Sürdürülebilir ve geliştirilebilir eğitim-öğretimin en önemli hedefleri arasında, araştırma teknikleri farkındalığı oluşturmak, doğru kaynak kullanımı ve kaynak gösterme gelmektedir. Bir konuya yönelik yapılacak araştırma projesi öncesinde, eğitmenlerin öğrencilere etik kurallar çerçevesinde gerekli bilgileri vermesi, öğrenme performansının ve otonom becerilerin gelişmesi açısından azami önem taşımaktadır. Bu değerlendirmede, ortaokul ve lise kademelerinden başlayarak yüksek öğrenim kurumlarına uzanan branş bağımsız gelişmiş araştırma teknikleri uygulama etiği ve intihal konuları ele alınacaktır.
Ülkemizde sürdürülen eğitim-öğretim faaliyetleri, pandemi dönemiyle birlikte teknolojinin yaygın kullanımına olanak vermiş ve otonom öğrenci (bağımsız öğrenici) yetiştirme vizyonu önem kazanmıştır. Bilginin geliştirilebilirlik ilkesi, nitelikli ve kalıcı öğrenimin temel taşlarını oluşturan unsurlar arasında yer alırken, yaşam boyu öğrenme becerisinin tüm branşlarda araştırma projelerinin desteklenmesiyle boyut kazanmıştır.
Son günlerin en çok araştırılan akademik konularından biri de intihaldir. İntihal; eserlerde yer alan ifade, düşünce, buluş veya fikirlerin kaynak gösterilmeksizin yazılı veya sözlü kullanılması anlamına gelmektedir. Araştırmacının bu bilgileri kendisine adresleyerek kullanması etik kurallar dahilinde suç teşkil etmektedir. Bu bağlamda, araştırmanın kalitesi, orijinalitesi ve emek bilincinin yerleşmesi açısından, alıntıların dünya standartlarıyla belirlenmiş yayın kuralları çerçevesinde aktarılması, donanımlı araştırmacıların yetiştirilmesine olanak verecek ve intihal oluşumunu büyük ölçüde engelleyecektir. Bu nedenle, ilköğretim ve ortaöğretim projelerinde seviyeye uygun biçimde etiğin öneminin öğrencilere aktarılması ve edinilen bilgiler için kaynakça oluşturma alışkanlığının benimsetilmesi, hem ahlaki hem de akademik açıdan öğrencilere fayda sağlayacaktır.
Değerler eğitiminin temelinde öğrencilere kendilerine ait olmayan şeyleri sahiplenmenin olumsuz sonuçları, bulunan nesnelerin yetkiliye teslim edilmesi gibi erdemler vardır. Öğrenciler etik ve etik olmayan davranışları bu çerçevede öğrenirler. İntihal konusu ve olumsuz sonuçları da değerler eğitimi dahilinde küçük yaşlarda aktarılması gereken son derece önemli bir konudur. Yazık ki eğitim sistemimiz dahilinde öğrencilere bu konunun hassasiyeti ve önemi yeterince öğretilemediği için yükseköğrenim çağında sıkıntılar belirginleşmektedir. Zorunlu eğitim sürecinde araştırma yöntem ve tekniklerini pekiştiremeyen öğrencilerin üniversite seviyesinde uygulanan proje bazlı çalışmalarda intihal kriterlerini bilmemelerinden kaynaklanan sorunlar nedeniyle araştırma yapmaktan kaçınmaları, öğrenim becerilerini de yavaşlatmakta ve hatta olumsuz bakış açısı geliştirerek akademik çalışmalardan uzaklaşma eğilimi gösterdikleri de gözlemlenmektedir. Dijital intihal programları, projelerde yer alan atıf kullanımını ve kaynak dizinini tespit edebilmektedir. Bu programların pratik biçimde küçük yaşlarda öğrencilerin dikkatine sunulması ve yayın kurallarının bilişsel becerilerine uygun biçimde tanımlanması konusunun ivedilikle ele alınması gerekmektedir.
Öğrencilerin en çok karşılaştıkları sorunlarından biri de, projelerde savunulan temaları destekleyecek bilgiyi başka bir eserden ya da eser grubundan alıntılarken bilinçsiz intihal eylemine dahil olmalarıdır. Eser sahibinin aktardığı bilgiyi özetler nitelikte paylaşımlar da bu çeşit intihale örnektir. Düşünce, fikir, görsel, teori, formül ve benzeri kaynaklar ile özgünlüğü tescillenmiş bilgiler yeni bir projeye yansıtılırken, dikkat edilmesi gereken unsurlar aşağıda özetlenmektedir:
- Başkalarına ait söz ve cümleler tırnak içinde kullanılmalı, kaynakçada eser sahibi ve metin referans gösterilmelidir.
- İnternetten alıntılanan bilginin adresi kaynakçada belirtilmelidir.
- Alıntılar dipnot ya da bibliyografyada mutlaka yer almalıdır.
- Çoklu isimlerin yer aldığı projelerde isimlerin doğru ve eksiksiz aktarılmasına dikkat edilmelidir.
- Yazım tamamlandığında intihal seviyesinin ölçümü yapılmalı, gerekli düzenlemeler için kaynak taraması uygulanan metinlerin iyice okunup, uygunluğu netlik kazanan bölümlerin özgün biçimde ve yayın etiği ilkeleri dahilinde araştırmaya katılması gerekmektedir.
- Yabancı kaynaklardan anadile çeviri yapmak intihali engellemez. Bu durumun göz ardı edilmemesi önemlidir. Çeviri metinlerinin orijinal adresleri kaynakçada belirtilmelidir.
- Araştırmacıya ait düşünceler benzerlik indeksinde yüzde yirmiyi geçmemelidir. Benzeşen bölümlerin yeniden yorumlanması gerekmektedir. Bu oran yüksek öğrenim kurumlarında konu kapsamına bağlı farklılık gösterebilir.
Akademik bütünlüğü korumak ve intihal konusunda bilinç oluşturmak erken yaşta başlaması gereken bir eğitim gerektirir. Bu anlamda, eğitim kariyerinin sürekliliğini sağlayan öğretmenlere büyük görev düşmektedir. Öğrencilerin akademik yaşamda ciddi yaptırımlara maruz kalmamaları ve bilinçlenmeleri adına bu konuda kurumsal rehberlik birimlerinin erken dönemde farkındalık çalışmaları uygulamaları konforlu öğrenimin önceliği açısından son derece önem taşımaktadır.
