Ergenlik Döneminde Yeme Bozuklukları

Ergenlik dönemi, pubertenin başlangıcından genç yetişkinlik dönemine kadar süren bir gelişimsel dönemdir (Tanrıverdi, Savaş, Gönüllüoğlu, Kurdal ve Balık, 2011). Bu dönemdeki bireylerde fiziksel, psikolojik, hormonal ve sosyal açıdan birçok değişiklik görülmektedir. Bedensel değişikliklerin ergenlik döneminde önem kazanması, karşı cins tarafından beğenilmek isteme, toplumda ve medyada yer alan ideal beden veya güzellik algısı, çevresi tarafından (akran, aile vs.) maruz kalmış olduğu baskı veya akran gruplarına dahil olma çabalarıyla birlikte birçok faktörden kaynaklı olarak ergenlik döneminde “Yeme Bozuklukları” sıklıkla karşılaşılabilen psikolojik bir problemdir.

Yeme bozukluğu olan kişiler, yemek yeme ve kilo alımıyla ilgili oldukça endişe duyarlar. Bu endişelerinin sonucunda da, yemeyle ilgili çeşitli davranışlar ortaya çıkar (Varlık Özsoy, 2017). Yeme bozukluklarının alt başlıklarında; pika, geri çıkarma bozukluğu, anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza ve tıkınırcasına yeme bozukluğu yer almaktadır. Bu yeme bozukluklarından; pika ve geri çıkarma bozukluğu çoğunlukla çocukluk çağında görülmekteyken; anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza ve tıkınırcasına yeme bozukluğu ise sıklıkla ergenlik döneminde başlayan ve tedavi edilmediğinde ise olumsuz sonuçlar doğurabilecek yeme bozukluklarıdır (Ergüney Okumuş, Sertel Berk ve Yücel, 2016).

Anoreksiya nervoza, kişinin yaşına ve boyuna uygun olarak normal ve sağlıklı kabul edilen vücut ağırlığını sürdürmeyi reddetmesine dayanan bir bozukluktur. Anoreksiya nervoza olan bireyler genelde kendilerini çok kilolu olarak görürler. Bu yüzden de sürekli bir kilo verme çabası içerisine girerler. Yemelerini kontrol ettikleri ve kilo verdikleri zaman kendilerini çok iyi ve değerli hissederler. Anoreksiya nervozanın cinsiyet faktörü açısından yaygınlığı yapılan bir araştırmaya göre kadınlarda erkeklere oranla daha fazla görüldüğü tespit edilmiştir (Sayıl, 2000, Akt: Varlık Özsoy, 2017).

Bulimiya nervoza yeme bozukluğu bulunan kişilerde kilo almayı engellemek üzere, kendini kusturma, laksatifler vb. kullanma, diyet yapma ve aşırı egzersiz yapma gibi davranışlar görülmektedir. Bu kişiler kendi vücutlarından memnun olmadıkları için bu tarz bir yola başvurmaktadırlar. Bulimiya genellikle 12-29 yaşları arasında görülmektedir (Nolen-Hoeksema, 2004, Akt: Varlık Özsoy, 2017).

Tıkınırcasına yeme bozukluğu ise, diyet ya da aşırı egzersizlerin görülmediği bir yeme bozukluğudur. Bu tarz kişilerin kiloları normalin çok üstündedir. Vücutlarından memnun değillerdir ve aşırı yemek yediklerinden dolayı da kendilerinden tiksinme durumu gözlenebilir. . Bu bozukluğa sahip olan kişilerde yüksek depresyon, anksiyete ve kişilik bozuklukları görülmektedir (Davison ve Neale, 2004, Akt: Varlık Özsoy, 2017).

Ülkemizde yeme bozuklukları ile ilgili 14 ila 19 yaşları arasındaki ergenlerle yapılan bir çalışmada, grubun %2,5’inde bulimiya, %2’sinde ise anoreksiya olduğu saptanmıştır (Korkut, 2004, Akt: Siyez, 2006). Yapılan bir diğer çalışmaya göre de tıkınırcasına yeme bozukluğunun oranı %0,2-3,5 olarak bulunmuş ve yaşam boyu yaygınlıkları açısından değerlendirildiğinde de anoreksiya nervoza %0,6, bulimiya nervoza %1 ve tıkınırcasına yeme bozukluğu da %3’ lük bir değer olarak elde edilmiştir (Vardar ve Erzengin, 2011).

