Çocuk ve gençleri zararlı-tehlikeli düşünce, duygu, ilişki, alışkanlık, bağımlılık, davranış, ortam ve madde olmak üzere her şeyden şemsiye, helikopter ve Süpermen ebeveynlikle koruyamayız. Bunun için toplumun topyekûn desteğine ihtiyacımız olacaktır. Böyle bir farkındalık ve bilinç seviyesi olsa bile bu işe önderlik yapacak kişi ve kurumlar da gereklidir. Çalışan anne-babalar olmasak da çocukları evde fanusun içinde büyütemeyiz. Onların topluma sağlıklı mutlu bireyler olarak katılarak hayata devam etmeleri için sosyalleşmesine de fırsat tanımalıyız.
Öğrencilerin bağımlılık riskinden uzak bir yaşam sürmesini, olumlu davranış değişiklikleri ve alışkanlıklar kazanmasını, kendini riskli ortam ve durumlardan korumasını sağlayacak etkinliklerden oluşan okul temelli, koruyucu – güçlendirici “Yaşam Becerileri Eğitim Programı-YYBE” adıyla bir çalışma Yeşilay tarafından tamda bu endişelerimizi gidermek için geliştirilmiş.
Öğrencilerin ortaokul son veya lise birinci sınıfta; kendi ilgi, merak ve yeteneklerini keşfetmelerini destekleyecek, tüm dünya insanı için gerekli temel beceriler atölyesinde ev-iş ve sosyal hayatta gerekli becerilerin yaşanacağı zevkli bir atölye gününün eğitim sisteminde yer almasını da içeren bir model önerisini on yıl önce geliştirmiştim.
Millî Eğitim Bakanlığı; 2023 Eğitim Vizyonu çerçevesinde “Tasarım Beceri Atölyeleri (TBA)” 2021 yılında hayata geçirilmişti. Bilim, sanat, kültür, spor ve yaşam becerileri alanlarında hayata dokunan her temada atölye çalışmalarını kapsayan TBA’lar; çağımızın gerektirdiği problem çözme, takımla/ekiple iş birliği içinde çalışma, eleştirel ve yaratıcı düşünme, disiplinler arası hareket etme yetilerinin edinilmesi ve süreç temelli bir yaklaşımla bilgiyi tasarıma dönüştürme becerilerinin kazandırılmasına olanak tanıyor. TBA’lar sayesinde eğitimin gerçek hayatla ilişkisinin kurulması, öğrenme süreçlerinin beceri temelinde derin ve kalıcı hâle getirilmesi, okul aidiyetinin artırılması, eğitimde duygu, düşünce ve eylem bütünselliği sağlanarak çocuğun tabiatına ve gelişimine uygun hareket edilmesi ve eğitimden istihdama sürdürülebilir bir zemin inşa edilmesi hedeflenmişti.
Türkiye Yeşilay Cemiyeti tarafından geliştirilen YYBE, MEB’na bağlı ortaokullarda görev yapan, psikolojik danışman ve rehber öğretmenlere formatör eğitimleri verilerek 2021 ve 2023 yıllarında uygulanmıştır. 7. sınıf öğrencileriyle eğitsel oyunlar ve drama etkinlikleri ile desteklenerek hedef yaş grubunun gerçek hayatta karşılaşabileceği problem alanları kurgulanmaktadır. Stresle başa çıkma, olumsuz duyguları önleme, kendini yönetme, etkili iletişim, empati kurma, eleştirel düşünme, karar verme, müzakere/reddetme becerileri gibi üç temel alana hizmet eden yaşam becerileri yedi hafta boyunca öğrencilere kazandırılmaya çalışılmıştır. YYBE, ergenlik dönemindeki bireylerin bağımlılığa karşı dirençli olmalarını sağlamak için uzmanlar, aileler ve gençlerin görüşlerine dayalı olarak uzman bir ekip tarafından, belirlenen yaşam becerilerini kazandırmak amacıyla geliştirilmiştir.
Günümüzde maddeyi kullanma yaşı giderek düşmektedir. Ergenler ne kadar erken madde ile tanışırlarsa maddeye karşı o kadar az dirençli, bir o kadar da savunmasız olmaktadırlar. Gençlerin yaşam becerileri edinerek maddeyi deneyimlemeye karşı daha fazla dirençli olmalarını sağlamak, bu projenin sunmakta olduğu bir çözüm yoludur.
