Her anne çocuğu henüz bebekken gözlemler; bebek etrafını, eşyayı dokunarak, eşyaları atarak, çıkan sesi dinleyerek tanımaya çalışır. Daha doğuşta insana verilmiş olan bir merak, etrafımızı somut ve soyut dünyayı kendi başımıza öğrenebilmemiz, anlamlandırabilmemiz için bize gereklidir.
Merak, gözlemle el ele gider. Merak ve gözlem olmazsa, ne tehditleri, ne fırsatları algılayabilir; ne de doğayı ve dünya düzenini anlayabiliriz.
Aslında merak bir varoluşsal duygudur. Ve insanlık tarihindeki büyük gelişim ve değişimlerin ateşleyicisidir.
Merak kendini sorularla belli eder, ve tabii ki o soruların peşinden ısrarla gitmek, cevabı bilinmeyen sorulara cevap bulabilmeyi sonucunu beraberinde getirir.
Merak duygusunun peşinde dünyayı, insanı, uzayı, eşyayı incelemek, gözlemlemek, kayıt tutmak, örüntüler yakalamak, varsayımları oluşturmak bilimsel gerçeklere ulaştırır. Ama merak yalnızca bununla kalmaz sorunlara çare bulmak, bir yenilik yapmak, bir buluşta bulunmak veya bir tasarım ve üretim yapmak ile de sonuçlanabilir. Yani başlangıcı merak olan şeyin süreklilik göstermesi, cevap arama çabaları insanı hep gelişime itmiştir.
Doğumumuzla beraber alet çantamızda bulunan bu hediye acaba yaşam sürecinde nasıl bir değişime uğruyor? Bunun cevabını az çok biliyoruz. Büyüdükçe merakımızı kaybediyoruz. Bu kayıp ailede çocukların sorularına onları susturarak engel oluşturmakla başlıyor, daha sonra, verdiği bilgiyle yetinilmesini ve daha fazlasını talep eden öğrenciye karşı olumsuz tavırlar sergileyen öğretmenler ve çocukları öğrenmek yerine not için çalışmaya zorlayan, aşırı yoğun müfredat ve çok talepkar ve eğitmekten çok adeta eleme amaçlı eğitim sistemiyle yok oluyor. Bu durum, okulda veya okul dışında merakı yalnızca video oyunlarında bir sonraki aşamaya, veya seyredilen dizinin bir sonraki bölümünde ne olacağı, veya ünlülerin hayatı ve yaşam tarzının nasıl olduğu ile sınırlı hale getiriyor.
Şimdiki bin yıl çok hızlı bir değişim ve gelişim içinde… Teknoloji ve bilgiye ulaşımın anında ve neredeyse sınırsız olması şüphesiz bunda en büyük etken.
Bugünün ekonomisinde bilgiye güç kazandıran merak ve yaratıcılık gibi beceriler. Çünkü herkesin erişiminde olan bilgi; merak eden, ilgisini kendi içsel motivasyonuyla belli konulara yönelen, geri planda bir çıkış noktası, bir amacı olan kişiler, bilgiyi bir amaçla arıyorlar, ve farklı bilgileri, niyetleri ve çıkış noktalarına göre farklı şekillerde harmanlayabiliyorlar. Yani malzeme olan bilgiden yeni yemek tarifleri çıkarabiliyorlar.
Meraklı ve kararlı, ısrarlı, zorluklara direnen birileri bugünün ekonomisinde var olacak, diğerleri ise hep birilerinin kendilerine iş sağlaması için bekleyecek ama büyük olasılıkla arzu ettiği işlere ulaşamayacak çünkü dünya teknoloji ile çok daha çetrefilli ve acımasız bir düzene evrilmekte. Robotlar avukatlık dahi birçok alanda insanın yerini alıyor. Yalnızca tekrarlanan değil birçok algoritma ile oluşturulmuş düşünme, karar alma mekanizmaları yapay zeka için devreye sokulmuş durumda. Bunlar bize çok uzak gibi görünse de liberal ekonomi çok acımasız, şimdiye kadar birçok insana geçim kapısı olan niteliksiz işler için makineler kullanılmakta bile.
