Metaverse en genel anlamıyla geleneksel kişisel bilgisayarların (personel computer yani PC) yanında sanal ve artırılmış gerçeklik (augmented reality/AR) cihazları aracılığı yoluyla kalıcı çevrimiçi üç boyutlu sanal ortamları destekleyen görünümsel ve yapay bir evrendir (Vikipedi, 2023). Mystakidis (2022), metaverse “fiziksel gerçekliği dijital sanallıkla birleştiren kalıcı, çoklu kullanıcılara sahip olabilen gerçeklik sonrası evren olarak tanımlamış; sanal ortamlar, dijital nesneler, sanal (virtual reality/VR) ve artırılmış gerçeklik (AR) teknolojileri gibi insanlarla etkileşimi mümkün kılan yeni nesil teknolojik evren olduğunu ifade etmiştir. Bilindiği üzere metaverse kavramını ilk kullanan kişi Amerikalı yazar Neal Stephenson olmuştur. 1992 yılında yayınladığı bilim kurgu romanı olan Snow Crash’te bu kavramı kurgusal bir dünyayı nitelemek için kullanmıştır. O yıllarda bu kavram için aşırı abartılı ve kurgusal (spekülatif/farazi) bir gelecek perspektifi sunduğu için de birçok kişi tarafından acımasızca eleştiriye maruz kalmış fakat yıllar sonra metaverse kavramı (sanal evren) teknolojik bir gerçeklik olarak insanların hayal edebildiklerinin çok ötesinde bir kavram olarak karşımıza tekrar çıkmıştır. Bu kez metaverse kavramı, Snow Crash romanındaki görünümünün dışında hem insanların hayal dünyasının sınırlarını zorlayabilen metaverse ait teknolojik cihazların etkisi hem de insanların gerçekten bir sanal evrenin olabilirliği üzerine inancının artması ve özellikle son 30 yılda teknolojik açıdan yaşanan hızlı değişimin paradigmada yaşanan dönüşümü tetiklemesi ile de farklı bir boyut kazanmıştır.
Dünya bu yeni teknolojiye uyum sağlamaya çalışırken aynı zamanda ülkeler gelecek perspektiflerinde bu teknolojiyi eğitimde, sağlıkta, ulaşım, sanayi, ticaret ve sanatta vb. nasıl kullanılacağına yönelik gündemlerini ve politikalarını belirlemeye başlamışlardır. Şu anda metaverseyi yönetecek alt yapıyı, protokolleri ve kullanım standartları, hukuki sorunlara karşı alınacak tedbirler (kişisel verileri koruma vb.) oluşturmak için ülkeler arasında ciddi bir yarış söz konusu öyle ki büyük şirketler müşterileri çekmek için kendi yazılım ve donanım ekosistemlerini inşa etmeye veya uyarlamaya çalışmaktadırlar (Mystakidis, 2022). Eğitimde metaverse teknolojini nasıl ve hangi amaçla kullanabileceğimiz konusunda birkaç örnek vermemiz gerekirse, öğrencilere dinazorların nasıl olduğunu, boy, ebat, beslenme türleri vb. gibi özellikleri hakkında anlatarak veya resimlerini göstererek bilgi vermektense öğrenciye dinazorların aralarında serbestçe dolaşma fırsatı sunması (Clegg, 2023) veya kadavra üzerinde çalışan tıp öğrencilerinin metaverse teknolojisi ile her ortamda gerçeğe yakın bu deneyimi sanal olarak yaşaması, arkadaşlarıyla sanal kadavra üzerinde bilgi alışverişi yapması ya da giyilebilir teknolojiler sayesinde Uzak Doğu’da hiç görmediğimiz bir meyvenin görüntüsü karşımızda belirip ona dokunarak dokusunu, sertliğini belki de koku veya tadını alabilmesi öğrenmede ilgi ve heyecanı da beraberinde getirecektir. Bir tarih dersinde öğrenci İstanbul’un Fethi’ni film izler gibi surların üzerinde izleyebilir, tarihi şahsiyetleri canlı olarak görebilir, onlarla konuşabilir, tarihi mekânları ziyaret edebilir ya da Coğrafya dersinde Uludağ’ı sanal olarak