Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) üç yılda bir yayınladığı PISA 2015 sonuçları Türkiye’nin eğitim alanında gelişmiş ülkelere nazaran ne kadar geride yer aldığını gösterir mahiyettedir. Bu sonuçlar aslında beklenen sonuçlardır. Fazla şaşırılmaması gerekir. Bu sonuçlar, eğitim alanında kendini ispatlayan ülkelerin eğitime ayırdığı bütçe ve gösterdiği değer ile PISA sonuçları arasındaki ilişkide gizlidir. Eğitime ayrılan bütçe elbette eğitimin niteliği etkileyecektir. Ama sadece bütçe de yeterli değildir. Bilgisiz ellere geçen büyük meblağlardaki paralar da boşa gidip hiç olabilir. Bu sebepten dengeyi sağlamak ve işi ehline bırakmak çok elzemdir. Eğitim sistemimizin yanlışları ve eksiklikleri gibi olumsuz tarafları üzerinde tartışmalar uzunca bir zamandır sürmektedir. Bu tartışmalar ve eleştiriler devam ederken üzerinde durulması gereken konulardan biri de zannımca eğitimde alternatif metotlar ve okullardır. Okuyacağınız bu yazı Alternatif eğitim metotları ve okulları üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Eğitim sistemimizi şekillendirmede okulların ne denli önemli olduğu su götürmez bir gerçektir. Okullarda geleceğimizi yetiştirdiğimizi göz önüne alırsak bu kurumlardaki metotların revizyona uğraması hatta ihtiyaç duyulması takdirde baştan tasarlanması gerekir. Alternatif eğitim ve bu eğitime tabii olan okullar bize pozitif yönde bir değişimde ışık olabilir.
Eğitimin ne olduğunu bilmeden eğitim ile ilgili yeni fikri kabul etmek ya da üzerinde tartışmak yersiz olacağından eğitim ile ilgili birkaç bilgi vermek yerinde olacaktır.
Eğitim nedir? Bu sorunun cevabı üzerinde farklı tanımlar mevcuttur. Bu tanımlar tanımlayanın eğitimden beklentisinden, hangi felsefi akımının etkisinde oluşundan, tecrübelerinden vb. sebeplerden dolayı farklılık gösterir. Literatürde yaygın olarak Ertürk’ün tanımı kabul edilmektedir. Eğitim, bireylerin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı istendik değişme meydana getirme sürecidir (Ertürk, 1988). Bu tanımdan hareketle eğitim 5 temel ögesinden bahsedebiliriz. Bunlar; amaç, davranış, yaşantı, süreç ve istendik. Bu ögeler eğitimin olmazsa olmazları denebilir.
Eğitimin tanımından sonra önemini de anlatmak gerekir. Modern dünyanın en önemli parametrelerinden biri eğitimdir. Eğitim eskiden yaşama hazırlık süreci, meslek edinme süreci olarak algılanmaktaydı. Şimdi ise eğitimin işlevi bundan çok daha ötesidir. Eğitim yaşamla bağ kurmanın en önemli yoludur. Eğitim bir kültürlenme sürecidir. Bu diğer insanlarca oluşturulan bilgi yığınını kendimize katmak anlamına denk düşer. İnsanı diğer canlılardan en büyük farklılıklardan biridir eğitim. Eğitim insanlık tarihin kadar eskidir. Yani eğitimi birkaç asırlık bir serüven olarak düşünemeyiz. Günümüzde eğitim artık yaşam boyu devam eden ve sürekli ilerleyen ucu açık bir süreçtir. Yaşadığımız çağın bilgi çağı olması, bilginin insanda son derece büyük farklar oluşturduğunun keşfedilmesi eğitimin önemini arttırmıştır.
