelenmiştir. Bu çalışmaların birinde, kaygılı bağlanma stilinin romantik ilişkide algılanan istismar düzeyini artırdığı sonucuna ulaşılmıştır (Kılınçer ve Dost, 2018). Bağlanma stilleri erken dönem yaşantılarıyla şekillendiği için çocuğun anne babasının bu dönemde bilinçli olması önemlidir. Kumcağız vd.’nin (2018) yaptığı çalışmanın bulguları da bunu destekler niteliktedir. Çalışmaya göre ebeveynlerin çocuklarına ilgi göstermesi ve onları kabul edici bir tutumla yaklaşması, bireylerin ilerleyen zamanlarda romantik ilişkilerinde algıladıkları istismar düzeyinin düşük olmasını sağlamaktadır. Tam tersi çocuklarını tahakküm altına almaya, denetlemeye yönelik tutumları bulunan anne babaların çocukların romantik ilişkilerinde algıladıkları istismar düzeyi daha fazladır. Ana-baba eğitimlerinde bu konuların üzerinde durulması ve farkındalık kazandırılmaya çalışılması önemli görülmektedir.
Tagay vd.’nin (2018) yaptığı çalışmada benlik saygısı puanları arttıkça romantik ilişkideki istismarın azaldığı görülmüştür. Kılınçer ve Dost’un (2018) çalışma bulguları ile tutarlı olan bu sonuçlar, bireyin kendisini algılama biçiminin ilişkilerine nasıl yansıdığını göstermektedir. Psikolojik danışmanların istismara maruz kalan bireylerle çalışırken benlik saygısı üzerinde durmaları önemli görülmektedir.
Romantik ilişkide istismara maruz kalma düzeyini azaltan en önemli ve müdahale edilebilir değişkenlerden birisi istismar hakkında farkındalığa sahip olmadır. Duman’ın (2019) yaptığı çalışma da bu görüşü desteklemektedir. Farkındalık kazanma yolunda en etkili yöntemlerden biri bireylere verilecek olan eğitimlerdir. Sağlıklı romantik ilişkilerin ne olduğu, nasıl kurulabileceği ve geliştirilebileceği gibi konularda özellikle ortaöğretim ve yükseköğretim düzeyindeki öğrenciler olmak üzere, eğitim almak isteyen herkese bu yolla bilinç kazandırılabilir. Bu eğitimlerde ayrıca, birey istismara maruz kaldığı zaman iletişime geçebileceği yerlerin ve görevlilerin de bilgileri aktarılmalıdır.
Romantik ilişkide geçirilen süre ile istismar yaşantıları arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu da alanda yapılan çalışmanın bulguları arasındadır (Kılınçer ve Dost, 2018). Eşlerin birlikte katılacağı evliliği güçlendirme programı gibi etkinliklerin ilişki problemlerini azaltabileceği ve romantik ilişkide istismar yaşantılarını azaltabileceği öngörülmektedir.
Alanyazındaki başka bir araştırma romantik ilişkilerde akıldışı inançlara sahip olmanın, fiziksel ve duygusal istismara uğrama düzeyini artırdığını göstermektedir (Kaygusuz, 2013). Bununla birlikte problem çözme becerilerinin düşmesi de çalışmanın bulguları arasındadır. Psikolojik danışmanlar romantik ilişkide istismara uğrayan bireylerle çalışırken irrasyonel inançlar ile de çalışmalıdır. Akılcı duygusal davranışçı terapi teknikleri kullanılarak bireyin hatalı ve kendine zarar veren inançlarının yerine daha işlevsel ve akılcı olanların koyulması faydalı olabilir. Ayrıca bireye problem çözme adına beceri eğitimleri verilmesi de istismar yaşantılarını azaltmada önemli görülmektedir. Kemaloğlu’nun (2021) çalışması da bu sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Bu çalışmaya göre romantik ilişkide kadın ve erkeğin rollerine ve tutumlarına yönelik kalıp yargılara sahip olmak istismarın anlamlı bir yordayıcısı olarak bulunmuştur. Erkeğin baskın ve atılgan, kadının itaatkâr olduğuna ilişkin kalıp yargılar eğitimler yolu ile kırılmaya çalışılmalıdır. Ayrıca yapılan birçok araştırmada erkeklerin romantik ilişkideki istismarı algılama düzeyinin kadınlardan daha fazla olduğu görülmektedir (Tagay vd., 2018; Direk, 2020; Kılınçer ve Dost, 2018; Savoly vd., 2014). Bu da romantik ilişkide kadın ve erkek rollerine karşı sahip olunan kalıp yargıların değerlendirilmesi adına dikkate alınması gereken bir sonuçtur.
