Proje yarışmaları çoğunlukla; sınıf, okul, ilçe, il, bölge, ülke ve uluslararası düzeyde, belirli konularla sınırlandırılmış, okul kademe/türlerine, öğrencilerin yaş düzeylerinde düzenlenmektedir. Yarışma formatında düzenlenen bu etkinliklerde hazırlanacak bu projeler için düzenleyiciler, mutlaka belli kuralların yer aldığı şartnameleri önceden duyurmaktadırlar. Şartnamede, proje hazırlayacak öğrencilerin dikkat etmesi gereken hususlar açıklanırken yarışmanın takvimiyle varsa sergisi ve ödülleri de açıklanmaktadır.
Dijital çağın gereği ve kolaylıkları kullanılarak artık çoğunlukla projeler de internet üzerinden hazırlanmış web sitesine kaydedilmesi istenilmektedir. Bu portal üzerinden hem başvuranlar kendi projelerinin durumunu ve aşamalarını takip edebilmekte hem de yarışmaları düzenleyenler kolaylıkla projeleri değerlendiricilere ulaştırarak etkinliği sonuçlandırmaya çalışmaktadırlar.
Proje dosyası; belli bir konuda yapılacak çalışmanın, planlı ve bir disiplin içinde, okuyacak olanların hazırlayanlara, hiçbir soru sormasına gerek bırakmadan anlatan tüm bilgi, belge ve aşamalarıyla yazıya dönüştürülmüş halidir. Öğrenciliğim döneminde yaklaşık kırk yıl önce ilkokul ve ortaokul düzeyinde proje kavramının kullanıldığını hatırlamıyorum. İş teknik dersi için çeşitli ödevler verildiğini ve günlük hayatta kullanılabilecek faydalı ürünler veya küçük modellerinin yaptırıldığını hatırlıyorum. Bugün artık tüm öğrencilere neredeyse anaokulundan (pedagojik açıdan tartışmalı olsa da) başlayarak proje ve performans ödevleri hazırlatılmaya çalışılmaktadır.
Ülkemizde son yıllarda başta TÜBİTAK olmak üzere, çeşitli Bakanlıklar, Üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları, dernek ve vakıf gibi sivil toplum örgütleri ve büyük şirketler çeşitli amaçlar ve gerekçelerle resmi makamlarla işbirliği yaparak TEKNOFEST gibi proje yarışmaları düzenlemektedirler. Bu yarışmalar için resmi ve özel kanallardan çeşitli duyurular yapılarak katılım sağlanmaya çalışılmaktadır. Çoğunlukla projelerde danışman öğretmenler de rol almaktadır. Bu yarışmalara katılmak, öğrenciler için iyi bir deneyim olmak yanında yeni uygulamada e-portfolyo kayıtlarına da işlenmektedir. Danışmanlık yapan öğretmenlerin de kariyer sayfalarında bu çalışmalar olumlu katkı sağlamaktadır. Okullar ve müdürler için de başvuran, kabul edilen, seçilen ve dereceye giren proje sayısı birer övünç kaynağı olmaktadır. Hatta sıralı olarak il/ilçe/okul müdürleri kendi aralarında tatlı bir rekabete girerek veya hedefler koyarak olabildiğince proje başvuru sayısını artırmaya çalışmaktadırlar.
Buraya kadar aslında hepimizin bildiği gayet basit bir süreçle yürütülen proje yarışmalarının detaylarını bugüne kadar yaşadığım tecrübeler ve katıldığım proje yönetimi seminerleri ışığında öğrencilerimize yansımalarını paylaşmak istiyorum. Ki bundan sonra proje yapacak/yaptıracak olan öğrenciler/meslektaşlarım daha dikkatli olsunlar, emekler nitelikli sonuçlara ve başarıya dönüşebilsin.
Öncelikle proje hazırlayacak öğrencilere danışmanlık yapacak öğretmenlerimiz de proje takvimi gibi proje hazırlama öncesinde proje sahibi/ekibi öğrencilerle yeterli bir ön görüşme yaparak düşünceleri yazılı bir plana dönüştürmelidirler. Bu ilk toplantıda herkesin elinde varsa proje şartnamesi mutlaka bulunmalı ve dikkatlice okunarak dikkat edilecek hususlar bir bir açıklanmalıdır. Bu planda; mutlaka bir işbölümü yaparak klasik bir yöntem olan 5 N–1 K ile kimin, nerede, ne zaman, neyi, nasıl ve niçin yapacağını belirlemesi ve yazılması gereklidir. Bazı projelerde ise sadece konu ve tema belirtilip detay verilmeyerek katılımcıların serbest çalışma ve proje önerileri istenebilmektedir. Öncelikle internet üzerine proje fikrinin daha önce yapılıp yapılmadığını eğer yapılmış ise bu tecrübeden faydalanarak mevcut projeyi daha da geliştirerek farklılaştırmaya çalışılabilir. Bu noktada doğrudan bir projeyi kopyalamanın fikir hırsızlığı olarak hukuki bir suç olmasının ötesinde ahlaki ve vicdani olmayan davranıştır. Böyle bir projeden faydalanılacaksa proje metni içinde ve kaynaklar kısmında mutlaka alıntı yapıldığı belirtilmelidir.