Alternatif eğitime gelince ilk olarak ‘alternatif eğitim’ teriminin özellikle gerçek anlamda eğitimde alternatif uygulamaların bulunmadığı ülkelerde literatürdeki anlamının çok dışında kullanıldığı ve yanlış tasavvur edildiği görülmektedir. Örneğin ülkemizde alternatif eğitim denildiğinde e-öğrenme, uzaktan eğitim, yurtdışı eğitim programları, kısa süreli gerçekleşen atölyeler, yaz kampları gibi eğitim pratikleri ya da alternatif eğitim içinde yer almayan okul sistemleri, eğitim yöntemleri akla gelebilmektedir. Türkiye’de çok iyi bilinmeyen bir alan olması, bu yanlış algının oluşmasını normal kılmakla beraber, “alternatif eğitimin” yaygın olduğu ülkelerde dahi bu terimin farklı anlamlarda kullanıldığı görülmektedir. Bu nedenle alternatif eğitimin ne olduğu konusuna girmeden önce Raywid’in deyimiyle “sözde alternatiflerin” neler olduğunun belirtilmesi, alternatif eğitim kapsamına nelerin girdiğinin anlaşılmasına olanak verecektir. 3 tip sözde alternatiften bahsedilebilir:
1. Tip: 1. tip eğitimde alternatifler popüler yenilikler yapılan okullardır. Bu tip alternatifler mevcut okulları meydan okuyucu ve tatmin edici hale getirmeye çalışırlar. Organizasyonel ve yönetimsel yapıları geleneksel değildir. Seçme ve genellikle popüler okullardır. Yeniden düzenlenmiş okulların en iyi örneklerini oluştururlar.
2. Tip: 2. tip eğitimde alternatifler, öğrencilerin kovulmadan önce mahkum edildiği “son şans programları” dır. Uzun ya da kısa dönemli olabilirler. Davranış değişikliğine odaklanır, yenilik getiren bir okul iklimi, öğrenme, değerlendirme stratejileri yaratmak için çok az çaba harcarlar.
3. Tip: Bu tip eğitimde alternatifler ise rehabilitasyon ya da iyileştirme ihtiyacı olduğu düşünülen öğrenciler içindir. Başarılı tedaviden sonra öğrencilerin ana akım eğitimine dönebileceği varsayılır.
Bu sözde alternatiflerden tip 1 ve 2 problemin bireyde olduğunu varsaymaktadır. Alternatif eğitim asla disiplin ve davranışla ilgili olmamıştır: öğrenmek, öğretmek, değerlendirmek ve okul iklimi için farklı yöntemlerle ilgilidir. Sonuç olarak risk altındaki çocuklara, uyum problemi çeken çocuklara, özel eğitim gerektiren çocuklara (ileri zekalı, öğrenme bozukluğu olan, görme özürlü, işitme özürlü…) yönelik programlar alternatif eğitim kapsamına girmemektedir. Eğitimde alternatif okullar elbette bu çocuklara da eğitim vermektedir. Ancak bir okulun bu programlara sahip olması, onu alternatif yapmamaktadır.
Alternatif okulları, 200 yıllık tarihiyle geleneksel okullardan ayırt eden genel niteliklerden bahsetmeye başladığımızda ilk olarak alternatif okullar ideal öğrenme sunmaz ibaresini başa koymada yarar vardır. Çünkü ideal öğrenme genellemelerin sonucudur. Geleneksel özel ve kamu okullarından farklı olarak bir modelin tüm toplumlara uygun olduğu zihniyetini paylaşmaz. Alternatif okullarda genellemeler yoktur çeşitliliğe sahiptir. Ana akım eğitimden temelde farklı olan hayat ve öğrenme felsefelerinden beslenirler. Felsefî temellere kök salmış uzun ve eşsiz bir tarihe sahiptir. Öğrenciler öğretmenleriyle, öğretmenler ailelerle, aileler okul müdürleriyle aynı fikirde değillerdir. Her alternatif kendi eğitim ve öğretim metotlarını ve yaklaşımlarını yaratır ve sürdürür. Alternatif okullar genellikle 10-400 öğrenciye sahip küçük okullardır.
Bryant ise eğitimde alternatif okulların özelliklerini çok kabaca şöyle bahseder.
Alternatif okullar her öğrenci için eğitim sürecini değiştirirler. Öğrenci ve öğretmen arasındaki ilişkiyi yöneten geleneksel sosyal normlardan uzaktır. Kişisel olmayan bir tarafsızlıktan çok bireysel farklılıklara değer verir. Alternatif okullar büyüme ve gelişimi başarmanın bir aracı olarak kişisel ilişkiyi kullanırlar.
Loftin ise, gerçek alternatif okulların özelliklerini daha kapsamlı ve alanda yol gösterebilecek şekilde şöyle sıralar:
Seçim:
Öğretmen ve öğrenciler eğitimde alternatifte gönüllü olarak bulunmalıdır. Alternatif okul mutlaka öğrencinin bulunmak istediği bir yer olmalıdır.
