PİAGET’NİN KURAMININ EĞİTİMDEKİ UYGULAMALARI
Piaget’nin bilişsel gelişim kuramının eğitimdeki yansımaları başlıklar halinde şu şekilde açıklanabilir:
- Yapılandırmacılık
- Adaptasyon (öğrenme süreci)
- Bilgi türleri
- Bilişsel gelişim aşamaları
YAPILANDIRMACILIK
Yapılandırmacılık, çocukların bilgiyi uyarıcı bir çevre ortamında ilk elden deneyimlerle oluşturduğunu savunan görüştür. Piaget’nin çalışmalarına dayanan öğrenme kuramıdır. Piaget’nin kuramının özünde “Çocuklar yetişkinler gibi düşünmezler,” görüşü yer almaktadır. Buna göre, Piaget’nin görüşünde çocukların yetişkinlerden farklı bir algı dünyasının olduğu düşüncesi yer almaktadır.
Çocuklar, yetişkinlerden farklı bir algı dünyasına sahip olduğu için dünyayı anlama ve yorumlama yetenekleri de yetişkinlerden farklılık göstermektedir. Einstein, Piaget’nin kuramı hakkında “Sadece bir dehanın bulabileceği kadar kolay,” ifadesini kullanmıştır (Papert, 1999; Akt. Bredekamp). Ayrıca Piaget’ye göre, çocukların şemaları değiştirmeleri için hem ellerini kullandıkları fiziksel deneyimlerde bulunmalarına hem de yetişkinlerle etkileşim kurmalarına ihtiyaçları vardır. Piaget’nin kuramında aktif yaşantı ve uyarıcı zenginliği önemli bir yer tutmaktadır.
Piaget, çocukların zihninin boş bir fıçı olduğu görüşünün aksine çocukların bilgiyi kendilerinin yapılandırarak inşa ettiğine inanır. Çocukların nasıl öğrendiklerini yapılandırmacılık ile açıklar. Piaget’ye göre çocuklar dünyanın nasıl çalıştığına dair hipotezler kurar ve bu hipotezleri sürekli test eder. Çocuklar küçük bilim insanlarıdır (Piaget, 1955; Akt. Bredakamp) Çocuklar dünya ve dünyadaki nesneler ile etkileşim kurdukça dünya hakkındaki anlayışlarını yapılandırır.
BİR ÖRNEK: ÇOCUK DÜNYAYI YAPILANDIRIRKEN NASIL DÜŞÜNÜR?
Piaget: Rüzgâr nereden gelir?
Ost (4 Yaş): Dışarıdan
Piaget: Dışarıda nasıl yapılır?
Ost: Motorlu arabalar tarafından.
Piaget: Rüzgârı başka ne oluşturabilir?
Ost: Bisiklet, tramvay, yük arabası, toz.
Piaget: Başka?
Ost: Üflediğinde, süpürdüğünde (Bredekamp, 2015, S. 111).
Piaget, dünyayı anlama ve algılayıp yorumlama bakımından birtakım bilgi türleri olduğunu savunmuştur. Piaget’nin sözünü ettiği bilgi türleri aşağıda yer almaktadır.
BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMINDA YER ALAN BİLGİ TÜRLERİ
Piaget, bilginin farklı türleri olduğunu savunmuştur. Ona göre çocukların zihni, biyoloji ve deneyimin etkileşimiyle gelişir.
Üç farklı bilgi türü tanımlamıştır:
1) Fiziksel bilgi
2) Mantıksal-matematiksel bilgi
3) Sosyal-geleneksel bilgi (Bredekamp, 2015).
1.FİZİKSEL BİLGİ
Fiziksel dünyanın nasıl işlediğini anlamak için var olan bilgi türüdür. Deneyimleriyle yuvarlak nesnelerin yuvarlandığını gören çocuk, küp şeklinin yuvarlanmadığını gördüğünde nesnelerin fiziksel dünyadaki işleyişine dair bir fikir edinir.
2.MANTIKSAL-MATEMATİKSEL BİLGİ
Zihindeki kavram ve nesnelerle olan ilişkidir. Doğrudan gözlemlenemez. Arkadaşında iki küçük, kendisinde bir büyük top olduğunu fark eden işlem öncesi dönem çocuğunun bir tane daha topunun olmasını istemesi bu bilgi türüne örnek olarak verilebilir.