Yeme bozukluklarına dair yapılan çalışmalar doğrultusunda ergenlik döneminde ve genç kızlarda daha sık görüldüğü saptanmıştır. Genç kızlar da yaygın olmasının sebebi olarak vücutlarındaki yağ oranlarının artışına bağlı olarak beden algısına yönelik olumsuz bir tutum geliştirmeleri düşünülmektedir. Ayrıca, toplumda ve medyadaki ideal beden algısının “zayıflık” üstüne kurulu olması da ergenlik döneminde yeme bozukluklarının etkenleri arasında yer almaktadır.

Yeme bozukluklarında erken tanı ve tedavi önemlidir. Bu tedavide psikiyatrist, diyetisyen, aile terapisti vs. gibi kişilerle işbirliği içerisinde çalışmak gerekir (Gönenir Erbay ve Seçkin, 2016). Yeme bozukluklarının ergenlik döneminde görülme sıklığının azalması için yapılabilecek önleyici çalışmalar;

• Ailelerin yemek yeme tutumlarının çocuklarını da etkileyebileceği düşünüldüğü için ailelere yeme tutumları konusunda eğitim verilebilir.
• Ailelerin çocuklarını kiloları veya beden şekilleriyle ilgili eleştiri ya da dalga geçme, lakap takma vs. gibi özsaygı zedeleyici ifadeler kullanmaması gerekir.
• Toplumdaki güzellik algısının çürütülmesine yönelik kitle araçlarını kullanarak, toplum üzerinde etkili bir çalışma yapılabilir
• Yeme bozuklukları konusunda okul, aile, akranlar ve toplum bilinçlendirilebilir.
• Stres ve duyguların yönetimi yeme bozukluklarının tedavisinde etkili olduğu düşünüldüğünde stres yönetimi ve duyguların farkındalığına yönelik eğitimler verilebilir.

Psk. Dan. Esma SARIAHMET

KAYNAKÇA

1. Çam, H.H. (2017). Ergenlerde yeme bozukluğu görülme sıklığı ve ruhsal semptomlarla ilişkisi. Turk J Public Health, 15(2), 96-105.
2. Ergüney Okumuş, F. E., Sertel Berk, H.Ö. ve Yücel, B. (2016). Yeme bozukluklarında tedavi motivasyonu ve yordayıcıları. Psikoloji Çalışmaları, 36(1), 41-64.
3. Gönenir Erbay, L. ve Seçkin, Y. (2016). Yeme Bozuklukları. Güncel gastroenteroloji, 20(4), 473-477.
4. Gunher Arıca, S., Arıca, V., Arı, M. Ve Özer, C. (22 Mart 2011). Adölesanda yeme bozuklukları. 27 Aralık 2018, dergipark.gov.tr
5. Siyez, D.M. (2006). Yeme bozukluğu olan çocuklar ve ergenler etiyolojisi ile ilgili çalışmalar, müdahale, değerlendirme ve tedavi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 21-27.
6. Tanrıverdi, D., Savaş, E., Gönüllüoğlu, N., Kurdal, E. ve Balık, G. (2011). Lise öğrencilerinin yeme tutumları, yeme davranışları ve benlik saygılarının incelenmesi. Gaziantep Tıp Dergisi, 17(1), 33-39.
7. Vardar, E. ve Erzengin, M. (2011). Ergenlerde yeme bozukluklarının yaygınlığı ve psikiyatrik eş tanıları iki aşamalı toplum merkezli bir çalışma. Türk Psikiyatri Dergisi, 22, 1-8.
8. Varlık Özsoy, E. (2017). Yeme bozukluklarında kişilik özellikleri. International Journal Of Social Sciences and Education Research, 3(1),255-266.
9. Yalnızoğlu Çaka, S., Çınar, N. Ve Altınkaynak, S. (2018). Adölesanlarda yeme bozuklukları. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Birimleri Dergisi, 7(1), 203-209.