Günümüzde teknolojinin gelişimi bireylerin bilgi edinebilecekleri kaynaklara daha hızlı ulaşma imkânı sağlayarak bireylere eş zamanlı iletişim imkânı sunmuştur. Bununla beraber bazı olumsuz durumlar da söz konusu olup teknolojinin zararlarının da olduğu görülmektedir. Hızla gelişen teknoloji sayesinde gençler birbirleri ile cep telefonu, bilgisayar ve tablet gibi araçlarla iletişim kurmaya başlamışlardır dolayısıyla gençler birbirleri arasında farklı bir kültür oluşturmuştur. Ancak bu gelişmeler sonucunda gençler de saldırganlık, zorbalık ve taciz gibi davranışların görülme sıklığını artırdığını düşünülmektedir. Bu durumda sanal zorbalık kavramı ortaya çıkmış ve bilgi ve iletişim teknolojileri ile bireylerin yâda bir grubun diğer insanlara zarar vermek amacıyla bilerek ve isteyerek yapılan, düşmanca davranışlar içeren bir zorbalık türü gündeme gelmiştir. Sanal zorbalık kavramı ile birlikte akran zorbalığı ile yüz yüze gerçekleşen zorbalık ayırt edilememekte ve bu yüzden geleneksel zorbalık kavramı akran zorbalığının yerine kullanılmaya başlanmıştır. Yapılan araştırmalar da okul ve akranlar arası gerçekleşen zorbalık türüne akran zorbalığı, elektronik yolla yani teknolojik araçlarla gerçekleştirilen zorbalığa da sanal zorbalık bir diğer ifadeyle siber zorbalık kavramı kullanılmaya başlanmıştır.
Siber Zorbalık Nedir?
Saldırganlığın insanın doğası gereği geçmişten günümüze var olması kaçınılmaz bir durum olarak ortadadır. En uygar toplumlardan en ilkel toplumlara kadar saldırganlık davranışı tarihin her döneminde gözlenmiştir. Saldırganlık davranışlarının günümüzde şiddetli bir hal aldığı ve dolayısıyla daha da belirginleşip gün yüzüne çıktığı ortadadır. Zorbalık ise saldırganlıkla birlikte kullanılan bir kavram olsa da bir davranışın zorbalık olarak görülmesi için saldırganlık özelliği taşıması yetersizdir. Zorbalık davranışlarında eşit olmayan ezici güç dengesinin olmasına, süreklilik gerektirmesi ve bilerek yapılması gibi bazı özellikler bulunmaktadır. Gizli kimlikle gönderilen e-postalar, isimsiz çağrılar, tehdit ve hakaret içeren gelen mesajlar, görüntü ve metinler, virüslü e-postlar vb. bireylere zarar veren bütün zararlı eylemlerin tümü siber zorbalık davranışları olarak bilinmektedir. Arıcak’a göre (2011) Siber zorbalık, “bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak bir birey ya da gruba, özel ya da tüzel bir kişiliğe karşı yapılan teknik ya da ilişkisel tarzda zarar verme davranışlarının tümüdür.”
Siber Suçlarla Mücadele
Siber zorbalık durumlarının artması ile birlikte Emniyet genel müdürlüğü (EGM) bünyesinde ise 28/02/2013 tarih ve B.05.1.EGM.0.65.35539/31772 sayılı Bakanlık Oluruna istinaden Bilişim Suçlarıyla Mücadele Daire Başkanlığının ismi Siber Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı olarak değiştirilmiştir. Bu doğrultuda siber suçların sayısının arttığı kanısına ulaşılabilir. EGM Siber suçlarla mücadele daire başkanlığının vizyonu;
“Değişen ve gelişen dünya koşulları içerisinde, geleceğe yönelik bir anlayışla siber suçlarla mücadelede konusunda uzman, fikirlerin rahatlıkla konuşulduğu özgür ve dinamik ortama sahip, yönetimde eşitlik, şeffaflık, hesap verebilirlik ve sorumluluk anlayışı içerisinde, yüksek ahlak değerlerini kurumsal kimliğimiz ile bütünleştirmiş, ‘güven’ kelimesiyle anılan bir kurum kültürü oluşturmaktır.
- Siber suçlarla mücadele etmek,
- Siber suçlar konusunda toplumda farkındalık oluşturmak,
- Siber suçlarla mücadelede uluslararası işbirliklerini artırmak,
- Ülkemize yönelik siber suç tehditlerini değerlendirmek, gerekli analizler yapmak ve bu tehditlerle mücadele etmek,
- Siber suçlarla mücadelede alanında uzman soruşturmacı ve adli bilişim personelleri yetiştirmek,
- Teknolojik gelişmeleri takip etmek ve bu teknolojiyi kullanmak suretiyle siber suçlarla mücadele kapasitemizi artırmak.” olarak resmi web sitesinde yer almaktadır(http://www.siber.pol.tr/sayfalar/default.aspx).
