Özde İtibar Mı, Sözde İtibar Mı?

TÜBİTAK 1001 Programınca desteklenen “Türkiye Sosyo-Ekonomik Statü Endeksi Geliştirme Projesi” kapsamında yapılan “Türkiye’de Çalışma Yaşamı ve Mesleklerin İtibarı” konulu araştırma sonuçlarına göre “Öğretmenlik” mesleğinin sahip olduğu sıralamayı görünce çok şaşırdım. Bu şaşkınlık gördüğüm ile 10 yılı aşkındır deneyimlediğim şeyin aynı olmamasından ortaya çıkan bir duygusal tepkiydi. Neden böyle hissettiğime değinmeden önce araştırma bulgularını sizlerle paylaşmak istiyorum.

Araştırmaya katılanların “iyi bir iş” te aradıkları ilk üç özelliğin; “iyi bir ücret, iş garantisi ve iş güvenliği” olduğu belirtilmektedir. Bu kıstaslar ele alınarak yapılan çalışmada mesleklerin toplum nezdindeki itibar sıralamasında (TÜİK’ in Standart Meslekler Sınıflamasının 3. düzey meslek gruplarından seçilen 126 mesleğin denekler tarafından 1-100 arası olacak şekilde puanlanması istenmiştir.) “öğretmenlik” 80,98 puan ile 4. sırada yer almaktadır. Kadınlara göre en itibarlı meslekler arasında öğretmenlik 81,50 puan ile 4. Sırada yer alırken, erkeklerde 80,48 ile 3. sırada yer almaktadır.

Ülke içinde itibarı yüksek olan Öğretmenlik mesleğinin dünya çapındaki itibarına göz atacak olursak: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) nün 2015 yılında yapmış olduğu araştırmada ilk ve ortaokul öğretmenlerinin en fazla maaş aldıkları beş ülkeyi şu şekilde sıraladığını görmekteyiz: Yıllık 137 bin dolar ile Lüksemburg birinci, 92 bin dolar ile İsviçre ikinci, 75 bin Dolar ile Almanya ve Güney Kore üçüncülüğü paylaşırken 67 bin dolar ile Amerika dördüncü ve 66 bin dolar ile beşinci olan ülke Avusturya’ dır. Ülkemizdeki öğretmen maaşlarını düşününce itibarımızın ne kadar inandırıcı olduğunu sorgulamadan edemiyorum. (Araştırmada “iyi bir ücret” ölçütü iyi bir iş için ilk sırada yer aldığı için bu açıdan bakıyorum.)  Bunun yanında öğretmen maaşlarının en düşük olduğu ülkeler; Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Türkiye ve Yunanistan’ dır. OECD, ülkelerde öğretmenlerin aldığı maaşları başlangıç maaşı (starting salary), meslekte 10 yıl çalıştıktan sonra alınan maaş (after 10 years) ve genel maaş ölçeği (top of pay scale) olarak sıralamıştır. Ancak ülkemizdeki en dikkat çeken unsurlardan biri de, -diğer ülkelere nazaran- bu üç değerin hemen hemen aynı oluşudur. Tecrübe, deneyim öğretmenlik mesleğinde niçin göz ardı edilmektedir? İş garantisi yüksek bir meslek olarak görülen öğretmenlikte KPSS ile atanmayı bekleyen 37 ilimizin nüfusundan fazla olan ve 430 bini geçen öğretmen adayı olduğu (Deger, 2017) gerçeği ne çabuk unutuluyor? KPSS birincisi olmasına rağmen ataması yapılmayan mağdur öğretmenler olmadı mı? Yoksa tüm bunlar bendeki bir his yanılgısından mı kaynaklanmaktadır?