Her öğrenciye açık olmak:
Gerçek bir alternatif okul tüm öğrencilere açık olmalıdır: sözde ortalamanın altında, ortalama ya da “zeki”, ilerici, politik, “alternatif”, sözde azınlık, ya da sadece farklı. Katılacakları sınırlandırmakla, alternatif eğitimciler ve vatandaşlar, aslında alternatiflerin bütün öğrencilere yardım etme potansiyelini sınırlandırır ve geleneksel sistemin yetersizliklerini sürdürürler.
Süreklilik:
Öğrenciler bir alternatifte olmayı seçebilmenin yanında orada kalma tercihine de sahip olmalıdır. Eğitimde alternatif okullar kısa dönemli rehabilitasyon programlarından farklı olarak süreklilik sağlayan okullardır.
Öğrenmek için tek bir en iyi yol yoktur:
Alternatif eğitim ve öğrenme biçimleri aynı şeydir. Herkes farklı öğrenir fikri alternatif görüşün temel katkılarından birisidir. Büyük öğrenci gruplarına aynı konferansın, aynı kitaptan aynı görevlerin, aynı testlerin verildiği geleneksel yaklaşımlar bütün öğrencileri aynı sayar.
Gerçek bir eğitimde alternatif okulun müfredat / öğrenme / değerlendirmesi:
Bireyselleştirilmiş, farklılaştırılmış, kişisel hıza uygun, esnek, özelleştirilmiştir (aynı amaç için öğrenciye en uygun alternatifleri sağlayan). Eğer program öğrenci öğrenme stilleriyle ilgili bir öğrenme çevresine sahip değilse bir alternatif değildir.
Küçük:
Eğitimde alternatif okulların genellikle öğrenci sayıları 10-400 arasındadır. Alternatif okulların daha sıcak bir okul iklimine sahip olabilmesi için küçük olmasını savununlar çoğunluktayken, Glines alternatif okulların küçüklüğünün, etkinliklerin kapsamlı olmasını engellediğini ileri sürer. 60 sonrasında yaşanan bir örnek olan 600 öğrencilik Mankato Wilson School gibi okulların kurulabileceğini ve daha verimli olacağını savunur. Mankato Wilson School, okulların boyut konusu dışında da incelenmesi gereken önemli bir alternatif eğitim örneğidir
Paylaşarak karar verme:
1970’lerin başından itibaren, öğrencilerin ve ailelerin kararlarda paylarının olması, alternatif programların ana bir karakteristiği olarak okulu etkilemiştir. Birçok açıdan alternatif programları geleneksel okullardan farklı yapan buydu. Alternatif eğitimciler öğrencilerin kendilerinin yarattıkları kurallara uyma eğiliminde olduklarını varsaydılar. Özgür okul hareketinden bugünün alternatif eğitimcilerine kadar, öğrencilere okul ya da sınıf kararlarının bir parçası olmak için şans vermek karakteristik özelliktir.
Genel olarak bu nitelikleriyle yaygın okullardan ayrılabilecek alternatif okullar kendi içinde farklı yaklaşımlara sahiptir. Miller bu farklılıkların, değişik ahlâki ve felsefî yönleri yansıttığını ifade eder: bazıları öğrenmede özgürlüğü en yüksek dereceye çıkarmayı hedeflerken, diğerleri olması gerektiğini düşündükleri bir çocuk eğitimi yapısını sağlarlar. Bu yaklaşımları Miller 5 ana sınıfa ayırır, 6. olarak ise geleneksel eğitim düşüncesinden söz eden transmission modelini ekler. Bunlar:
1- Özgürlüğe Dayalı Öğrenme
2- Sosyal Oluşturmacılık Modeli
3- Eleştirel Pedagoji
4- Ruhsal Gelişmecilik
5- Holistik/İntegral (bütüncül)
6- Transmission Modeldir.
Alternatif okulları birbirinden kesin sınırlarla ayırmak her zaman mümkün değildir. Yukarıda aktarılan modellerden herhangi biri altında nitelenen bir okul, diğer modellerin de unsurlarını taşıyabilmektedir. Yine de bu tarz bir sınıflandırma yapılması alternatif okulların genel bir yol haritasını çıkarmayı kolaylaştırmaktadır.
KAYNAKLAR:
http://www.alternatifokullar.com/
http://www.egitimpedia.com/
http://webders.net/540/egitimin-onemi.html
https://web.archive.org/web/20170110180911/http://home.anadolu.edu.tr:80/~aboyaci/ders/eb/tkavramlar.pdf
http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/1486-published.pdf