Siber Zorbalığın Nedenleri
Gençler arasında yaygın olan siber zorbalık durumları, gençler için bir eğlence aracı olarak görüldüğü gibi siber zorbalığı intikam amaçlı kullanmanında popüler bir durum olduğu görülmektedir. Özellikle gençler siber zorbalık davranışları olarak tanımadıkları kişilere tehditkâr ve aşağılayıcı mesajlar göndermektedir. Gençlerin bu davranışları sergilemeleri kurbanları ile yüz yüze iletişim kurulmaması nedeni ile davranışlarında sorumluluk almamalarına ve dolayısıyla başkaları üzerinde kontrol kurmaya çalışmakla birlikte yaptıkları saldırganca davranışlardan haz almalarına neden olmaktadır. Son yıllarda akıllı telefonların, bilgisayarların ve tablet kullanımının yaygınlaşması ile internet kullanımda da hızlı bir artış görülmektedir. Dolayısıyla siber zorbalık davranışlarının da ortaya çıkma olasılığının artığı görülmektedir. Mağdurların elektronik iletişim araçları ile tehdit edilmesi, yazılı hakaret içeren mesajlar, sahte kimlik ile birini kötü gösterme, bir gruptan dışlama gibi siber zorbalık eylemleri genellikle zorba ve kurban arasındaki karşılıklı ilişkilerden kaynaklanan sorunlar nedeni ile ortaya çıkmaktadır. Bu sorunlar duygusal ilişkilerin sona ermesi, bozulan arkadaşlık ilişkileri gibi nedenlerle oluşan intikam duygusundan ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Gerçekleştirildiği araç ve ortam fark etmeden siber zorbalık mağdur üzerinde yıkıcı bir sonuç ortaya çıkarma ve kurbanda kalıcı izler bırakmakla birlikte siber zorbalık davranışlarına maruz kalan kişilerin toplum ilişkileri olumsuz yönde etkilenmekte ayrıca duygusal, sosyal ve psikolojik olarak zarar vermektedir.Yapılan araştırmalarda zorbalık davranışlarına maruz kalan gençlerde çeşitli psikolojik rahatsızlıklar yaşadıkları, dikkat bozukluğu, uyku bozuklukları, yalnızlık duygusu, depresyon belirtileri ortaya çıktığı görülmektedir. Bazı çalışmalarda da siber zorbalığa maruz kalan gençlerde intihara eğilimlerinin arttığı görülmüştür. Sanal taciz ve sanal takip durumlarında mesajlar genellikle tehtidkar nitelikte ve mağduru tedirgin etmektedir. Siber zorbalık davranışları kontrolsüz davranış olarak görülmekte ve kurbanların yaşam kalitelerinde kayıplara, normal yaşam kurmalarına engel olmaktadırlar. Suler (2002‘dan akt. Eroglu ve Güler 2015) sanal ortamların siber zorbalığa zemin hazırlayan bazı özelliklerini şu şekilde sıralamaktadır;
Sanal ortamlarda;
- Kimliği gizleme özelliği ile kurbanlarına istedikleri her şeyi söyleyebilme düşüncesine yol açmaktadır.
- Kişiler yüz yüze istediklerini tam olarak söyleyemedikleri şeyleri rahatlıkla söyleyebilmekte, karşısındakinin kendisini onaylamadığı veya umursamadığını gösteren tepkiler vererek kendini soyutlayabilmektedir.
- Mağdurlara söylemek istediklerini istedikleri zaman ve sansürsüz olarak söylemeye olanak tanımaktadır.
- Kişilerin zorba hakkında herhangi bir fikre sahip olamamasından dolayı düşüncelerini ve kendilerini açıkça ifade edememektedirler.
- Bireyler yüz yüze iletişimde söyleyemedikleri cinsiyetini, sosyal statüsünü, ırkını ve bunun gibi özelliklerini rahatlıkla söyleyebilmelerini sağlamaktadır.
- Kişilik olarak saldırgan bir yapıya sahip olan bireyler daha da saldırganlaşarak kişisel üslubunu abartılı bir biçimde dile getirmelerine neden olmaktadır.
Siber Zorbalık Türleri
Siber zorbalık yapan kişiler birçok yöntemle zorbalık yapmaktadırlar. Bunlar sohbet, mail, odaları, yazılı ve görüntülü mesajlar vb. olarak örneklendirilebilir. Siber zorbalar zorbalık sürecinde kullanmış oldukları yönteme göre farklı stratejilerle kişileri rahatsız etmektedirler. Siber zorbalık çeşitleri olarak da görülen siber zorbalık durumları;
- Siber takip; Bir kişiyi sanal ortamlarda sürekli takip halinde tutmak,
- Karalamak; Bir kişi ile ilgili asılsız, zararlı ve kaba beyanlarda bulunmak,
- Kendini Başkası Gibi Göstermek; İnternet ortamlarında kendi kimliğini gizleyerek hayali biri ya da başkasının kimliğine bürünmek,
- Taciz Etme; Bir kişiye kırıcı veya cinsel içerikli mesajlar göndermek,
- Kışkırtmak; Bir kişiyi yapmaması gereken durumlar için teşvik etmek,
- Gezinti ve Düzenbazlık; Bir kişi hakkında utandırıcı ve özel bilgileri yaymak yayınlamak,
- Ayırma; Bir kişiyi bir gruptan çıkarmak veya gruba dâhil etmemek.