gezip bitki örtüsü, kayaç tipleri, toprak yapısı veya doğası hakkında detaylı bilgilere sahip olabilir. Metaverse teknolojisinin öğrenme esnasında yaşatacağı ilgi ve heyecanın yanında öğrenme ortamlarını hareketlendirmesi, çeşitlendirmesi ve zenginleştirmesi, öğrenciler arası işbirliği, etkileşim ve sosyalleşmelerini destekleyerek çalışma ortamlarını dikkat çekici hale getirmesi, çevrimiçi sınıflar oluşturarak öğrencilerin normal bir sınıftaymışçasına hareket edebilme imkânı sağlaması, sanal turlar ve oyunlaştırma ile sürükleyici aynı zamanda etkileşimli öğrenme ortamları sunarak öğrenmeye yardımcı olacağı belirtilmektedir (Batdı, Akyol ve Arslan, 2022: s.41; Guo ve Gao, 2022). Kısacası metaverse teknolojisini dört duvar arasında sıkıştırılmaya çalışılan öğrenme ortamlarının, sınırların olmadığı, duvarların tamamen ortadan kalktığı, uçsuz bucaksız bir sanal dünyaya geçişi olarak da ifade edebiliriz.
Metaverse teknolojisinin eğitimde etkili bir şekilde kullanılması öğrenciler ve okullar arasındaki fırsat ve imkân eşitliğinde yaşanan dezavantajların azalmasına yardımcı olacağı söylenebilir. Bu teknolojilerin ülkemizin doğusundan batısına kuzeyinden güneyine her bir köşesinde yer alan eğitim kurumlarında eş zamanlı olarak kullanılmaya başlanması, öğrenmeyi zenginleştirmesi ve kalıcı hale getirmesinin eğitimde fırsat ve imkân eşitliğini güçlendiren bir unsur olacağı düşünülmektedir. Örneğin sosyoekonomik durumu düşük bir çevrede yer alan eğitim kurumu ile büyükşehirlerin merkezinde yer alan eğitim kurumlarının öğrenme ortamlarının metaverse teknolojileri ile eşit şekilde zenginleştirilecek veya öğrenciler eksik oldukları konularda sanal sınıflarda bir araya gelip öğretmenlerinden gerekli destek ve yardımı alabileceklerdir ki bu da öğrenciler arasındaki eşitsizlik makasını en aza indirilmesine katkı sağlayacaktır.
Ülkemiz metaverse teknolojisinin eğitime entegre edilmesi konusunda hangi aşamada olduğu sorusuna cevap olarak Milli Eğitim Bakanı Prof. Dr. Mahmut Özer 2022 yılı mart ayında gazetecilerle yaptığı bir söyleşide “bazı ülkelerin mesleki eğitimde özellikle iş sağlığı ve güvenliği açısından riskli alanlarda sanal gerçeklik uygulamalarına geçtiklerini, ülkemizde ise kaynakçılık ve madencilik gibi belirli alanlarda sanal gerçeklik uygulamalarını mesleki eğitimde uygulamaya başladıklarını, okullarımızın da alt yapısını buna uygun hale getireceklerini, dijital içeriklerin geliştirilmesi gibi konulara yoğunlaştıklarını, metaverse ilgili çalışmaların süreceğini” ifade etmiştir. Bakan düzeyinde metaverse teknolojilerinin öneminin farkına varılması ve gerekli çalışmalara başlanması bu işin ciddiyetini göstermesi açısından dikkate değerdir. Metaverse teknolojilerinin ülkelerin eğitim sistemleri ve politikalarında radikal değişikliklere yol açacağını söyleyebiliriz bununla birlikte politika yapıcılar eğitim kurumları ve öğrencilerini bu yeni teknolojiye uyum sağlayacak, teknik bilgi ve donanımını işe koşarak yumuşak bir geçişi sağlayacak politikalar geliştirmelidirler. Eğitimde metaverse teknolojilerinin kullanılmaya başlanması, ülkelerin buna karşı hazırlıklarını ve alt yapılarını güçlendirme çalışmalarını sürdürmeleri ülkemizin de buna uygun olarak yol haritası belirleyerek uygun politikalarla desteklemesini zorunlu kılmaktadır.
