Yönetim karar verme, verilen kararları uygulama ve sonuçlarını takip etme sürecidir. Karar verebilmek için konu hakkında verilere ve bilgilere ihtiyaç duyulur. Bu verilerin güncel, eksiksiz, geçerli, doğru ve sağlıklı bilgiler olabilmesi için bilimsel yol ve yöntemlerle toplanması, derlenmesi ve yönetimin faydalanacağı hale getirilmesi yorumlanması bilgiye dönüştürülmesi gerekir. Bir ailenin ev, araba alması, çocuğuna üniversite ve bölüm seçmesi olabileceği gibi bir devletin en düzeyde alacağı kararlarda da durum aynıdır. Konulacak hedefin belirlenmesi, bunun için planlar yapılması için mutlaka verilere ihtiyaç duyulur. Bulunulan durumun, bir süre sonra gelinen noktanın tespiti ve yapılması gerekenlerin yeniden belirlenmesinde verilerden faydalanılır. Ölçülmeyen alanlar bilemez ve hakkında değerlendirmede bulunulamaz.
En kısa tanımıyla bilgi, işlenmiş veridir. Veri, olguların harf, sayı, renk gibi sembollerle ifade edilmesi iken, bilgi, herhangi bir konu ile ilgili verilerin bir araya gelmesi ile oluşan açıklayıcı ifadeler bütünüdür. Ahmet, 1976, Ankara gibi ifadeler veri iken, bunların kullanıldığı “Ahmet, 1976 Ankara doğumludur.” şeklinde bir ifade bilgidir.(1)
Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisi, 26 Temmuz’da üniversite tercihi yapacak adaylar için resmi twitter hesabından YÖK ve SGK (2014 – 2018 dönemi) verilerine dayalı “Üni-Veri” adıyla birtakım verileri internet sitesinden yayınladığını duyurdu. Gençlerin geleceğini şekillendiren kararları objektif kriterlere göre verebilmeleri için hazırladığı belirtilen verilerin yükseköğretim kurumlarının istihdamla ilgili performansını ortaya koymak ve üniversite tercihi yapacak adayların bölümler hakkında nitelikli bilgi edinmeleri amaçlanıyor. YÖK mezun verisi ve SGK istihdam verileri analiz edilerek, bölümlere göre “ücret”, “iş bulma süresi”, “istihdam oranı”, “nitelik uyuşmazlığı” ve “kamuda işe yerleşme oranı” gibi göstergeleri ortaya koymaktadır. Ulusal bir araştırma olan Üni-Veri ile tercih dönemindeki üniversite adayları, hangi bölümlerin iş bulmada daha avantajlı olduğu, mezuniyet sonrasında eğitimine ne kadar uygun seviyede iş bulunabildiği gibi konularda bilimsel metotlarla hazırlanan verilerden faydalanabileceklerdir.(2)
Peki! Lise mezunu öğrenciler veya veliler bu verileri yorumlayarak işlerine yarayacak bilgiye dönüştürebilirler mi? Bunun için bu verilerin yine bu işten anlayan uzmanların işlemesi ve bazı çıkarımlarda bulunması gerekiyor. Üniversite adaylarının en mantıklı bölüme yönlendirilmesini amaçlayan Üni-Veri aynı zamanda başka kimleri ilgilendirebilir? Özel ve resmi orta öğretim kurumları yani liseleri, tüm rehber öğretmenleri ve eğitim danışmanları ve yaşam koçları için de bölümler hakkında objektif bilgi edinebilecekleri bir kılavuz niteliğini oluşturmaktadır. Bu veriler, üniversite yönetimlerine ve bölüm/kontenjan açma izinlerini onaylayan YÖK’e, fakülte yönetimi ve öğretim üyelerine de eğitim kaliteleri hakkında önemli bilgiler içeren bir karne sunmaktadır.
