Dünya Alternatif Eğitim Yaklaşımları: Summerhill, Waldorf ve Montessori’nin Felsefe, Amaç, Okul İşleyişi ve Öğretim Yöntemleri
Günümüzde küresel boyutta yaşanan yenilikler sayesinde hemen her alanda büyük değişiklikler ve reformlar görülmesi mümkün hale gelmiştir. Hiç kuşkusuz değişimlerden büyük oranda etkilenen sistemlerin başında eğitim gelmektedir. Dünyanın birçok yerinde akademik bilgi içerikli eğitim anlayışı artık tartışılır olmuştur. Söz gelişi eğitim anlayışında insanı duygularından ve sosyal özelliklerinden ayıran durumlar oluşturduğu için bir paradigma körlüğüne sebep olmaktadır (Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) 2023 Eğitim Vizyon Belgesi, 2018). Bu nedenledir ki aralarında Türkiye’nin de bulunduğu birçok ülke eğitim reformu hareketlerini başlatma çabası içerisindedir. Bu reformlarda çağın gerekliliklerine uygun insan tipi yetiştirmenin genellikle ön planda tutulduğu gözlemlenmektedir. Bu gereklilikler arasında Dünya Ekonomik Formu’nun (WEF) raporunda yayınladığı, 2020 yılında çalışan nüfustan beklentiler olan karmaşık problem çözme, eleştirel düşünce ve yaratıcılık gibi beceriler yer almaktadır (WEF, 2018). Ayrıca bilgi toplumunun gereklilikleri arasında araştırma yapabilme, sorun çözebilme, yaratıcı bilgiyi kullanabilme, yansıtıcı düşünme, eleştirel düşünme gibi yeterliliklerde sıralanmaktadır (Ekici ve Güven, 2013). Bu becerilerin tamamlayıcısı olarak ise insanın duygu durumlarını ön plana çıkaran becerilerin olması, bir başka deyişle aklı ile birlikte duygularını kullanıp yönetebilen bireylerin olması gerekliliği, iş birliği yapabilmesi bir çok kuruluş tarafından vurgulanır olmuştur (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Platformu (OECD), 2018; MEB, 2018; Türkiye Sanayiciler ve İşadamları Derneği (TUSİAD), 2019).
Bu düşünme yollarını bireye kazandıracak yapıların başında kuşkusuz eğitim gelmektedir. Olduğu günden bu yana “nasıl olmalı “sorusu hep eğitimin gündeminde olmuştur. Bu soruda farklı eğitim ortamlarını gün yüzüne çıkarmıştır. Bunlardan bir tanesi de okuldur. Özellikle sanayi devriminden sonra kendisini göstermeye çalışan kurum olan okulun farklı yapıları da zamanla ortaya çıkmıştır. Bu kendini gösteren yapıların genellikle tartışmalara sebebiyet verdiğini söylemek mümkündür.
Günümüz okul yapısında ise özgürlüklere ve yaratıcılığa önem verilmeyen; bilgi içerikli; genellikle öğretmen merkezli eğitimle ve merkezi program anlayışıyla olmasından kaynaklı eleştiriler görülmektedir.(Bolat, 2019; Türkiye Sanayiciler ve İşadamları Derneği (TUSİAD); 2018; Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Platformu (OECD);2018). Bu eleştirilere paralel olarak da farklı okul modelleri dünyanın çeşitli yerlerinde tartışılır ve denenir olmuştur.