Siber zorbalığın bir özelliği ise fiziksel dünyadan sanal dünyaya geçerken şiddetinin miktarının artmasıdır. Kurban gerçek dünyada zorbalıktan kaçma imkânı olsa da sanal dünyada çoğu durumda kaçma şansı bulunmamaktadır. Siber zorbalık mağdurları bu durumdan dolayı farklı rahatsızlıklara maruz kalmaktadırlar. Araştırmalar sonucunda siber zorbalığa maruz kalan kişilerde depresyon, kaygı, stres, korku, yalnızlık, kendine olan güveni kaybetme, yaşamdan zevk almama gibi psikolojik sorunların görüldüğü ortaya çıkmıştır. Siber zorbalığa maruz kalmanın sosyal ilişkiler, okula devam etme, derslere yoğunlaşma ve akademik başarı üzerinde de etkilerin olduğu görülmektedir. Aileden, arkadaşlardan alınan desteğin ise siber zorbalığın olumsuz etkilerini negatif yönde etkilediği ise bulgular arasındadır.
Kaynakça:
1. Akbaba, S.& Eroğlu, Y. (2013). İlköğretim Öğrencilerinde Siber Zorbalık Ve Mağduriyetin Yordayıcıları.P,106-121
2. Akbulut, Y.& Eristi, B. (2011). Cyberbullying And Victimisation Among Turkish University Students. Australasian Journal Of Educational Technology, 27(7), 1155-1170.
3. Arıcak, O.T. (2011).Siber Zorbalık: Gençlerimizi Bekleyen Yeni Tehlike. Kariyer Penceresi, 2(6):10-12.
4. Baran, B. Keskin, E.,& Şenol, Genç. (2014). Öğretmen Adaylarının Facebook’ta Zorbalık Yapma Ve Zorbalığa Maruz Kalma Durumlarının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Journal Of Instructional Technologies & Teacher Education, 3(1).
5. Baştürk, E.Sayıner, İ.Salı, J. Başak, B. (2014)Okulda Siber Zorbalığın Nedenleri, Türleri Ve Medya Okuryazarlığı Eğitiminin Önleyici Çalışmalardaki Yeri Elektronik Mesleki Gelişim Ve Araştırma Dergisi (Ejoır) Cilt:2 Özel Sayı Ağustos
6. Budak, L. Karaslan, İ. (2010) Üniversite Öğrencilerinin Sanal İletişim
7. Çelik, T. , Tekin, Y. (2015) Sosyal Medyanın Bireyler Üzerindeki Olumsuz Etkilerine İlişkin Bir Örnek: Siber Zorbalık International Journal Of Social Science Number: 36. P. 343-355.
8. Çiftçi, H. Her Yönüyle Siber Savaş Tübitak Yayınları (2013) Ankara
9. Çivilidağ, A.& Cooper, H. T. (2013) Ergenlerde Siber Zorba Ve Öfkenin İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma: Niğde İli Örneği.
10. Demir, K. Kahyaoğu, Y. & Baran, B. (2013). Lise Öğrencilerinin Facebook Zorbalığına Maruz Kalma Durumlarının Araştırılması. 1st International İnstructional Technologies And Teacher Education Symposium (Ittes), Trabzon (26-28 June).
11. Peker, A. (2015). Negatif Duygunun Siber Zorbalık Ve Mağduriyete İlişkin Yordayıcı Rolünün Yapısal Eşitlik Modeliyle İncelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(4).
12. Siber Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı Http://Www.Siber.Pol.Tr/Sayfalar/Default.Aspx
13. Tamer, N.& Vatanartıran, S. (2014). Ergenlerin Teknolojik Zorbalık Algıları Ve Bir Uygulama. Online Journal Of Technology Addiction & Cyberbullying, (2).P,1-20
14. Yaman, E.& Sönmez, Z. (2015). Cyberbullying Trends Of Adolescence.Online Journal Of Technology Addiction & Cyberbullying, 2(3).
15. Yavanoğlu, U. Sağıroğlu, Ş.& Çolak, İ. (2012). Sosyal Ağlarda Bilgi Güvenliği Tehditleri Ve Alınması Gereken Önlemler. Politeknik Dergisi, 15(1). P.15-27
16. Yazıcı, T. (2015). Place Of Interpersonal Communication İn The Instant Messaging Application: A Study On College Students Relating To The Whatsapp Applicatons. International Journal Of Social Sciences And Education Research, 1(4), 1334-1356.