İstismar mağdurları ile bireysel veya grup hâlinde psikolojik danışma uygulamaları yapmak, mağdurun sosyal destek sistemini güçlendirici girişimlerde bulunmasını sağlamak, istismar yaşantıları geçirilmeden önce bireylere önleyici tarzda müdahale planları uygulamak ve sağlıklı ilişkiler üzerine eğitim programları ile farkındalık kazandırmaya çalışmak, ana-baba eğitimleri ile çocukların daha erken yaşam dönemlerinde alacağı hasara azaltmaya çalışmak, bireylerin benlik saygısı ve bağlanma stilleri gibi konuların üzerinde çalışarak psiko-eğitimler düzenlemek, istismara maruz kalınması hâlinde bireylerin kimlerle ve hangi kurumlarla iletişime geçeceklerini anlatmak romantik ilişkide istismarı önleme ve istismar yaşantılarının etkisini en aza indirmede başvurulabilecek yollardandır.
Psikolojik Danışman
Merve ALATAŞ
Kaynakça
Bugay, A. ve Çok, F. (2015). Gençlikte romantik ilişkilerde şiddet ve istismar. Türk PDR Derneği Okul Psikolojik Danışmanı e-Bülteni, 5, 15-19.
Bulut, M., Aslan, R. ve Arslantaş, H. (2020). Kabul edilmemesi gereken toplumsal bir gerçek: yakın partner şiddeti. Sakarya Tıp Dergisi, 10(2), 334-347.
Fidan, F. ve Yeşil, Y. (2018). Nedenleri ve sonuçları itibariyle flört şiddeti. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 16-24.
Gökkaya, V. B. (2011). Türkiye’de kadına yönelik ekonomik şiddet. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(2), 101-112.
Göktuna, Z. S. (2007). Çözüm odaklı kısa terapi tekniğinin alt sosyoekonomik seviyedeki kadınların geleceğe umut ile bakabilme ve boyun eğici davranışlarına etkisinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Karanis, Aslı. (2016). Üniversite öğrencilerinde algılanan duygusal istismar düzeyleri ile atılganlık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kaygusuz, C. (2013). Irrational beliefs and abuse in university students’ romantic relations. Eurasian Journal of Educational Research, 51, 141-156.
Kemaloğlu, S. (2021). Üniversite öğrencilerinin romantik ilişkilerindeki duygusal istismar, kişilerarası bağımlılık, ve romantik ilişki kalıp yargıları arasındaki ilişkilerin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
Kepir Savoly, D., Ulaş, Ö. ve Demirtaş Zorbaz, S. (2014). Üniversite öğrencilerinin çiftler arası şiddeti kabul düzeylerini etkileyen etmenler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(42), 173-183.
Kılınçer, A. S. ve Tuzgöl-Dost, M. (2014). Üniversite öğrencilerinin romantik ilişkilerinde algıladıkları istismar. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(42), 160-172.
Kumcağız, H., Orak, S. O. ve Şahin, C. (2018). Üniversite öğrencilerinin romantik ilişkilerinde algıladıkları istismarı yordamada algılanan anne baba tutumları ve boyun eğici davranışlar. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 389-399.
Lewis, S. F. ve Fremouw, W. (2001). Dating violence: a critical review of the literature. Clinical Psychology Review, 21(1), 105-127.
Öngün, E. (2016). Üniversite öğrencilerinin kişilik özelliklerinin romantik ilişkileri üzerine etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Öngün, E. ve Ünsal, G. (2018). Üniversite yaşamında yakın ilişkiler ve istismar. Journal of Academic Research in Nursing, 4(1), 52-58.
Seçim, G. (2019). Üniversite öğrencilerinin romantik ilişkilerinde maruz kaldığı istismar davranışları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(1), 527-543.
Topçu Seçim, G. (2019). Romantik ilişkide istismara maruz kalma. Ankara: Anı Yayıncılık.
Topçu, S. (2009). Cinsel istismar. Ankara: Phoenix Yayınevi.
Uçar, M. (2014). Bilişsel süreç yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan cinsel istismarı önleme becerisi öğretim programının etkililiğinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Özel Eğitim Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