Bunun ucu ne zaman nereye gider tahmin etmek zor. Ama kesin olan şu ki insanı her durumda yeni duruma adapte eden ve bilgiyi bulmasını, üretmesini , hatta yaratıcı çözümler üretmesini sağlayan duygudur merak duygusu. Ayrıca yaşam boyu öğrenmenin adeta garanti belgesi…
Çocuklarımızın geleceğini garantiye almanın belki de en önemli yollarından biri merak duygusunu hep canlı tutmak… Ama o gelecek bugünden başlıyor.
Size şu ana kadar yazdıklarımı daha somutlaştırabilmek üzere merak duygusunun öğrenmeye etkileri hakkında yapılan iki araştırmayı aktarmak istiyorum.
AKADEMİK :
- Yapılan bir araştırmaya göre merak duygusuyla öğrenilen konu daha uzun süre hafızada kalıyor. Hatta bugün merak ettiğiniz bir şeyi öğrendiyseniz 24 saat boyunca yanında öğrendiğiniz ilintisiz konular da hafızada tutuluyor. Merak duygusu ile gerçekleşen öğrenmede mutluluk hormonu olan dopamin salgılanıyor.
https://www.sciencedaily.com/releases/2011/10/111027150211.htm
- Merak, öğrenmede zeka, hatta çok çalışma kadar etkili. 50.000 çocuk üzerinde yapılan araştırmada merakın akademik performansı çok çalışma kadar olumlu etkilediği anlaşıldı.
O zaman merakın eğitimde doğuştan gelen eşitsizlikleri gidermek için müthiş bir araç.
MERAK DUYGUSUNUN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ UZUN DÖNEMLİ ETKİLERİ
Çocuk merak ederek öğrendiğinde aynı konuda daha önce sahip olduğu bilgi ile yeni bilgi arasında tutarlılık arar. Eğer bu ikisi arasında tutarsızlık varsa bunu tutarlı hale getirilmeye çalışılır. Nasıl? Sorarak ve sorgulayarak. İşte tam da bu eleştirel düşünmenin başlangıcıdır. Eleştirel düşünme bütün bilimsel gelişmelerin ve yeniliklerin özünde vardır.
- Yaratıcılık merakın muhtemelen duracağı duraklardan biridir. Merak her zaman yaratıcılıkla sonuçlanmayacaksa da merakın sürekliliği ve farklı konulara yönelmesi, beyinde farklı bağlantıların oluşmasına neden olur. Bu yaratıcılık ve yenilikçilik için olması gereken zihinsel ortamı sağlar.
PSİKOLOJİK
Merak eden çocuk neyi bildiğini , neyi bilmediğini bilir ve bilmek istediği konusunda bir bilgi boşluğu oluşur. Bu durum bir yoksunluk durumu yaratır. Ve çocuk bu durumdan kurtulmak için öğrenmek ister. Çocukların birbiri ardına gelen soruları bu yoksunluk hissinden kurtulmak içindir.
DUYGUSAL
Merak duygusu gelişmiş çocukların belirsizlikler ve endişeye karşı toleransı artar. Zorluklara karşı direnç gelişir.
SOSYAL
Meraklı çocuklar meraklı yetişkinler olduklarında kendilerini olumlu ifade ederler. Olayların olumlu yönünü görmeye eğilimli olurlar. İnsanları olumsuz eleştiren bir tutum sergilemezler.
BİLİŞSEL
Farklı bakış açıları geliştirebilirler . Alışılmışın dışında düşünebilirler. Entelektüel olarak gelişirler.
Yalnızca soru değil sorunlarla da ilgilenir hale gelebilirler. Sorunlar, çözülmesi gereken şeyler haline dönüşebilir. Çocuklar sorunlara yaratıcı çözümler getirebilir hale gelebilirler.
Fakat hem akademik, hem özel, hem iş hayatında bu duygunun varlığını koruması ve gelişmesi uygun koşullara bağlı.
Biz ebeveynler olarak çocuğumuzun merak duygusunu beslemek için ne yapabiliriz?
Çocuğunuzun merak duygusuna değer verin ve onu vurgulayın.
Öğrenme yalnızca okulla ilgili değildir, hayatın her alanında öğrenme gerçekleşir. Çocuğunuzu bir kitaba, bir aktiviteye yoğunlaşmış görürseniz bunu teşvik edin. Bu bir yemek tarifinden, sevdiği hayvan hakkında bir video olabilir, veya futbol yıldızları hakkında bir kitap olabilir. Çocuğunuzun ilgisini çeken herhangi bir konuda bilgisini derinleştirme çabasını takdir edin ve bunu çocuğunuza hissettirin.