Temel olarak her projede belli başlı başlıklar yer alması gereklidir. Örnek verecek olursak; proje kapağı, içindekiler listesi, özet, giriş, problem tanımı, çalışmanın amacı, araştırma sorusu ve/veya hipotez, projede kullanılan yöntem ve metotlar, proje iş-zaman planı, bulgu-sonuç-öneriler, kaynaklar ve ekler olmak üzere sıralanabilir. Buna ilave olarak projenin hangi ihtiyaçları karşılayacağı ve getirdiği çözüm önerileri, hitap ettiği hedef kitle, çalışmanın her aşamasında kullanılan yöntemler ve proje takvimi de eklenmelidir. Ayrıca tüm bunların iki-üç dakika içinde somut şema/prototip veya objeler desteğinde özet anlatımının video görüntüsü de istenebilmektedir. Tüm bunlar belli bir düzen ve sıralamayla dosyada yer almalıdır.
Çocuk ve gençlik döneminde her öğrenci için projelerde yer/görev almak heyecan vericidir. Özellikle de meraklı olanların hele de ailesi tarafından bu yönde desteklenen ve imkân sağlanan öğrenciler, bu projelerde gönüllü yer alarak canla başla çalışırlar. Tabi ki ilk amaç hedeflenen projeyi belirtilen tarihe kadar tamamlayıp hazır edebilmek ve başvuruyu tamamlayabilmektir.
Proje kapağında; proje yarışmasının ve düzenleyicilerin adları, öğrenci projesinin adı, hazırlayanlar, okulu, sınıfı, öğrenci numarası ve iletişim bilgileri, danışman (öğretmen, anne-baba, öğrenci büyüğü, uzman tanıdık vb.) , kategorisi (ilk, orta, lise, üniversite) veya (matematik, fen, sosyal bilim, gönüllülük-sosyal sorumluluk) gibi bilgiler birer cümle ile büyük puntolarla yazılır. Projeye ve takıma anlamlı ve dikkat çekici bir isim bulmak da gereklidir.
Bu başlıklarda; proje çalışmasında takımdaki herkes yapılan iş bölümüne göre üzerine aldığı işleri ve sorumlulukları vaktinde gereği gibi yerine getirmelidir. Herkes yaptıklarını not olarak yazmalı ve gerekiyorsa resim ve video çekimleriyle tespit etmelidir. Proje teslimine kadar belli zaman aralıklarıyla bir araya gelerek yapılan/yapılamayan çalışmaları gözden geçirerek vaktinde yetiştirmeye çalışılmalıdır. Koordinasyonu sağlayabilmek için bir takım kaptanı/lideri de seçilmesi faydalı olacaktır.
Bu çalışmalarda sıklıkla yapılan hataları belirtmek gerekirse;
Öncelikle konu ve proje seçiminin öğrencilerin yaşına ve eğitim kademesine uygun olması önemlidir. Çünkü projeler sadece fikri metinler olmayıp hayallerin ve tasarlananların prototip olarak somut gerçekleştirilebilecek çalışmalardan seçilmelidir. Değerlendiriciler başta olmak üzere proje açıklandığında veya sergilendiğinde gören ve inceleyenlerin bu çocukların bunları gerçekleştirmesi çok zor-imkânsız dememeleri gereklidir.
Yazılı halde veya internete yüklenerek teslim edilecek proje metninin tüm başlıklarına yeterli uzunlukla cevap yazılmalıdır. Bir iki cümleyle ve genel ifadelerle geçiştirilmemelidir. Proje sosyal bir alanda veya özellikle teknik bir alanda ise yapılacak işin şeması, çizimi, resmi ve fotoğrafları da proje dosyasına eklenmelidir. Başlıklardan birine açıklama/cevap yazılmaması baştan projenin puan kaybıyla dezavantajlı olarak değerlendirilmesine sebep olacaktır.