Sayıları nispeten az da olsa “alternatif okullar” olarak adlandırılan okul hareketlerinin farklı ülkelerde farklı eğitim modelleri için geliştirildiği gözlenmektedir. Buradaki alternatif kelimesinin farklı anlamlara yol açmasından kaynaklı terminoloji de alternatif okul kavramı da farklı karışıklılara sebep olmaktadır. Alternatifin altında kimi zaman felsefi olarak farklılıklar yatmaktayken kimi zaman eğitim alternatifleri kastedilmektedir. Türkiye’de de alternatif eğitim denilince akıllara uzaktan eğitim, e öğrenme, yaz kampları gibi kavramlar gelmektedir. Türkiye’de çok iyi bilinmeyen bir alan olması, bu yanlış algının oluşmasını normal kılmakla beraber, “alternatif eğitimin” yaygın olduğu ülkelerde dahi bu terimin farklı anlamlarda kullanıldığı görülmektedir. Alternatif okulları, 200 yıllık tarihiyle geleneksel okullardan ayırt eden genel nitelikler ise şöyle sıralanabilir:
- Felsefî alternatifler ideal öğrenme toplulukları değillerdir. Öğrenciler öğretmenleriyle, öğretmenler ailelerle, aileler okul müdürleriyle aynı fikirde değillerdir.
- Felsefî alternatifler, ana akım eğitimden temelde farklı olan hayat ve öğrenme felsefelerinden beslenirler.
- Felsefî temellere kök salmış uzun ve eşsiz bir tarihe sahiptir.
- Çeşitliliğe sahiptir. Geleneksel özel ve kamu okullarından farklı olarak bir modelin tüm toplumlara uygun olduğu zihniyetini paylaşmaz. Her alternatif kendi eğitim ve öğretim metotlarını ve yaklaşımlarını yaratır ve sürdürür.
- Alternatif okullar genellikle 10-400 öğrenciye sahip küçük okullardır (“Eğitimpedia”, 2014a).
Alternatif okullar arasından Dünya ve Türkiye eğitim platformlarında isminin çok duyulduğu alternatif okulları çeşitli temaları ile tanımak ve yeni dünya düzenindeki yetkinliklerle kıyaslama yapılabilmektedir. İçlerinden en eskisi sayılabilecek Summerhill okulları ve Türkiye’de ismi daha çok duyulmuş olan Waldorf ve Montessori modellerinin çeşitli öğelerle analiz edilmesi aşağıdaki sonuçları vermektedir.
Yukarıda bahsedilmiş olan alternatif eğitim yaklaşımının felsefe, amaç, okul işleyişi ve öğretim yöntemi boyutlarından aşağıda tabloda belirtilen temalar çıkarılmıştır.
| Waldorf | Montessori | Summerhill | |
| Felsefe | İnsan bilgeliği, düşünce ve inanç sistemi
İrade ve duygulara önem verme.
Aklın yanında duygularla bütünleşmiş insan modeli
|
Doğada zaman geçirilerek mutlulukların arttırılacağı eğitim
İç disiplin ile bağımsız ve ilgi dolu bir ortamda gelişen bireylerin yetiştirilmesi
Çocuğun kendine has özelliklerinin belirlenmesi ve üzerine gidilmesi.
Çocuğun boş bir kap olarak görülmeyip, sürekli bilgi aşılanmaya çalışılmaması.
İçinde yaşadığı çevreyle uyumlu, zamanına, yerine ve kültürüne uygun bir insan yaratma düşüncesi |
Çocuklara, kendi gelişimlerini sağlayabilecekleri, ilgi ve yeteneklerini keşfedecekleri ortam yaratmak.
Bireyin merkezde tutularak dışsal zorlamaların yapılmaması
Bireyin gelişimini kendi başlarına sağlatarak içsel motivasyonun oluşturulması
Duygusal öğrenmeyi sağlatabilmek
Başarı kavramının olmaması |
|
Amaç |
Düşünme, hissetme ve istek temelli, yaşam hakkında bilgi sahibi olan ve hayatta aktif rol alan birey yetiştirmek.
Sanat yoluyla duygu ve düşüncesi geliştirilmiş, doğayla bütünleşerek benlik bilinci oluşmuş birey yetişrimek.
Akademik kaygıdan uzak olarak yaratıcılığın geliştirilmesi.
İnsani ve ruhani gelişimle birlikte, onurlu ve ahlaklı birey yetiştirmek.
İnsanlığa karşı sorumlu global vatandaşlık için eğitim.
|
Çocuğun bağımsız olmasını sağlamak, çocuğa her şeyi bulabileceği ve gelişimini destekleyen en uygun çevreyi hazırlamak.