Çocuğunuzun kaliteli sorular sormasını teşvik edin.
Kaliteli sorular merakın gelişmesinde ve bilginin derinleşmesi için çok önemli rol oynar. Çocuğunuzun iyi sorular sorması için kendi sorularını üretmesine olumlu yanaşmanız gerekir. Özellikle “Neden” ile başlayan sorular, “Nasıl”, “Nasıl yaparım?”, “Ya şöyle bir şey denersek nasıl olur?” soruları kaliteli sorulardır. Bilgiye ulaşmada açılım sağlar. Bu tür soruları sormakta siz ona örnek olabilirsiniz.
Çocuklarınızın sorduğu her soruya cevap vermeniz gerekmez zaten bu yerinde olmaz. Böyle yaptığınızda merak duygusunu hemen sonlandırabilirsiniz. Çocuğunuzun sorularına sen bu konuda ne düşünüyorsun sorusu ile cevap vermek onu tahminde bulunmaya iter. Daha sonra tahmininin doğru olup olmadığını araştırmak ona heyecan verecektir.
Çocuklarınızın sizi ikna etme çabası içinde size farklı alternatifler sunma çabası çözüm üretme yolunda çok güzel adımlardır. Bu yüzden çocuklarınızın her istediğini hemen yapmayın. Biraz mücadele beraberinde çözüm çabalarını da getirir.
Çocuğunuz yapamadığı veya öğrenemediği şey yüzünden öfkelendiğinde bunu farkedin.
Bazen çocuğunuz uğraştığı şeyde bir sorun ile karşılaşır ve sorunu nasıl aşacağını bilemez. Bu onda öfke yaratsa da bu öğrenme için altın fırsattır. Çocuğun burada kendi çözümünü yaratması için, ona yardımcı olmak yerine, bazen çözümlerin gizlendiğini ve bunu çözeceği bir bulmaca gibi algılaması için ona yardımcı olun. Bu, onun kendi mekanizmalarını oluşturmasına yardımcı olur.
Çocuğunuzun ödevlerini yapmayın
Çocuğunuzun ödevlerinin yapmak onun gelişim ona yapacağınız büyük bir kötülüktür. Özellikle ortaya bir ürün koymalarını gerektiren proje ödevleri onların ilgisini çeken bir konuda olmalıdır. Bu koşul sağlandıktan sonra malzeme temini dışında bırakın o yapsın. Çocuğunuz bir yandan öğrenirken , proje konusu ile ilgili bilgi edindikten sonra bunun üzerine bir şey inşa edecek, bu çocuklar için heyecan vericidir. Çocuğunuzun zorlandığını hissettiğinizde bunun bir performans meselesi değil, onun özgürce yapacağı bir şey olduğunu ve zorlansa da yolda karşılaştığı problemleri çözebileceği konusunda ona güvendiğinizi hissettirin. Merakla beraber bilgisini derinleştirme ve bir ürün ortaya koyma şansını onun elinden almayın.
Çocuğunuzun iyi bir dinleyici olmasını sağlayın.
İyi dinleyiciler bilgiyi sürekli konuşmak isteyenlere göre daha iyi absorbe ederler. Akademik yaşamlarında dikkat sürelerinin uzunluğu önemlidir. Bunun için dinleme becerilerinin gelişmiş olması önem kazanıyor. Dinleme becerilerinin gelişmesi için size önereceğimiz şey çocuğunuza 8 aylıktan itibaren hergün düzenli okumanız olacak. Çocuğunuzun ilgisini çekecek bol resimli hikaye kitapları çocuklarınızın dinleme becerisini artıracaktır ve konsantrasyon süresini artracaktır.
Bunun yanında ona iyi bir dinleyici olmanız çok önemli. İyi dinlenen çocuk, sağlıklı bir iletişimi öğrenir. Hem sağlıklı ilişkiler kurar, hem de akademik olarak daha başarılı olur.
KAYNAKLAR:
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1467-6494.2012.00796.x/abstract
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1467-6494.2012.00796.x/abstract
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1467-6494.2012.00796.x/abstract
http://ideas.time.com/2013/04/15/how-to-stimulate-curiosity/
https://www.sciencedaily.com/releases/2011/10/111027150211.htm
https://www.sciencedaily.com/releases/2014/10/141002123631.htm
