Eğitime yönelik yapılan birçok tanımı ortak noktaları bakımından birleştirildiğinde; “Bireyin kendi öz yeterliliklerini, yeteneklerini fark etmesini sağlayacak, bilişsel anlamda geliştirecek, öğrenme sevgisini arttıracak bir süreçtir.” olarak ifade edebiliriz. Eğitimdeyse öğrenme süreçlerini önemle etkileyen ve bireyin eğitim sonrasındaki de hayatını kapsayan bilişsel ve bilişsel becerilerin gelişmiş boyutu olan üstbilişsel beceriler karşımıza çıkmaktadır. İlkokul
Öğretmenler üst düzey beceriler bakımından; kavram öğrenme, problem çözme, üstbilişsel ve bilişsel stratejilerin farklı alanlarda, zamanlarda ve durumlarda kullanılması ve üstbiliş içeriklerinin önemi konusunda fikir birliğine varma eğilimindedir ve eğitimciler bu konuların derslere eklenmesini tavsiye etmektedirler (Presley ve Mc Cormick, 2007).
Eğitimde öğrendiğimiz kavramlar ve o kavramlarla birlikte öğrendiğimiz bilgiler, deneyimler ve çağrışımlar bireylerin gelişimlerinde önemli bir zihinsel organizasyon gerektirir ve öğrenmede kalıcılığı arttırır. Yaşamımız boyunca öğrendiğimiz kavramların, bilgilerin düzenlenmesinin ve kalıcı öğreniminin bir yolu da kategorilere ayırmaktır. Kavramları kategorilerle gruplarla sınıflarken bireylerin doğru koçlarla çalışmaları gerektirir, bizim eğitim sistemimizdeyse bu koçlar nitelikli öğretmenlerdir.
Nitelikli birer öğretmen olarak öğrencilerimize öğreteceğimiz “kural ve kavramları” koşarken, bir nesneyi yüksek bir yerden fırlattıklarında, düştüklerinde, kaydıraktan kayarken vb. halde öğrenirler. Öğrencilerin bu bilgileri kimi zaman oldukça faydalıdır ancak kimi zaman öğrendikleri bilgiler hatalıdır ve bu bilgiler sonraki öğrenmelerini engelleyecek kavram yanılgıları oluşturacaktır. Bu yanılgıları çözmeninse en iyi yollarından birisi çocuğu hatalı bilgisi ile yüzleştirmektir. Öğrenci kavrama ait yanılgısını fark ederken ve bu yanılgıyı düzeltirken öğretmenler geleneksel yöntemlere ek olarak öğrenci dikkatini arttıracak, uzun süreli hafızalarına eklenilecek modern yöntemleri kullanmalılardır (Uyanık ve Dindar,2016; Ay ve Aydoğdu, 2015; Erdoğan ve Cerrah Özsevgeç, 2012; Sezgin,2009; Yağbasan ve Gülçiçek,2003).
Kavram öğretimindeki yaklaşımlara bakıldığında; çoklu ortam materyalleri (Sezgin,2009), öyküleştirme yöntemi (Özden,2012), kavram karikatürleri, analojiler (Özyılmaz ve Akamca,2008), drama (Ayas ve diğerleri, 2007), öz değerlendirme (Anagün,2014), kavram haritaları ve tanılayıcı dallanmış ağaç (Çelikkaya,2014), akran öğrenimi (Şimşek ve Yeşiloğlu, 2014), çoklu zeka yöntemiyle (Köksal,2006), kavramsal değişim metinleri( Uyanık ve Dindar, 2016) başta olmak üzere çeşitli yöntemler kullanılabilir.
Klaussmeier (1992) oluşturduğu ilk örnek teorisinde kavram öğretiminde verilen ilk örneğin çok önemli olduğunu ve anlamlı öğrenmeyi oluşturduğunu belirtmiştir. Kavram önce somut aşamaya geçer (eşkenar üçgen tanımlanır ve ikizkenar üçgenden farkını öğrenir), sonra kimlik aşaması (eşkenar üçgeni farklı biçim ve boyutlarda görür ve seçer), sonrasında sınıflama aşaması (eşkenar üçgeni diğer üçgenlerden ayırt edilen özelliklerini fark eder) ve son olarak soyut aşamaya (eşkenar üçgen açıları ve kenarları birbiriyle aynı açıda veya uzunlukta olan üçgendir ve diğer üçgen türlerinden bu özelliğiyle ayrılır) ulaşır ve anlamlı öğrenme gerçekleşir.