Yeşilay, Ağustos–2021 sayılı dergisinde bu önemli çalışması detaylı olarak anlatılmıştır. Program; olumsuz duygularla baş etme, öz farkındalık ve beden imajı, akran ilişkileri olmak üzere üç ana başlıkta toplanmıştır. Burada bilgisine başvurulan akademisyenler ve uzmanlar uluslararası literatürde etkinliği kanıtlanmış çalışma olan yaşam becerileri programlarının; öğrencilere beceri kazandıracak ve kalıcı-etkili olmasını sağlamak üzere tüm duyulara ve harekete dayalı, bireyin kendine dair farkındalığını artırarak duygu, düşünce ve davranış üçgenini fark etmesini sağlar. Yaşam becerileri bireysel, sosyal ve toplumsal hayatla oldukça ilişkilidir. Bireylerin kendilerini tehlikeli ve riskli durumlarda korumasını sağlayan önleyici becerilerdir.
Özgüveni ve öz saygısı düşük olan çocuklar genellikle yaşam becerilerini etkili bir biçimde kullanamaz. Gerektiğinde hayır diyemezler. Hayır diyebilmek becerisi öğrenilen ve öğretilen bir beceridir. Akranlarının sigara, alkol ve madde denemeleri tekliflerine hayır diyebilmeleri gerekiyor. Yaşam becerileri eğitimi almış ve bu konuda farkındalık kazanmış çocukların stresle mücadelede diğerlerine göre daha şanslı olduğu, ailesiyle sağlıklı iletişim kurarak isabetli kararlar verebileceği düşünülmektedir. Problem çözme ve karar verme konusunda yetkin bireylerin daha mutlu olacağı öngörülebilir. İnsanın işi, meslek çalışması, asıl uğraşı dışında, dinlendirici bir iş olarak yaptığı, oyalayıcı şeylere hobi diyoruz. Hobilerimiz ruhsal olarak bize iyi gelir. Spor-sanat ve kültürel bir faaliyetle ilgilenen çocukların başarıya ulaşması ve çalışma disiplini kazanması daha kolaydır.
MEB, ortaokullarda 5.-8. Sınıflarda “Temel Yaşam Becerileri I-II” seçmeli dersi konulmuş öğrencilerin; “Sağlığı korumanın önemini bilmeleri, Zaman yönetimini öğrenmeleri, Günlük yaşamın farklı alanlarında ihtiyaç duyulan pratik bilgi, beceri ve sağlıklı alışkanlıkları kazanmaları, Kişisel bakım konusunda bilgi ve beceriler kazanarak, sağlıklı yaşam alışkanlıkları edinmeleri, Sağlıklı beslenme konusunda bilinçlenmeleri, Dengeli ve besleyici beslenme alışkanlıkları kazanmaları, Farklı perspektiflerden bakarak problemlere alternatif çözüm yolları üretme yeteneklerini geliştirebilmeleri, Veri toplayarak en iyi çözümü seçebilme ve karar verebilme becerilerini geliştirmeleri, Kendi düşüncelerini ve başkalarının fikirlerini eleştirel bir bakış açısıyla inceleyebilmeleri” özel amaçlara ulaşması hedeflenmiştir.
Temel Yaşam Becerileri Dersi Öğretim Programı’nda Türkiye Yeterlilikler Çerçevesinde yer alan 8 anahtar yetkinliğin yanı sıra bunlarla uyumlu olarak öğrencilerin; “• Karar verme • Eleştirel düşünme • Empati • Problem çözme • Sosyal katılım • İletişim • İş birliği • Sorumlu davranma • Araştırma • Gözlem • Öz denetim” gibi becerileri kazanması beklenmiştir.
Dünya Ekonomik forumu ve İş Geleceği Raporunda (2025); çocukların gelecekte; “farklı kültürlere saygı göstermesi ve küresel sorunlara duyarlılık geliştirmesi, değişen iş ortamlarına uyum sağlama yeteneği, problemleri yenilikçi yollarla çözme becerisi, iletişim ve iş birliği becerileri için kritik yetenekler, bilgiye dayalı karar verme yeteneği, verileri analiz etmek ve sistem düşüncesi becerilerinin geliştirilmesi, teknolojiye hâkimiyet ve dijital okuryazarlık, sürekli öğrenmeyi teşvik etmek, grup içinde etkili çalışabilme ve liderlik becerilerine odaklanması gerektiği beklenmektedir. Bu sayede geleceğin mesleklerinde başarılı olacakları öngörülmektedir.