Sadece çocuğa bilgi aktarmak değil, çocuğun araştırma ve öğrenme isteğini uyandırmak.
İleriki yaş grubunda amaç; öğrencilerin entelektüel ve akademik çalışmalarını gerçeklestirebilecekleri programlar sunmaktır
|
Özyönetimli, özgürlükçü, ilgilerini keşfetmeye dönük, kendi hızında gelişimi desteklenen, korku ve zorlamalardan uzak birey yetiştirmek
Yetişkinlerden gelen baskı korku ve zorlamaları ortadan kaldırarak birey yetiştirmek.
|
| Okul İşleyişi | İlgili konularda yetişkinlerin rehberliği ve örnek olması.
Güvenli bir ortamda eğitimle birlikte, anlaşılır basit materyallerin kullanımı.
Düzenli uyku, beslenme ve günlük rutin aktivitelerle ritmik günlük yaşantının olması.
Yetişkinlerle bir araya gelerek, yetişkin ve birey arasındaki bağların kuvvetli olması.
Doğayla iç içe bir yapıda.
Sınıfın içerisinde doğal ve estetik bir yapının olması.
Okul gününü veya derslerin başlangıç bitiş periyotlarını belirten zillerin olmaması.
Programda öğretmene özerklik tanınması.
Programın hazırlanışında temel derslerden merkeze bir konu alarak, bütünleştirilmiş anlayışta program hazırlanması.
Hiyerarşi olmadan, öğrencilerin okul işlerinin içerisinde olması.
|
Çocuğun boyuna ve beden yapısına göre hazırlanmış sıralarla veya sırasız rahat sınıflar.
Çocuğun doğal gereksinimlerini karşılayan dikkatle geliştirilmiş materyallerle, zevkli bir ortam
Çocuğun istediği gibi hareket edebileceği, aktivitelerinde izin almadıkları özgür sınıf ortamı
Çalışma, dinlenme ya da oyun zamanlarına bölünmemiş zaman anlayışı.
Öğrencilerin bireysel ve küçük grup çalışmaları ile yetişkinlerin günlük hayatta yaptıkları bir çok işi yapmaları
Ödül, ceza veya kasıt yoktur. Değerlendirme öğretmen gözlemleri ile ve portfolyo mantığı ile yapılmaktadır. |
Özgürlükler üzerine başkalarına rahatsızlık vermeyecek şekilde inşa edilmiş bir okul yapısı.
Yönetiminde bürokrasi olmayan, öğrencilerin her birinin eşit oy dağılımına sahip olduğu bir okul yapısı.
Sınıflar yaşlarına göre ve ilgi alanlarına göre yapılandırılmıştır.
Derslerin zamanı belirlidir ve öğleden sonra ders dışı aktivite yapılmaktadır.
|
| Öğretim Yöntemi | Hikaye anlatımı (teknolojik cihaz ya da kitap kullanılmadan)
Yapılan bir çok etkinliğin sanat etkinlikleri ile yapılması, euritim sanatının kullanımı.
Doğa çalışmaları.
Somut ve nesnelden soyut ve entelektüele doğru sıralama.
|
Bir çok zeka çeşidine hitap eden yöntemlerin kullanılmasından dolayı, çoklu zeka modeline benzerliği söz konusudur.
Çalışma kitapları yoktur. İki ya da daha fazla çocuk aynı zamanda aynı konuyla ilgili çalışma yapar.
Materyaller, çocuklara kendi kendini kontrol ederek hatalarını bulma şansını vermektedir. Öğretmen çocuğun hatasına müdahale etmemektedir. |
Kasıtlı olarak belirli bir öğretim yöntemi seçilmemiştir.