Tennyson ve diğerleri (1980)’nin kavram öğretim modelindeyse kavram aşamalı olarak öğrenilir;
• Kavramları isimlendir
• Kavramı tanımla
• İlişkili niteliklerini ver
• İlişkisiz niteliklerini ver
• Örnekleri say
• Örnek olmayanları say.
Tüm bu bilgiler ışığında; öğrencilerin kavram öğretiminde ilk örnek teorisi, öyküleştirme yöntemi, kavram karikatürleri, analojiler, drama, öz değerlendirme, kavram haritaları ve tanılayıcı dallanmış ağaç, akran öğrenimi, çoklu zeka yöntemiyle, kavramsal değişim metinlerini kullanarak kavram öğretimindeki yanılgıların en aza indirileceği belirlenmiştir.
KAYNAKÇA
Anagün, Ş. S. (2014). Öğrenci değerlendirmelerinin ölçme değerlendirme sürecine katılması. S. Baştürk. Eğitimde ölçme ve değerlendirme, 285-304.
Ay, Ö. S., & Aydoğdu, C. (2015). Maddenin Halleri ve Isı Konusunda Kavram Yanılgılarının Giderilmesinde Kavramsal Değişim Metinlerinin Etkisi The Effect of Conceptual Change Texts in the Misconceptions Identified Removal in the Unit of States of Matter and Heat. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), 99-111.
Ayas, A., Özmen, H., & Coştu, B. (2002). Lise öğrencilerinin buharlaşma kavramı ile ilgili anlamalarının belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi. 14:74-84.
Çelikkaya, Tekin (2014). Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (s.175-194), Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme (Ed. Savaş Baştürk). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
rdoğan, A., & Cerrah-Özgeç, L. (2012). Kavram karikatürlerinin öğrencilerin kavram yanılgılarının giderilmesi üzerindeki etkisi: Sera etkisi ve küresel ısınma örneği. Turkish Journal of Education, 1(2).
https://scholar.google.com.tr/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&q=Erdo%C4%9Fan%2C+A.%2C+%26 +Cerrah-%C3%96zge%C3%A7%2C+L.+%282012%29.+Kavram+karikat%C3%BCrlerinin+&btnG=
Köksal, M. S. (2006). Kavram öğretimi ve çoklu zekâ teorisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 473480.
Klausmeıer, H. J. (1992). Concept Learning and Concept Teaching. Educational Psychologist, 27(3): 267-286.
Presley, M., ve McCormick, C. (2007). Cognition, Teaching, and Assessment. Harper Collins College Publishers.
Özden, G. (2012). İlköğretim 5. Sınıf “canlılar dünyasını gezelim, tanıyalım” ünitesinde kullanılan öyküleştirme yönteminin öğrencilerin başarı ve kavramsal öğrenmelerine etkisi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Özyılmaz Akamca, G. (2008). İlköğretimde analojiler, kavram karikatürleri ve tahmin-gözlem-açıklama teknikleriyle desteklenmiş fen ve teknoloji eğitiminin öğrenme ürünlerine etkisi (Doctoral dissertation, DEÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü).
Sezgin, M. E. (2009). Çok ortamlı öğrenmede bilişsel kuram ilkelerine göre hazırlanan öğretim yazılımının bilişsel yüke, öğrenme düzeylerine ve kalıcılığa etkisi. Çukurova Üniversitesi, Adana.
Şimşek, Ö., & Yeşiloğlu, Ö. (2016). Akran Öğretimi Yönteminin Elektrik Kavramlarının Öğrenimi ve Bilimsel Süreç Becerilerinin Kazanımı Üzerine Etkisi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(2), 7294.
Tennyson, R. D., & Park, O. C. (1980). The teaching of concepts: A review of instructional design research literature. Review of Educational Research, 50(1), 55-70. https://doi.org/10.3102%2F00346543050001055
Uyanık, G., & Dindar, H. (2016). İlkokul 4. sınıf fen bilimleri dersinde kavramsal değişim metinlerinin kavram yanılgılarının giderilmesine etkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36(2).
Yağbasan, R., & Gülçiçek, A. G. Ç. (2003). Fen Öğretiminde Kavram Yanılgılarının Karakteristiklerinin Tanımlanması. Pamukkale üniversitesi eğitim fakültesi dergisi, 13(13), 102120.