Analize konu beş gösterge; Ücret: Mezuniyet sonrası bulunan ilk işteki ücret baz alınarak bölüm düzeyinde ortalamalar oluşturulmuştur. İstihdam Oranı: mezuniyet sonrası ilk 12 ay içerisinde bir işe yerleşme oranını bölüm bazında raporlanmaktadır. İş Bulma Süresi: Mezuniyetten ilk işe yerleşene kadar geçen süre ay bazında hesaplanarak bölüm bazında iş bulma süresi ortalamaları oluşturulmuştur. Nitelik Uyuşmazlığı: Nitelik uyuşmazlığı, kişilerin çalıştıkları işlerin eğitim seviyelerine göre daha az ya da daha yüksek nitelik gerektirdiği durumlarda ortaya çıkar. Bu gösterge, ilgili bölümden mezun olan öğrencilerin kendi niteliklerine uygun işlerde çalışıp çalışmadıklarını göstermektedir. Kamuda İşe Yerleşme Oranı: Mezunların kamuda iş bulma olasılıkları bölüm bazında hesaplanarak raporlanmıştır. Kamu-özel ayrımı SGK verilerinde yer alan sözleşme statüsü (4A/B/C) kullanılarak belirlenmiştir. Bu gösterge, ilgili bölümden mezun olup bir işe yerleşenlerin yüzde kaçının ilk işlerinde kamu sektöründeki bir pozisyona yerleştiğini göstermektedir. (3)
Beş göstergede; toplam 70 lisans bölümünün, ilk beş ve son beş sıralaması aşağıdaki gibidir.
İstihdam oranı – İlk beş: Pilotaj (% 77), Eczacılık (% 73), Odyoloji (% 67), Tekstil Mühendisliği (% 61), Hemşirelik (% 64). Son beş: Türk Dili ve Edebiyatı (% 36), Siyasal, Kamu Yönetimi, U. Arası İlişkileri (% 33), Maliye (% 31), Hukuk (% 3)
İş Bulma Süresi – İlk beş: Tekstil Mühendisliği 4 ay 10 gün, İç Mimarlık 5 ay 8 gün, Konservatuvar 5 ay 10 gün, Endüstriyel Tasarım 5 ay 16 gün. Son beş: Siyasal, Kamu Yönetimi, U. Arası İlişkiler 11 ay 1 gün, Öğretmenlik 11 ay 22 gün, Maliye 12 ay 3 gün, Psikolojik Danışmanlık Rehberlik 12 ay 11 gün, Hukuk 17 ay 14 gün.
Ücret – İlk beş: Tıp 5.890 TL., Pilotaj 4.736 TL., Uçak Mühendisliği 4.555 TL., Gemi Mühendisliği 4.487 TL., Bilgisayar Mühendisliği 3.562 TL. Son beş: İletişim 2.461 TL., Bankacılık ve Sigortacılık 2.445 TL., Sağlık Yönetimi 2.444 TL., Çalışma Ekonomisi 2.441 TL., Maliye 2.435 TL.
Nitelik Uyuşmazlığı – İlk beş: Eczacılık 0,01 / Tıp 0,13 / Hukuk 0,15 / Fizyoterapi 0,18 / Odyoloji 0,19 – Son beş: Çalışma Ekonomisi 1,54 / Banka ve Sigortacılık 1,56 / Arkeoloji 1,56 / Maliye 1,57 / Turizm 1,68
Kamuda İşe Yerleşme – İlk beş: Tıp % 96, Sağlık Hizmetleri % 36, Diş Hekimliği % 32, PDR % 29, Hukuk % 26.- Son beş: Tekstil Mühendisliği % 2, Mimarlık % 2, Güzel Sanatlar % 2, İç Mimarlık % 1, Pilotaj % 1.
Tüm veriler birlikte ele alınarak bölüm profili bazında dağılım yukarıdaki beş başlık dışında, istihdam türü, firma büyüklüğü dağılımı, ücret dağılımı gibi dört başlık ve göstergede detay verilere de ulaşılabilmektedir.