Özgürlük kavramından yola çıkılarak kurgulanmış ve baskı, dayatma gibi davranışların olmadığı, çocukların seçim haklarının geniş yelpazede olduğu öğretim yöntemleri mevcuttur.
|
Tablo incelendiğinde ilgili okullar arasından Waldorf ve Summerhill’in ortak felsefelerinde duygulara ve duygusal öğrenmeye yer verildiği görülmektedir. Aynı zamanda Montessori ve Summerhill’in iç disipline odaklı, kendini yönetebilen insan modelinde bir felsefe anlayışına sahip olduğu da söylenebilmektedir. Waldorf okullarında da diğerlerinden ayrı olarak insan bilgeliği ve inanç sistemi üzerine kurulu, ruhani yapıya önem veren bir felsefi anlayışı olduğu görülmektedir. Amaçlarının ise bu felsefelere uygun olarak, baskı unsuru olan etmenlerden uzak bireyler yetiştirmek ortak teması altında toplandığı söylenebilmektedir. Montessori ve Summerhill okullarında ortak tema olarak özgürlük ve bağımsız birey kavramlarıyla insan yetiştirme amaçlanmaktadır. Belirtilen bu ortak amaçlar haricinde farklı amaçların olduğu da tablodan görülebilmektedir. Okul işleyişi ve öğretim yöntemleri ile ilgili de her okulun kendine uygun durumları olduğu söylenebilmektedir.
Yazının başında belirtildiği üzere içinde bulunduğumuz dünya düzeninde mevcut okul yapısından farklı bir yapıda okullara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyacın yapılandırılması sürecinde ise bir çok yerde 21. yy. becerileri veya yetkinlikleri olarak adlandırılan becerilerin göz önünde tutulması gerekmektedir.
Bu gereklilikler arasında Dünya Ekonomik Formu’nun (WEF) raporunda yayınladığı, 2020 yılında çalışan nüfustan beklentiler olan
- karmaşık problem çözme,
- eleştirel düşünce
- yaratıcılık
gibi beceriler yer almaktadır (WEF, 2018).
Ayrıca bilgi toplumunun gereklilikleri arasında
- araştırma yapabilme,
- sorun çözebilme,
- yaratıcı bilgiyi kullanabilme,
- yansıtıcı düşünme, gibi yeterlilikler (Ekici ve Güven, 2013) ve
- aklı ile birlikte duygularını kullanıp yönetebilen
- iş birliği yapabilen (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Platformu (OECD), 2018; MEB, 2018; Türkiye Sanayiciler ve İşadamları Derneği (TUSİAD), 2019) insan tipi gereklilikleri bulunmaktadır.
Bu gereklilikle yukarıda açıklanan alternatif eğitim yöntemlerinin içeriği kıyaslandığında; Waldorf ve Summerhill’in ortak felsefelerinde bulunan duygulara ve duygusal öğrenmeye yer verilmesi; okulların ortak özellikleri arasında saptanan işbirliği yapma, araştırma yapabilme, sorun çözebilme, özgürlük ile yaratıcılığı sağlama temalarının da günümüz dünyası gereklilikleri ile örtüştüğü söylenebilmektedir. Ayrıca bahsi geçen okullarda iç disipline yer verilmesi, yani öğrencinin kendi kendini kontol edebilmesi, günümüzde en başarılı insanların öz kontrollü insanlar olduğu gerçeğiyle de örtüşmektedir. Bir başka deyişle hayatını istediği yönde doğru idame ettirebilecek olan bireylerin kendi iç disiplinleri sayesinde bunu başaracağı gerçeği mevcuttur. Bu durum Montessori okullarının felsefesinde ve Summerhill okullarının özgürlükçü yapısında görülmektedir.
Çıkan bu sonuçlardan hareketle içinde bulunduğumuz dünya düzeninde okulların değişme sürecinin alternatif okulların felsefe ve işleyişinden esinlenerek oluşturulabilmesi belki de yakın gelecekte gündemimizde olacak gibi görünmektedir.
KAYNAKÇA
Bayhan, P., Bencik, S. (2008). Erken Çocukluk Dönemi Programlarından Waldorf Yaklaşımına Genel Bir Bakış. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi. 26, 15 -25
Budur, A. Ç. (2018). Summerhill Okul Modeli’nin Türk Eğitim Sistemi İçerisindeki Okullarda Uygulanabilirliğinin Yönetim Süreçleri Açısından Değerlendirilmesi. Alternatif Eğitim Dergisi, sayı:7, bahar 2018.