Milli Eğitim Bakanlığınca öğrencilerimizin zihinsel, sosyal, duygusal, fiziksel ve ahlâkî bakımdan çok yönlü gelişimini desteklemek amacıyla geliştirilen ve uygulamaya konulan Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli kapsamında; topluma uyumlu, toplumsal yaşama etkin olarak katılan, problem çözme yeteneği gelişen ve bu şekilde günlük yaşamda karşılaştığı problemlerin üstesinden gelebilen, geleceğin yaşam koşullarına hazır bireylerin yetiştirilmesi hedeflenmektedir. Bu doğrultuda öğrencilerin öğrenme serüveninde toplumla bütünleşmesi, günlük yaşam becerilerini edinerek bilinçli, verimli ve planlı bir yaşam sürmeleri, toplumla sağlıklı bir bağ kurmaları ve toplumsal hayata etkin katılım sağlamaları amacıyla ilkokul ve ortaokullarda “Yaşam Becerileri Projesi” uygulamaya konulmuştur.
Aile Hayatı konusunda “Düzenli Bir Yaşam Alanı Oluşturma ve Kişisel Sorumluluk Bilinci Geliştirme, Zaman Yönetimi Becerileri Kazanma, Aile ile İş Birliği, Sağlıklı Beslenme Alışkanlıkları Kazanma, Çamaşır Yıkama ve Kıyafet Bakım Becerileri Geliştirme, Temizlik ve Hijyen Kurallarını Öğrenme, Enerji ve Su Tüketimini Kontrol Etme, Yemek Sonrası Mutfak Düzenini Sağlama, Güvenlik Konusunda Farkındalık Kazanma, Okul Eşyalarını Düzenleme, Masa Kurma ve Sofra Adabı Öğrenme, Çeşitli Onarımlar Yapma Becerisi Kazanma, Mutfak Güvenliği Konusunda Bilgi Edinme, Yemek Pişirme ve Beslenme Bilinci Geliştirme, Ütü Yapma Temel Bilgilerini Öğrenme, Ayakkabı Boyama Temel Bilgilerini Öğrenme, Düğme Dikimi ve Tamiri, Bitki Bakımı ve Çevre Bilinci Geliştirme, Finansal Sorumluluk ve Harcama Planı Yapma, Geri Dönüşüm ve Çevreye Katkı” becerileri aslında hepimizin evlerde ailemizde öğrenmemiz gereken becerilerdir.
Kişisel bakım ve hijyen konusunda ise ; “Günlük Temizlik Alışkanlıkları Kazanma, El Hijyenini Doğru Uygulama Becerisi Kazanma, Ağız ve Diş Sağlığını Koruma, Saç Bakımı ve Temizliği Sağlama, Ergenlik Döneminde Cilt Problemlerini Yönetme, Tırnak Bakımı Alışkanlığı Edinme, Kıyafet Temizliği ve Hijyen Bilinci Kazanma, Kişisel Eşyaların Hijyenini Sağlama, Alerjenlerden Korunma ve Sağlıklı Yaşam Alanı Oluşturma, Göz Sağlığını Koruma ve Göz Hijyeni, Hijyen Malzemelerinin Bilinçli Kullanımı, Vücut Sağlığı ve Beslenme İlişkisi, Düzenli Banyoyu Alışkanlık Haline Getirme, Kişisel Bakım Takip Günlüğü Tutma, Ayak Bakımı ve Temizliği Sağlama, Kişisel Eşyaların Paylaşım Bilinci Geliştirme, Sağlıklı Uyku Düzeni ve Yatak Hijyenini Koruma, Kişisel Bakım ve Spor” becerileri aslında hepimizin evlerde ailemizde öğrenmemiz gereken becerilerdir. Bu sebeple de aile okulu, veli akademileri, ebeveyn eğitimlerinin ne kadar önemli olduğu daha iyi anlaşılmaktadır.
Projenin devamında iletişim ve sosyal beceriler, sürdürülebilir yaşam ve çevre bilinci, yaratıcılık ve girişimcilik konularının ise okulda, sınıfta bir öğretmen ve eğitmen tarafından kazandırılması gerektiği düşünülebilir.
Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere çocuk, genç ve tüm yetişkin bireylerin sosyal yaşamda, eğitimde sonrasında iş hayatında sağlıklı, mutlu ve başarılı olabilmesi için derslerde sınav başarılarıyla diploma sahibi olmaları yanında çeşitli becerileri kazanması, geliştirmesi ve mesleği ne olursa olsun işine yansıtması beklenmektedir. Bu sayede sadece bireylerin ve ailelerin değil tüm toplumun refah ve huzur içinde yaşamasına da katkı sağlayacaktır. Öğrenci ve velilerin bu farkındalıkla eğitimleri boyunca okul içi-dışı kişisel/kurumsal, yerel yönetimler ve sivil toplum örgütleriyle birlikte hareket ederek bu çalışmalara katılmalarını tavsiye ediyorum. Geleceğin güçlü Türkiye’si ve Türkiye Yüzyılı için hepimiz el ele vermeli, ümitle, emin adımlarla, eğitimin gücüne inanarak çalışmalıyız.