3.SOSYAL-GELENEKSEL BİLGİ
Çocuklara doğrudan aktarılan kültürel olarak onaylanmış kabullerdir. Alfabedeki harfler, sayıların isimleri, trafik lambası renklerin anlamı sosyal-geleneksel bilgi türü arasında yer almaktadır.
PİAGET’NİN BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ
Piaget, dört farklı biliş aşamasından söz eder. Piaget’ye göre çocuk bilişsel gelişim dönemlerinden bir sıra halinde geçer ve bir aşama tamamlanmadan diğer aşamaya geçiş mümkün değildir. Çocuğun bilişsel gelişim sürecinde aktif öğrenen olmak temel koşuldur (Khawaldeh, 2022). Yaşlar yaklaşık olarak belirtilmiştir ancak aşamalar sabittir. Her çocuk aynı gelişim dönemlerine sırasıyla geçer. Bu gelişim dönemleri aşağıdaki gibidir:
- Duyu-motor dönemi: 0-2 yaş
- İşlem öncesi dönem: 2-7 yaş
- Somut işlemler dönemi: 7-11 yaş
- Soyut işlemler dönemi: 11 yaş ve sonrası
1.DUYU MOTOR DÖNEMİ
0-2 yaş aralığını kapsar. Çocuklar bu dönemde dünyayı görerek, hissederek, koklayarak tanır. Bu dönemde nesne sürekliliği yoktur (Bredekamp, 2015). Ertelenmiş taklit, benmerkezcilik bu dönemde görülen özelliklerdir. Ertelenmiş taklit ve benmerkezcilik, düşünce gelişimi ve problem çözme becerisinin kazanılmasına işarettir (Deniz, 2018).
2.İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM
2-7 yaş aralığını kapsayan gelişim dönemidir. Bu dönemde dil gelişimi atağa geçer. Problem çözümlerinde mantıklarından çok algıları ve sezgileriyle hareket ederler. Aynı boyuttaki bisküvileri parçalara ayıran bir çocuk, parçalara ayrılmış bisküvinin daha çok olduğunu düşünür. Bu dönemde korunum gelişmemiştir.
Korunum: Nesnelerin görüntüsü ve şekli değişse bile miktarının değişmeyeceğini bilmektir (Bredekamp, 2015).
3.SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ
7-11 yaş aralığını kapsayan gelişim dönemidir. Bu dönemde tersine çevirebilirlik ve korunum becerisi gelişir. Tersine çevirebilirlik özelliğini kazanmış olmak, iki yönlü düşünme becerisine katkı vermektedir. Aynı zamanda, çok boyutlu düşünmeye bir ön hazırlıktır. Bu dönemin çocuklarında görülen tersine çevirebilirlik becerisi, sosyal hayattaki problemlerin çözümüne de etki eder; olayları başkalarının bakış açılarıyla görebilmeye ve değerlendirmeye katkı verir (Arı, 2017).
4.SOYUT İŞLEMLER DÖNEMİ
11 yaş ve sonrasında görülen gelişim dönemidir. Ergenliğin başlangıcıyla birlikte vücuttaki değişmeler görüldüğü gibi, beyin fonksiyonları da değişir; çocuk, soyut işlemler dönemine girer. Soyut işlemler dönemine girmenin göstergesi, çok sayıda problemi çözebilme becerisinin belirgin olarak gelişme göstermesidir. Bu dönemde görülen bir başka özellik ise hipotetik düşünmedir. Hipotetik düşünme, bir durumun birçok nedeni olabileceği konusundaki farkındalığı ifade etmektedir (Deniz, 2018).
PİAGET’NİN KURAMINA ELEŞTİRİLER
Piaget, cisimlerin görünüşleri farklılaştığında, miktarlarının değişmesiyle ilgili algının temel matematik kavramları öğrenmeye engel olduğunu savunması yönüyle eleştirilmiştir. Piaget’nin çocukların gelişmekte olan yeterliliklerine değil, yapamadıklarına odaklandığı düşünülmektedir. Bu nedenle çocukların yapabildiği becerilerden çok, yapamadıklarına odaklandığı gerekçesiyle eleştirilmiştir.
Piaget, küçük çocuklardaki benmerkezcilik özelliğinden dolayı, bir başkasının gözünden bakma becerisinin oldukça sınırlı olduğunu düşünmektedir. Küçük çocuklar bir başkasının gözünden bakmak konusundaki görevleri yerine getirebilirler şeklindeki görüş Piaget’yi bu anlamda eleştirmiştir (Bredekamp, 2015).