Bolat, Ö. (2019). Okullar Gerçkte Ne Öğretiyor başlıklı blok yazısı. http://ozgurbolat.com.tr/okullar-gercekte-ne-ogretiyor/ adresinden erişildi
Dündar, S. (2007). Alternatif Eğitimin Felsefi Temelleri ve Alternatif Okullardaki Uygulamalar. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Eğitimpedia. (2014a). Alternatif Eğitim Nedir? başlıklı internet yazısı. https://www.egitimpedia.com/alternatif-egitim-nedir-2/ adresinden erişilmiştir.
Eğitimpedia. (2014b). Summerhill: Özgürlüğün İşe Yaradığını Gösteren Okul başlıklı internet yazısı. Erişim adresi: https://www.egitimpedia.com/summerhill-ozgurlugun-ise-yaradigini-gosteren-okul/
Erkut, E. (2016). Geçmişte Bilmemiz Gerekenlerle Geleceği Tasarlıyoruz-Zorlu Dergi Röportajı. Erişim adresi: http://erhanerkut.com/21-yy-yetkinlikleri/gecmiste-bilmemiz-gerekenlerle-gelecegi-tasarlamaya-calisiyoruz-zorlu-dergi-roportaji/
Dündar, S. (2007). Alternatif Eğitimin Felsefî Temelleri Ve Alternatif Okullardaki Uygulamalar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Köksal Akyol, A. ve Oğuz, V. (2006). Çocuk eğitiminde Montessori yaklaşımı. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(15),243-256.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), (2018). GüÇlü Yarınlar İçin 2023 Eğitim Vizyon Belgesi.
MUTLU, B , ERGİŞİ, A , BÜTÜN AYHAN, A , ARAL, N . (2012). Okul öncesi dönemde Montessori Eğitimi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi , 1 (3) , 113-128 . DOI: 10.1501/Asbd_0000000033
Şahin,E.(2012).Summerhill okulu. Erişim adresi: http://www.egitisim.gen.tr/tr/index.php/arsiv/sayi-31-40/sayi-34-nisan-2012/693-summerhill-okulu
Summerhillschool (2020). Erişim adresi: http://www.summerhillschool.co.uk/
Şimşek, H. (2009). Methodical Problem In The Researches of Educational History. Journal of Faculty of Educational Sciences, (42), 1, 33-51.
OĞUZ, B , AKYOL, D . (2006). ÇOCUK EĞİTİMİNDE MONTESSORİ YAKLAŞIMI. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 15 (1) , 243-256 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/cusosbil/issue/4373/59868
Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2018). Social and
emotional skills for student success and well-being: Conceptual Framework for OECD studies on social and emotional skills. OECD Publishing: Paris https://www.oecdilibrary.org/education/social-and-emotional-skills-for-student success-and-wellbeing_db1d8e59-en adresinden erişildi.
Türkiye Sanayiciler ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) (2019). Sosyal ve Duygusal Öğrenme Becerileri. Yeni Sanayi Devriminin Eşiğinde İş ve Yaşam Yetkinliklerinin Anahtarı. https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/10450-sosyal-ve-duygusal-ogrenme-becerileri adresinden erişildi.
Waldorf Pedagojisinin Temelleri, erişim adresi: http://egitimsanati.org/waldorf-pedagojisinin-temelleri/ 25.24.2020 tarihinde erişilmiştir.
World Economic Forum. (2018). The Global Competitiveness Report, 2018
Yıldırım, Ş. (2020). Alternatif Eğitim Modellerine Bakış: Waldorf Eğitim Sistemi. Erişim adresi. https://www.artistanbul.io/blog/2020/01/29/alternatif-egitim-modellerine-bakis-waldorf-egitim-sistemi/ .25.04.2020 tarihinde erişilmiştir.
Yalçın, H., Schıeren, J. (2017). Türkiye’de Waldorf Eğitimine Yönelik Girişimler. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 49, Temmuz 2017, s. 30-41