Ülkemizde yapılan başka bir araştırmayı da yeri gelmişken sizlerle paylaşmak istiyorum. Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğini Tercih Sebepleri üzerine yapılan bir araştırmada (Çermik, Doğan ve Şahin, 2012) öğretmen adaylarına sorulan “Yeniden bir şansa sahip olsaydınız sınıf öğretmenliğini tercih eder miydiniz?” sorusuna sınıf öğretmenliğini tekrar tercih etmeyeceklerini söyleyenlerin yarıya yaklaşması dikkat çekmektedir. Verilen yanıtların sosyoekonomik düzey ile bağlantılı olduğu aşağıdaki tablodan anlaşılmaktadır.

Konu ile ilgili yapılmış farklı bir çalışmanın yürütücüsü olan Sinclair’in (2008) ifadesinde yer alan çekiciliğin ve cazibenin öğretimde değil, daha çok mesleğin sağlayacağı fırsatlarda olduğu göze çarpmaktadır. Hâlbuki Sinclair’in Avustralya bağlamındaki bulgularında, çekiciliğin dışsal etkenlerden daha çok içsel etkenlerde yattığı görülmektedir. Yapılan araştırmada (Çermik, Doğan ve Şahin, 2012), meslek tercihleri üzerinde çıkarcı(demokratik toplumlarda kişisel haklardan olan) ve dışsal etkenlerin, içsel ve özgeci etkenlere göre daha baskın olduğu anlaşılmaktadır. İlk araştırmada da saygınlık kapsamında maddi getirisi ve garanti meslek olarak algılandığı için öğretmenliğin 4. sırada olduğunu anlamak zor olmasa gerek. Bu bulgular, önceki çalışmaların (Behymer ve Cockriel, 2005; Kniveton, 2004) işaret ettiği, meslek tercihlerinin ekonomik veya dışsal etkenler (Bastick, 2000; Boz ve Boz, 2008; Papanastasiou ve Papanastasiou, 1998; Saban, 2003) tarafından yönlendirildiği gerçeğiyle örtüşmekte; öğretmenlik mesleğini terk edenlerin oranının niçin yüksek olduğuna (Erden, 2008) da ışık tutmaktadır.

Çıkarcı ve dışsal etkenlere bakılarak öğretmenlik yapanlar arttığı için mi eğitim sektöründe nitelik zayıf? Var olan sistemin kendisinde mi bir hata var? Yoksa görülen bu itibar özde değil sözde bir itibar mı?

Zehra TOPAL ALTINDİŞ

Kaynakça

Bastick, T. (2000). Why teacher trainees choose the teaching profession? Comparing trainees in metropolitan and developing countries. International Review of Education, 46(3/4), 343-349.

Boz, Y., ve Boz, N. (2008). Kimya ve Matematik Öğretmen Adaylarının Öğretmen Olma Nedenleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 16(1), 137-144.

Çermik, Doğan ve Şahin, (2012). Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğini Tercih Sebepleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 28 Temmuz 2010/II), ss. 201-212.

Değer, S. (2017). Atama Bekleyen Öğretmen Sayısı 37 İl’den Daha Büyük Türkiye 430 Bin Eğitim Ordusunu Kullanmalı. http://www.sedatdeger.com/makale-90-atama-bekleyen-ogretmen-sayisi-37-ilden-daha-buyuk-turkiye-430-bin-egitim-ordusunu-kullanmali.html. (16 Kasım 2017).

Erden, M. (2008). Eğitim Bilimlerine Giriş. Ankara: Arkadaş Yayınevi.

Karakullukçu, E. (2017). Öğretmen Maaşlarının En Fazla ve En Az Olduğu Ülkeler. http://www.webtekno.com/ogretmen-maaslarinin-en-fazla-ve-en-az-oldugu-ulkeler-h29743.html. (16 Kasım 2017).

Kniveton, B. H. (2004). The influences and Motivations on Which Students Base Their Choice of Career. Research in Education, 72, 47-57.

Saban, A. (2003). A Turkish Profile of Prospective Elementary School Teachers and Their Views of Teaching. Teaching and Teacher Education, 19, 829-846.

Sinclair, C. (2008). Initial and Changing Student Teacher Motivation and Commitment to Teaching. Asia-Pacific Journal of Teacher Education, 36(2), 79-104.