Metaverse, son derece pahalı bir teknoloji olmakla beraber tüm eğitim kurumlarımızın bu teknoloji ile donatılması ilerleyen yıllarda merkezi yönetim bütçesinden eğitime geçmişten çok daha büyük kaynakların ayrılması anlamına gelmektedir. Şimdiden bu teknolojiye uygun yatırımların planlanıp hazırlıklara başlanması, milli eğitim şuralarında, stratejik planlarda ve kalkınma planlarında metaverse teknolojilerine ait başlıkların yer alması hem kaynakların etkili ve verimli kullanılması hem de gelecek vizyon ve perspektifinin de buna uygun olarak tasarlanması açısından önemlidir. Tüm eğitim kurumlarımızın teknolojik alt yapılarının (internet, akıllı tahta vb.) henüz tam anlamıyla hazır hale getirilemediği göz önünde bulundurulduğunda metaverse teknolojilerine geçiş sürecinin zorlu ve sancılı geçeceğini söyleyebiliriz. Hali hazırda ne ülkemizin ne okullarımızın ne de öğrencilerimizin metaverse teknolojisine maddi, fiziki ve psikolojik açıdan hazır olmadıklarını belirtebiliriz. Öncelikle eğitim kurumlarımızın fiziki anlamda bu teknolojiye uygun hale getirilmesi daha sonra öğretmen ve yöneticilerimizin geçiş sürecine hazırlanması gerekmektedir. Eğitimde metaverse teknolojilerinin zaman kaybetmeden bir an önce toplum nezdinde tartışmaya açılması, eğitim uzmanlarınca bir çerçeve oluşturulup değerlendirilmesi, politika yapıcılar tarafından dile getirilip uygulamalarda yasal zeminini oluşturması gelecekte insanın kaynağımızın modern dünya insanı ile aynı niteliklere sahip olmasını sağlayacaktır. Ülkelerin beşeri sermayesinin niteliğini artıran, iyi yetişmiş ve üretken işgücü haline getirecek önemli unsurlardan birinin de dünyanın takip ettiği teknolojileri eş zamanlı olarak takip etme olduğu unutulmamalıdır.
Yaşar DİLBER
Psikolojik Danışman/Eğitim Uzmanı
Bursa- Nisan/2023
Kaynakça
Batdı, V., Akyol, A. & Arslan, M. (2022). Eğitimde Metaverse Kullanımı. Teknoloji Çağında Eğitim ve Güncel Yaklaşımlar kitabı içinde (Ed. Tarık Talan ve Veli Batdı), İstanbul: Efe Akademik Yayıncılık.
Clegg, N. (2023). Metaverse eğitimde nasıl bir dönüşüm sağlayabilir. https://hbrturkiye.com/blog/metaverse-egitimde-nasil-bir-donusum-saglayabilir.
Guo, H., & Gao, W. (2022). Metaverse-Powered Experiential Situational English-Teaching Design: An Emotion-Based Analysis Method. Frontiers in Psychology, 13, 1-9. Do: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.859159.
Mystakidis, S. (2022). Entry metaverse. Encyclopedia, 2(1), 486-497. Doi: https://doi.org/10.3390/encyclopedia2010031.
Vikipedi (2023). Metaverse, https://tr.wikipedia.org/wiki/Metaverse.