Sektör bazında dağılım; Toptan ve perakende ticaret, eğitim, idari destek ve hizmet faaliyetleri, diğer hizmet faaliyetleri, mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler, inşaat, yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri, konaklama, imalat, ulaştırma ve depolama, bilgi ve iletişim insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri, finans ve sigorta faaliyetleri, kültür, sanat eğlence, dinlence ve spor, madencilik ve taş ocağı, gayrimenkul faaliyetleri, kamu ile ilgili hizmetler tarım, orman ve balıkçılık, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı, su temini: kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri.
İstihdam türü; Özel Sektör Çalışanları, Kamu Çalışanları, Kendi İşinde Çalışanlar.
Firma büyüklüğü dağılımı; Mikro Ölçekli Firma (1-9 Kişi), Küçük Ölçekli Firma (10-49 Kişi) , Orta Ölçekli Firma (50-249 Kişi) , Büyük Ölçekli Firma (250 Kişi ve Üzeri)
Ücret dağılımı; Asgari ücret – 2.999 TL Aralığında, 3.000 TL – 4.499 TL Aralığında, 4.500 TL – 5.999 TL Aralığında, 6.000 TL ve üzeri aralığında.
TÜRK-İŞ Araştırmasının 2019 Ekim ayı sonucuna göre; Dört kişilik bir ailenin sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için yapması gereken aylık gıda harcaması tutarı (açlık sınırı) 2.058,46 TL. Gıda harcaması ile birlikte giyim, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık ve benzeri ihtiyaçlar için yapılması zorunlu diğer aylık harcamalarının toplam tutarı ise (yoksulluk sınırı) 6.705,08 TL. Evli olmayan-çocuksuz bir çalışanın ‘yaşama maliyeti’ ise aylık 2.526,14 TL olarak hesaplandı. (4)
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı resmi verilerine göre; halen ülkemizde asgari ücret 2.558 TL. (brüt) 2.020 TL. (net) olarak ödenmektedir. Uni-Veri deki ücretlerin brüt/net olduğu belirtilmemiştir. Buna göre yetmiş meslekte lisans mezunu çalışan gençlerin yaklaşık yarısının asgari ücret düzeyinde çalışmak zorunda olduğu görülmektedir. Bu şartlar altındaki gençlerin evlenemeyeceği eğer evlenirse yoksulluk sınırı altında çalışacağı, askerlik yapmadıysa ve işini kaybetmemek için bedelli askerliği tercih ederse 33.230 TL. ödeyemeyeceğinden bu şartlarda refah içinde mutlu bir gençliğimiz olamayacağı sonucu çıkarılabilir.
2015 ÖSYS’de, Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarına yerleştirme işlemlerinde tıp programlarına başarı sırası en düşük 40 bininci, hukuk programlarına ise başarı sırası en düşük 150 bininci sırada olan adayların kontenjan dahilinde yerleştirilmesine karar verildi.(5)
2020 Yükseköğretim Kurumları Sınavı’na (YKS) girecek yaklaşık 2.5 milyon adayı ilgilendiren kararlar birbiri ardına alınıyor. YÖK, önce hukuk fakülteleri için 190 bin olan başarı sırası barajı 125 bine yükseltildi. Başarı sırası barajı olmayan eczacılık ve diş hekimliği bölümlerine ilk kez başarı sırası barajı getirildi. Buna eczacılık fakülteleri için en düşük başarı sırası barajı 100 bin, diş hekimliği fakülteleri için en düşük başarı sırası barajı da 80 bin oldu. Merkezi yerleştirme sınavıyla öğrenci alan öğretmenlik programları için AYT ‘den ilgili puan türünden en düşük 300 bin başarı sırası şartı devam etmektedir. 2020 YKS ‘de özel yetenek sınavıyla öğrenci alacak öğretmenlik programları için TYT ‘de en düşük 800 bininci başarı sırasına sahip olma şartı aranacaktır.(6)
TÜİK 2019-Temmuz Dönemi İşgücü İstatistiklerine göre; Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2019 yılı Temmuz döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 1 milyon 65 bin kişi artarak 4 milyon 596 bin kişi oldu. İşsizlik oranı 3,1 puanlık artış ile %13,9 seviyesinde gerçekleşti. Aynı dönemde; tarım dışı işsizlik oranı 3,6 puanlık artış ile %16,5 olarak tahmin edildi. Genç nüfusta (15–24 yaş) işsizlik oranı 7,2 puanlık artış ile %27,1 olurken, 15–64 yaş grubunda bu oran 3,2 puanlık artış ile %14,2 olarak gerçekleşti.