PİAGET’NİN KURAMININ EĞİTİM UYGULAMALARINA KATKISI
Aktif katılım: Piaget, aktif katılıma vurgu yapmıştır. Aktif katılım aracılığıyla çocuklar yaşantı zenginliğine erişir ve bu aynı zamanda uyarıcı zenginliğini ifade etmektedir. Yaşantıları bakımından yeterince uyarılan çocukların bilişsel şemalarında da genişleme söz konudur. Bu durum çocukların dünyayı anlama ve anlamlandırma sürecine katkı vermektedir.
Somut Öğrenme Materyalleri: Somut öğrenme materyalleriyle çocukların kendi başlarına kullanmaları için zaman tanınır; eğitim ortamı, öğrenmeyi desteklemek için tasarlanır.
Piaget’nin Bebeklerde Öğrenmenin Duyu-Motor Döneminde Olduğu Fikri: Beşik üzeri oyuncaklar, bebeklerin kontrol ettiği ses çıkaran oyuncaklar, tahta kitaplar vb. bebekler için oyuncaklar ve öğrenme materyalleri geliştirilmiştir (Bredekamp, 2015).
MEB 2013 OKUL ÖNCESİ EĞİTİM PROGRAMI İLE BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI İLİŞKİSİ
MEB 2013 Okul Öncesi Eğitim Programı’nın çocuk merkezli, sarmal, oyun temelli olması, keşfederek öğrenmeyi değerli bulması, okul öncesi eğitimin bir parçası olan aile katılımına önem vermesi, öğrenme merkezlerini içermesi, günlük yaşam deneyimlerinin ve yakın çevre olanaklarının eğitim amaçlı kullanılmasını teşvik etmesi aşağıda belirtilen açılardan Piaget’nin bilişsel gelişim kuramı ile ilişkilendirilebilir:
Çocuğun ve ailenin etkin katılımı (temel ilke): Bilişsel gelişim kuramında çocuğun ilgilerine, ihtiyaçlarına uygun çevre oluşturarak ilk elden deneyimler yaşaması önemlidir.
Çocuk merkezlidir: Bilişsel gelişim kuramında da çocuğun aktif katılımı önemlidir.
Sarmaldır: Öğrenme için tekrarlı yaşantılar gerekir. Bilişsel olarak denge, dengesizlik ve yeniden dengeye gelme durumu tekrarlayan yaşantılar aracılığıyla gerçekleşir.
Oyun temellidir: Bilişsel gelişim kuramı oyundaki çocuğun deneyimlerine önem verir.
Keşfederek öğrenme önceliklidir: Bilişsel gelişim kuramında da keşif önemli bir yer tutar.
Günlük yaşam deneyimlerinin ve yakın çevre olanaklarının eğitim amaçlı kullanılmasını teşvik eder: Bilişsel gelişim kuramında da çevrenin önemine ve öğrenmenin yaşantı yoluyla gerçekleştiğine vurgu vardır. Uyarıcı zenginliği kuramın başat kavramlarındandır.
Aile eğitimi ve katılımı önemlidir: Bilişsel gelişim kuramında da çocuğa uygun keşfetme ortamı sunulmasına vurgu vardır. Bu ortamın sunulmasında ailenin de payı vardır.
Öğrenme merkezleri önemlidir: Çocuklar öğrenme merkezlerinde aktif yaşantı, problem çözme ve uyum becerisi deneyimi yaşar.
Mavi Tuğba Ateş
Erken çocukluk eğitimcisi/Psikolojik danışman
KAYNAKÇA
Arı, A. (Ed.) (2017). Eğitim psikolojisi (1. Baskı). Konya: Eğitim Yayınevi.
Bredekamp, S. (2015). Erken çocukluk eğitiminde etkili uygulamalar. (çev. ed. H. Z. İnan ve T. İnan). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Deniz, M. E. (2018). Erken çocukluk döneminde gelişim (9. Baskı). Ankara: Pegem Yayınları.
Khawaldeh, D. A. (2022). Theoretical perspectives to the study of human development cognitive development theory critique of Jean Piaget’s development theory. United Arab Emirates University. DOI: 10.13140/RG.2.2.30991.10409
Milli Eğitim Bakanlığı, Okul Öncesi Eğitim Programı (2013). Ankara.