Proje metni tamamlandıktan sonra ekip üyeleri yaptıklarını ve projelerini video kayıt ile sesli-görüntülü anlatmalıdırlar. Bu başlı başına profesyonel bir çalışma gerektirse de güzel sanatlar ve iletişim öğrencilerinin hazırlayacağı bir kısa film projesi değilse öğrenciler proje tanıtım video görüntülerinde sınırlanan süreye uyularak sürenin ne çok ne de az kullanılması, proje anlatımı bir yazı tahtası başında, büyük ekran etkileşimli tahta veya hazırlanmış proje afişi önünde yapılması akıllıca olacaktır. Bu sayede görsel araç, gereç ve materyaller ile desteklenmesi etkisini artıracaktır. Tüm takım üyelerinin sırasıyla yaptıklarını özetlemeleri, gerekiyorsa sonrasında ağırlıkla takım lideri/kaptanının proje fikrini ve gerçekleştirme aşamalarını özetle anlatması yerinde olacaktır. Burada anlatılanlar proje metniyle uyumlu olmalıdır.
Şartnamelerde proje takviminin alt başlıkları çoğunlukla zaten yazılmakta olup proje hazırlayıcıları bu süreçte takvime kendi projelerindeki yapacakları işlerin adlarını da yazarak detaylandırmalıdırlar. En önemli kısım ise projenin gerçekleştirilmesi aşamasında hangi iş ve işlemleri sırasıyla nasıl yaptıklarını kısaca anlatılmasıdır. Proje sahipleri fikirlerini varsa daha önce yapılmış çalışmaların üzerine ete kemiğe büründürüp kendilerinden kattıklarını geliştirdiklerini inovasyon-yenilik-özgünlük açısından somut katkılarını hissettirmeli ve belirtmelidirler. Kurdukları cümleler ifade şekli kendilerine ait olmalıdır. Bu aşamalarda yetişkinler geri planda kalıp sadece rehber/danışmanlık rolünde kalmalıdırlar.
Proje dosyasının sonunda, kaynakça başlığında mutlaka kitap, makale, dergi, internet sitesi gibi başvurulan ve faydalanılan tüm kaynaklar yazılmalıdır. Kaynaklar projenin ağırlık ve detayına göre yeterli sayıda olmalıdır. Belli sayısal alt sınır olmasa da beşten az olmaması, proje için yeterli araştırma yapıldığı kanaatini pekiştirecektir.
Çocuk ve gençlerin teknolojiden yararlanarak günlük yaşamdaki problemlerin çözümüne; birden çok bilimin/dersin/öğretmenin işbirliği ve desteğiyle ulaşmaya çalışmaları, yarışmalara katılımla bilimsel merak da artırmaktadır. Öğrencilerin bu tür proje ve çalışmalarda yer alması proje bakışı kazanma, zaman yönetimi, farklı ders/bilimlerin ortaklaşa çalışma gereği, ekip/takım ruhunun oluşması, paylaşma, işbirliği, dayanışma, ortak akıl, farklı bakış açısı kazanma, beceri geliştirme, araştırma-merak duygusunu canlı tutma, toplumsal sorunlara duyarlık ve çözüm geliştirme, teknolojiyi takip ve uyum, hayatın ve insan yaşamının kolaylaştırılması yanında diğer derslerdeki başarılarını da olumlu etkilemektedir.
Tüm bunların ötesinde bu tür projelere katılmak, katılanlarla bir arada olmak, yeni zihin, fikir ve projelerle, farklı sürpriz kişilerle tanışarak hayatlarının değişmesine yol açabilir. Yine mezuniyet ve sonrasında insan kaynakları uzmanları işe alımlarla artık sadece diplomayı, yabancı dili değil 21. yüzyıl becerileri olarak tanımlanan eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, iletişim, araştırma, problem çözme, karar verme, bilgi teknolojilerini kullanma, girişimcilik gibi ortak beceriler yanında insanlık için yapılan sosyal sorumluluk alanındaki yeteneklerini görmek istemektedirler.
Projelere danışmanlık yapanların ve okul yöneticilerinin başvuru sayısını artırmak için bir çaba içindeyken gelişigüzel, eksik veya yanlış proje çalışması ve dosyalarıyla başvurulmasına asla göz yumulmamalıdır. Küçük yaş gruplarındaki öğrencilerin projeden beklentiye girmelerine ve hayal kırıklıklarına, büyük yaş gruplarında ise zaten niyetin sayıyı doldurmak olduğunu bilerek eğitime güvenlerinin sarsılmasına yol açmaya kimsenin hakkı yoktur. Aslında en büyük ve önemli proje, bu projelerden yararlanarak geleceğin her açıdan sağlıklı başarılı nesilleri nitelikli eğiterek yetiştirebilmektir. Bir projede başarısız olmaktan çok gelecek adına birleşik toplu kayıplara yol açmamayı öncelemek gerekmektedir.