Beyaz yakalı çalışanlar olarak nitelendirilen üniversite lisans düzeyi profesyonel kariyer mesleklerinden mezunların yaklaşık % 80 ’i Asgari ücret ile 2.999 TL aralığında çalışıyor olması her ne kadar iş bulup çalışıyor olsalar da çok da tatmin edici ve memnun olunacak bir durum değildir. Özel sektörde istihdam edilen ve çalışanların oranının kamuya göre daha fazla olduğu göz önüne alındığında özel sektörde çalışanların tatmin edici bir ücret alamadığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte yeteri kadar kadrolu/sözleşmeli öğretmen olmadığı için ihtiyaç duyulan branşlarda MEB’ nın ücretli öğretmenlerin de asgari ücretten bile daha az parayla çalıştırılıyor olması devletin anayasada belirttiği temel hukuk ilkeleriyle bağdaşmamaktadır.
Üniversiteli genç işsizlik oranı ve ücret düzeyleri dikkate alındığında makro düzeyde ülkemizin ihtiyaç duyduğu insan kaynağını iyi planlayamadığımız sonucu çıkarılabilir mi? Bir başka deyişle tüm alanlarda bu kadar üniversite mezununa ihtiyacımız bulunuyor mu? İş arayan üniversiteli mezunların lise düzeyinde doğru ve yeterli mesleki rehberlik ve yönlendirme yapılarak daha erken yaşlarda meslek edindirilmesi ve hayata erken başlamaları yanlış bir öneri sayılabilir mi? Lisans eğitiminin son yılında teorik derslerden ziyade iş hayatıyla buluşulması ve mezuniyet sonrası istihdam için bekleme süresinin kısaltılması sağlanabilir.
Eczacılık, tıp, fizyoterapi, odyoloji, hemşirelik gibi doğrudan insan sağlığını ilgilendiren mesleklerde nitelik uyuşmazlığının bulunmaması mezun olanların alanlarında çalışıyor olması memnun edici bir sonuç olarak değerlendirilmelidir. YKS sınavlarında ilk 125 bin kişilik dilimden öğrenci alan Hukuk Fakültesi mezunlarının istihdam oranında % 3 ile en sonda, iş bulma süresinde en zor iş bulan bölüm anlamına gelecek 17 ay 14 gün ile son sırada yer alması izaha muhtaç görülmelidir. Maliye bölümü mezunlarının da kamuda işe yerleşmede 12. Sıra dışında diğer tüm durumlarda sonlarda yer alması dikkat çekmektedir.
Üni-Veri’nin her yıl düzenli olarak yapılması ve kamuoyuyla paylaşılması, açıklanan verilerle üzerinde durulan konularda iyileşmelerin olup olmadığının takibin ilgili STK’lar tarafından sağlanmasına ve her aşamada karar vericilere yardımcı olacaktır.
Kaynaklar:
(1) http://iibf.erciyes.edu.tr/guven/veri/bilgi_nedir.pdf
(2) https://www.aa.com.tr/tr/egitim/universite-adaylarina-uni-veri-hizmeti/1542538
(3) https://www.cbiko.gov.tr/projeler/uni-veri
(4) http://www.turkis.org.tr/EKIM-2019-ACLIK-VE-YOKSULLUK-SINIRI–d305750
(5) https://t24.com.tr/haber/dusuk-puanla-tip-ve-hukuk-okuma-devri-kapaniyor,285576
(6) http://www.pervinkaplan.com/detay/2019-yks-bu-bolumlere-artik-ozel-yetenek-ile-girilmeyecek/8839
